Mươi năm trước, báo chí ồn ào bởi thông tin nhiều nhà đầu tư Trung Quốc đã được ủy ban nhân dân các tỉnh cho thuê những cánh rừng rộng lớn, có vị trí quốc phòng quan trọng. Họ rào kín đất thuê, cơ quan và dân ta đều không được vào, không biết cái gì đang diễn ra bên trong. Sự việc nổi lên rồi lại trôi đi, có lẽ con người ta rất chóng quên.
Trên thực tế là vậy, nhưng tôi luôn muốn tìm đến cùng của sự việc, không phải vì tò mò mà cái chính là lo xem đất nước phải làm gì, hiện tại và trong tương lai xa. Sự thực, pháp luật của ta coi trọng việc động viên mọi nguồn vốn để phát triển rừng và cũng rất cẩn thận về bảo đảm an ninh, quốc phòng. Các dự án đầu tư đều phải có ý kiến của bên quốc phòng, an ninh trước khi phê duyệt. Các tỉnh đều thực hiện đúng, cái sai là nhà đầu tự tư rào lại như đất của mình mà chính quyền địa phương lại ngại xử lý, tức là sai về thực thi pháp luật. Câu chuyện thời sự 8B Lê Trực giữa Thủ đô mà còn bị sai như vậy.
Hôm qua, hơn chục phóng viên trong và ngoài nước gọi điện muốn phỏng vấn tôi về thực trạng nhiều thương nhân Trung Quốc đã núp bóng người Việt sở hữu nhiều loại bất động sản tại Việt Nam. Đó là các vị trí có lợi thế kinh doanh, thậm chí lợi thế quốc phòng. "Ta phải làm gì bây giờ?", họ hỏi.
Ồn ào, rồi cũng lại rơi vào tĩnh lặng. Còn nhớ, nhiều vụ việc tương tự được nêu ra như các "tua du lịch 0 đồng" đưa rất đông du khách từ Trung Quốc tới Việt Nam, tiêu bằng Nhân dân Tệ tại các cơ sở du lịch Trung Quốc ở Việt Nam. Việt Nam không thu được gì cả, từ thuế, phí và dịch vụ, ngược lại còn chịu ảnh hưởng chẳng mấy vui vì hành vi của các du khách này. Hoặc như tình trạng nhiều dự án đầu tư FDI, ODA, cả dự án nội địa mà nhà thầu Trung Quốc thắng thầu xong, đưa người lao động từ nước họ vào làm việc bằng nhiều cách, trái với pháp luật đầu tư Việt Nam. Nhiều nơi tại Việt Nam, các xóm làng, dãy phố Trung Quốc tự mọc lên, ngôn ngữ, biển hiệu đều tiếng Trung... Đường sắt Cát Linh - Hà Đông dùng vốn vay và nhà thầu Trung Quốc gần chục năm qua vẫn đứng yên, trầm mặc như một tượng đài giữa Thủ đô.
Những bức xúc trên tồn tại một phần do còn khoảng trống trong pháp luật, song phần nhiều do các quan chức địa phương không cương quyết thực thi đúng pháp luật. Người thì nói do ta ngại va chạm, sợ làm hỏng môi trường đầu tư nên chỉ xử lý cho qua chuyện. Người bảo "bị nhóm lợi ích chi phối rồi". Chỉ những công dân có trách nhiệm với đất nước vẫn khắc khoải khôn nguôi.
Có những người lo lắng, "thôi đừng đầu tư phát triển, hội nhập nữa, sợ mất nước". Việc dừng lại không xem xét tiếp Luật về ba đặc khu hành chính - kinh tế Vân Đồn, Bắc Vân Phong, Phú Quốc do công luận không yên tâm là một minh chứng. Chủ trương hình thành các đặc khu như một cực phát triển kinh tế mới, thử nghiệm đổi mới thể chế là một chủ trương đúng, nhưng có người lại sợ bị Trung Quốc lợi dụng mà không muốn làm. Họ chỉ mong hai chữ "bình an", giàu lên chẳng để làm gì khi thấy nguy cơ mất mát lớn hơn nhiều.
