Trung Quốc đang tài trợ và xây dựng ngày càng nhiều tòa nhà chính phủ, quốc hội, trụ sở cảnh sát, doanh trại quân đội và dinh tổng thống ở châu Phi, giúp củng cố mối quan hệ của nước này trên toàn châu lục.
Công trình mới nhất là một tòa nhà mới dành cho Bộ Ngoại giao Kenya, với kinh phí xây dựng do Trung Quốc đài thọ. Hồi tháng một, Trung Quốc cũng đưa ra lời hứa tương tự với Cộng hòa Dân chủ Congo. Trụ sở Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) châu Phi mới trị giá 80 triệu USD do Trung Quốc tài trợ đang được xây dựng ở Ethiopia.
Trụ sở Liên minh châu Phi ở Addis Ababa, Ethiopia. Ảnh: AU
Thông báo về trụ sở mới được Bộ Ngoại giao Kenya đưa ra tại một sự kiện ở Nairobi vào ngày 13/5, khi đại sứ quán Trung Quốc tặng hai chiếc xe buýt cho bộ sử dụng. "Chúng tôi đặc biệt biết ơn chính phủ Trung Quốc đã tài trợ hào phóng để xây dựng trụ sở Bộ mới", quan chức Bộ Ngoại giao Kenya Macharia Kamau nói.
Chi trả cho các công trình biểu tượng của nhà nước như dinh tổng thống và tòa nhà quốc hội, thông qua các khoản tài trợ hoặc cho vay không lãi suất, là một trong những chiến lược ngoại giao quan trọng của Bắc Kinh ở châu Phi, theo giới quan sát.
Lina Benabdallah, chuyên gia về chính trị và các vấn đề quốc tế tại Đại học Wake Forest ở Bắc Carolina, cho biết tòa nhà mới của Bộ Ngoại giao Kenya sẽ là lời nhắc nhở mang tính biểu tượng về mối quan hệ chặt chẽ giữa hai nước.
Trung Quốc đang tài trợ cho các công trình như vậy trên khắp lục địa, bao gồm ở Zimbabwe, nơi họ cấp 140 triệu USD xây tòa nhà quốc hội 6 tầng tại Mount Hampden, cách thủ đô Harare khoảng 18 km về phía tây bắc.
Zambia năm ngoái cũng thông báo rằng Trung Quốc đã đồng ý tài trợ cho dự án xây dựng một trung tâm hội nghị quốc tế mới, được sử dụng để tổ chức Hội nghị thượng đỉnh các Nguyên thủ Liên minh châu Phi vào năm 2022.
Lễ khởi công trụ sở CDC châu Phi ở nam Addis Ababa tháng 12/2020. Ảnh: Xinhua.
Trong khi đó, trụ sở mới của CDC châu Phi tại nam Addis Ababa ở Ethiopia đã được khởi công từ tháng 12/2020, bất chấp Mỹ lên tiếng phản đối. Một quan chức Mỹ nói với Financial Times vào tháng hai năm ngoái rằng trụ sở CDC này sẽ bị Bắc Kinh sử dụng để do thám "dữ liệu gene của châu Phi". Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã bác bỏ, cho rằng cáo buộc này "nực cười".
Cũng có những cáo buộc rằng Bắc Kinh đã tiến hành hoạt động nghe lén tại trụ sở Liên minh châu Phi (AU). Công trình trị giá 200 triệu USD này được Trung Quốc tài trợ và xây dựng ở Addis Ababa, mở cửa vào năm 2012. Bắc Kinh cho rằng cáo buộc này là phi lý và vô căn cứ.
Năm 2018, báo Le Monde của Pháp trích dẫn các nguồn ẩn danh từ AU cho biết trong 5 năm, dữ liệu đã được chuyển hàng đêm từ các máy tính trong tòa nhà sang máy chủ của Trung Quốc. Nguồn tin này còn nói rằng họ phát hiện các thiết bị nghe lén bí mật.
Yun Sun, giám đốc chương trình Trung Quốc tại Trung tâm Stimson ở Washington, cho biết: "Người Trung Quốc giải thích về mặt kỹ thuật cho việc này là dữ liệu được chuyển tới Trung Quốc để sao lưu".
Bà cho rằng việc xây dựng các trụ sở Bộ Ngoại giao ở châu Phi "chắc chắn sẽ bị phản đối nếu động thái đó cho thấy ảnh hưởng của Trung Quốc". "Nhưng trừ khi việc xây dựng tòa nhà liên quan trực tiếp đến một thỏa thuận cụ thể mà Trung Quốc được coi là có lợi, chúng tôi không thể nói việc đó vi phạm quy tắc xung đột lợi ích".
Benabdallah nhấn mạnh rằng trụ sở Liên minh châu Phi "vẫn được xác định rất rõ ràng là tòa nhà AU mà Trung Quốc xây dựng cho người châu Phi".
Bà nói thêm "những món quà" như vậy ở một mức độ nào đó cũng thể hiện thái độ thách thức trước những lời chỉ trích về sự can dự của Trung Quốc ở châu Phi. Chúng chứng minh rằng các lãnh đạo châu Phi sẽ không né tránh thiết lập thỏa thuận với Trung Quốc nếu phục vụ lợi ích của các nước này, bất chấp áp lực từ các chính phủ khác, Benabdallah nói.
Bà cho biết có hai vấn đề đáng lo ngại về các cơ sở chính phủ do Trung Quốc xây dựng, đó là việc các tòa nhà bị nghe trộm và các nước châu Phi sẽ "trả ơn" cho Trung Quốc như thế nào.
"Có những người cho rằng để đổi lấy "quà", châu Phi sẽ phải nhượng bộ Trung Quốc điều gì đó, có thể là cuộc bỏ phiếu, thỏa thuận có lợi cho Trung Quốc hoặc những nhượng bộ lớn hơn", Benabdallah nói. "Chúng tôi không có bằng chứng để chứng minh những suy đoán này, nhưng trong mắt người châu Phi, những suy đoán đó có một điểm chung: họ tưởng rằng người châu Phi không có khả năng tự đưa ra quyết định".
David Shinn, giáo sư tại Trường Đối ngoại Elliott của Đại học George Washington, cho biết các cơ sở được Trung Quốc xây dựng theo hợp đồng và đôi khi chúng được đài thọ hoàn toàn. Ông đưa ra ví dụ về các tòa nhà Bộ Ngoại giao được xây dựng làm quà ở Mozambique, Sierra Leone và Uganda.
Ông cho rằng khi những tòa nhà như vậy được xây dựng miễn phí, chắc chắn chúng sẽ tạo ra xung đột lợi ích và đặt ra câu hỏi về khả năng các cơ sở bị nghe lén.
"Bất kỳ công trình nhạy cảm nào, như dinh tổng thống hoặc Bộ Ngoại giao, được xây dựng bởi bất kỳ chính phủ nước ngoài nào, cũng làm dấy lên câu hỏi về nguy cơ bị cài thiết bị nghe trộm", Shinn nói.
Phương Vũ (Theo SCMP)