Taliban đã chiến đấu chống lại chính phủ Afghanistan do phương Tây hậu thuẫn ở Kabul kể từ khi lực lượng này bị lật đổ năm 2001. Ban đầu, nhóm thu hút các thành viên từ những tay súng được gọi là "mujahideen".
Nhóm nổi lên năm 1994 với tư cách một trong những phe chiến đấu trong cuộc nội chiến và tiếp tục kiểm soát hầu hết đất nước năm 1996, áp đặt luật Hồi giáo Sharia hà khắc. Phe đối lập và các nước phương Tây cáo buộc Taliban thực thi một cách tàn bạo luật Hồi giáo và đàn áp các nhóm tôn giáo thiểu số.
Taliban hiện nay một lần nữa trỗi dậy khi đã giành hoàn toàn kiểm soát Afghanistan nhờ chiến dịch tiến quân chớp nhoáng sau khi Mỹ và các lực lượng nước ngoài rút quân.
Mullah Omar, thủ lĩnh của Taliban. Ảnh: Rferl.
Người sáng lập và thủ lĩnh ban đầu của Taliban là Mullah Mohammad Omar, người đã đi ẩn náu sau khi Taliban bị các lực lượng địa phương do Mỹ hậu thuẫn lật đổ sau cuộc tấn công khủng bố ngày 11/9/2001. Nơi ở của Omar bí mật đến nỗi cái chết năm 2013 của ông mãi hai năm sau mới được con trai ông xác nhận.
Hiện Taliban còn 6 thủ lĩnh chủ chốt, với thủ lĩnh tối cao là Haibatullah Akhunzada, một học giả pháp lý Hồi giáo. Được biết đến với cái tên "Thủ lĩnh của những người trung thành", Akhunzada là người nắm quyền cao nhất đối với các vấn đề chính trị, tôn giáo và quân sự của nhóm.
Thủ lĩnh tối cao Taliban Haibatullah Akhunzada. Ảnh: Reuters.
Akhunzada lên nắm quyền sau khi người tiền nhiệm Akhtar Mansour bị tiêu diệt trong cuộc tấn công bằng máy bay không người lái của Mỹ gần biên giới Afghanistan - Pakistan vào năm 2016. Trong 15 năm, cho đến khi mất tích đột ngột tháng 5/2016, Akhunzada đã giảng dạy và thuyết giảng tại một nhà thờ Hồi giáo ở Kuchlak, thị trấn phía tây nam Pakistan.
Akhunzada được cho là hiện khoảng 60 tuổi và chưa rõ tung tích.
Mullah Mohammad Yaqoob, con trai của người sáng lập Taliban Mullah Omar, chuyên giám sát các hoạt động quân sự của nhóm và truyền thông địa phương cho biết Yaqoob hiện ở Afghanistan. Yaqoob được cho là thủ lĩnh tổng thể của phong trào trong nhiều vụ giao tranh liên tiếp.
Tuy nhiên, Yaqoob đã đề cử Akhunzada vào năm 2016 vì cảm thấy bản thân thiếu kinh nghiệm chiến trường và còn quá trẻ, theo một thủ lĩnh Taliban tại cuộc họp Akhunzada được chọn. Yaqoob được cho là khoảng ngoài 30 tuổi.
Mullah Abdul Ghani Baradar, một trong những người đồng sáng lập Taliban, thủ lĩnh số hai của lực lượng này và cũng là thủ lĩnh xuất hiện công khai nhất.
Baradar hiện đứng đầu văn phòng chính trị của Taliban và là thành viên nhóm đàm phán ở Doha, Qatar nhằm đạt thỏa thuận chính trị có thể mở đường cho lệnh ngừng bắn và hòa bình lâu dài hơn ở Afghanistan. Quá trình này không đạt tiến bộ đáng kể trong những tháng gần đây.
Mullah Abdul Ghani Baradar (phải) gặp ngoại trưởng Mỹ khi đó là Mike Pompeo tại Doha, Qatar tháng 9/2020 để đàm phán tiến trình hòa bình Afghanistan. Ảnh: Anadolu Agency.
Baradar, được cho là một trong những chỉ huy đáng tin cậy nhất của Mullah Omar, đã bị lực lượng an ninh bắt năm 2010 ở thành phố Karachi, miền nam Pakistan, và được thả vào năm 2018 theo đề nghị của Mỹ.
Baradar được cho là đang trên đường từ văn phòng ở Doha đến Kabul tối 15/8. Trong một tuyên bố trên truyền hình về sự thất thủ của Kabul, ông nói rằng thử thách thực sự của Taliban mới chỉ bắt đầu và họ phải phục vụ đất nước. Suốt 20 năm sau khi Taliban bị lật đổ ở Afghanistan nă 2001, Baradar nổi tiếng là lãnh đạo quân sự tài ba và nhà chính trị khôn ngoan.
Sirajuddin Haqqani là con trai của chỉ huy mujahideen nổi tiếng Jalaluddin Haqqani. Sirajuddin lãnh đạo Mạng lưới Haqqani, một nhóm được tổ chức lỏng lẻo có nhiệm vụ giám sát các tài sản tài chính và quân sự của Taliban qua biên giới Pakistan - Afghanistan.
Một số chuyên gia cho rằng gia đình Haqqani đã khai sinh hình thức đánh bom liều chết ở Afghanistan và bị quy trách nhiệm một số vụ tấn công quan chức cấp cao ở Afghanistan, gồm cuộc đột kích vào khách sạn hàng đầu Kabul, vụ ám sát tổng thống lúc bấy giờ là Hamid Karzai và vụ tấn công liều chết nhằm vào đại sứ quán Ấn Độ.
Haqqani được cho là trên dưới 50 tuổi. Hiện không rõ tung tích của người này.
Sher Mohammad Abbas Stanikzai từng là thứ trưởng trong chính quyền của Taliban trước khi chính quyền này bị lật đổ. Stanikzai đã sống ở Doha gần một thập kỷ và trở thành người đứng đầu văn phòng chính trị của nhóm này vào năm 2015.
Ông đã tham gia các cuộc đàm phán với chính phủ Afghanistan và đại diện cho Taliban trong các chuyến công cán tới một số quốc gia.
Trưởng đoàn đàm phán Taliban Sher Mohammad Abbas Stanikzai (ngoài cùng). Ảnh: Al Jazeera.
Abdul Hakim Haqqani là trưởng nhóm đàm phán của Taliban. Cựu chánh án của Taliban đứng đầu hội đồng các học giả tôn giáo quyền lực của nhóm và được nhiều người cho là người mà Akhunzada tin tưởng nhất.
Huyền Lê (Theo Al Jazeera, Guuardian)