Có anh bạn tôi khăng khăng rằng "dân mình quá lo xa, nhà nước chắc chắn đã tính toán hết rồi, lãnh đạo gắn với trách nhiệm đã được ghi rõ trong Hiến pháp 2013 rồi, lo làm gì cho mệt". Tôi cũng im lặng không nói gì thêm, nhưng tư duy nhiều hơn. Chẳng phải vô cớ người dân lo lắng khi họ nhìn thấy cách hành xử và các phát ngôn rất vô lý của Trung Quốc ở Biển Đông, nhiều lần, từ nhiều năm qua. Rồi cũng cách hành xử ấy tràn lên đất liền thì sao? Nay, việc người Trung Quốc nắm giữ nhiều khu đất tại những vị trí trọng yếu quốc phòng, tại cả các thành phố lớn, hay dọc ven biển, rừng núi, với các kiểu "đội lốt người Việt", ta hóa giải thế nào?
Hồi còn trẻ, tôi rất thích đọc truyện dã sử và sách kinh điển Trung Quốc. Những truyện như Tam Quốc, tôi gần như thuộc lòng. Tôi cũng tìm hiểu Tứ thư, Ngũ kinh và rất thích triết lý về quân tử - tiểu nhân của Khổng Tử. Những người lương thiện đều hướng mình thành quân tử, không những không bắt nạt người yếu thế mà còn cưu mang họ. Hình ảnh các hảo hán trong Thủy hử cũng thể hiện tính quân tử của những người hùng bị rơi vào khốn quẫn.
Một lần tới Bắc Kinh, tôi lên ngay Vạn Lý Trường Thành để chiêm ngưỡng tinh thần của di sản. Tới nơi, tôi đã thấy tận mắt hàng chữ Mao Trạch Đông tự tay đề "Bất đáo Trường thành phi hảo hán". Nét chữ khỏe khoắn, khí phách. Người dân Trung Quốc tới đây nghìn nghịt. Nhìn họ, tôi cảm giác như ai cũng muốn trở thành "hảo hán". Tôi cảm thấy nhân dân Trung Quốc thích làm hảo hán, nhưng sao nhà nước của họ lại không muốn?
Nếu bạn hỏi bất kỳ người phương Tây nào về hình ảnh "đường lưỡi bò" ngang ngược liếm hết Biển Đông thì họ đều nói rằng như thế là trái với công pháp quốc tế về Luật biển. Rồi quân đội Trung Quốc đã đánh úp Hoàng Sa khi Việt Nam đang sơ ý trong nỗ lực thống nhất đất nước, kết thúc cuộc chiến chống ngoại xâm mười nghìn ngày. Rồi cuộc xâm lược trên biển tại Trường Sa với cuộc đấu không cân sức tại Gạc Ma bất tử. Nhất là khi cả thế giới đang đoàn kết chống đại dịch toàn cầu Covid-19 những hôm nay, họ lại khuấy động Biển Đông dậy sóng. Mọi phát ngôn, hành vi của người láng giềng, nếu đem so sánh với triết lý xưa, đều thể hiện cách hành xử kiểu tiểu nhân phi quân tử.
Việt Nam, dù thế nào, vẫn phải kiên trì phát triển, trở thành một quốc gia mạnh về cả kinh tế và quốc phòng. Ta lo ngại là cần thiết, nhưng đừng co mình lại để mong muốn an toàn ngắn hạn. Trong quan hệ kinh tế, kề cận với thị trường một tỷ rưỡi người tiêu dùng là lợi thế lớn, nhưng không cần và không được lệ thuộc. Quốc phòng, nhất là hải quân, đến lúc phải mạnh hơn để đồng hành với ngư dân bám biển. Chúng ta không từ chối đầu tư và hoạt động kinh tế của Trung Quốc tại Việt Nam, như ta vẫn khuyến khích đầu tư từ mọi nước, nhưng mỗi người Việt nếu nghĩ cho đất nước, sẽ không làm gì khuất tất về pháp luật vì lợi ích riêng mình.
Đang viết bài này, dòng chữ của tôi như chựng lại vì nhớ tới cựu Đô đốc Hải quân Nguyễn Văn Hiến đang hầu tòa bởi những sai lầm trong thực thi trách nhiệm lãnh đạo. Nghĩ mà thấy đượm buồn. Để nhắc nhở dân chúng tự chủ trong mối quan hệ làm ăn với các "thương nhân" Trung Quốc, đừng để họ mượn tên mua đất, bản thân lãnh đạo phải thức tỉnh trách nhiệm gấp nhiều lần.
Đặng Hùng Võ