Mark Lewis, Giám đốc điều hành của Bioqual, chuyên cung cấp khỉ cho phòng thí nghiệm của các công ty dược phẩm như Moderna, Johnson & Johnson để phát triển vaccine Covid-19 tuyệt vọng khi tìm kiếm những con khỉ.

Nhiều đơn vị phát triển vaccine Covid-19 cần loại khỉ có DNA gần giống người. Mỗi con có thể trị giá hơn 10.000 USD nhưng không đủ số lượng để cung cấp, một chục công ty tranh giành động vật nghiên cứu vào lúc cao điểm.

Lệnh cấm buôn bán động vật hoang dã gần đây từ Trung Quốc (nơi cung cấp động vật thí nghiệm hàng đầu), nhu cầu bất ngờ từ đại dịch khiến cho thiếu hụt khỉ trở nên trầm trọng hơn. Điều này làm dấy lên vấn đề: tạo ra một khu dự trữ khỉ chiến lược ở Mỹ tương tự như kho dự trữ dầu, ngũ cốc.

Khi các biến thể nCoV có thể khiến cho vaccine hiện có trở nên "lỗi thời", các nhà khoa học chạy đua để tìm ra nguồn khỉ mới. Mỹ tìm đến các cơ sở tư nhân và do chính phủ tài trợ ở Đông Nam Á, Mauritius - một quốc đảo nhỏ ngoài khơi Đông Nam châu Phi để tìm khỉ rhesus, khỉ cynomolgus (còn gọi là khỉ đuôi dài).

Tuy nhiên, không nước nào có thể bù đắp được số lượng khỉ mà Trung Quốc cung cấp cho Mỹ trước đây. Ước tính của các nhà phân tích dựa trên dữ liệu từ Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh cho thấy, nước này nhập hơn 60% trong số 33.818 loài linh trưởng, chủ yếu là khỉ đuôi dài của Trung Quốc.

Mỹ có khoảng 25.000 con khỉ (chủ yếu là khỉ mặt đỏ) tại bảy trung tâm linh trưởng. Khoảng 600 đến 800 động vật trong số đó là đối tượng nghiên cứu kể từ khi Covid-19 xuất hiện.

Các loài linh trưởng có hơn 90% DNA và đặc điểm sinh học tương tự của con người, có thể được kiểm tra bằng gạc mũi và quét CT phổi để xét nghiệm Covid-19. Các nhà khoa học cho biết hầu như không thể tìm thấy loài vật có thể thay thế tốt hơn để thử nghiệm vaccine Covid-19, mặc dù các loại thuốc như dexamethasone, steroid điều trị cho cựu Tổng thống Donald J. Trump được thử nghiệm trên chuột đồng.

Mỹ từng phụ thuộc Ấn Độ để cung cấp khỉ đuôi dài. Nhưng vào năm 1978, Ấn Độ ngừng xuất khẩu sau khi báo chí nước này đưa tin rằng những con khỉ đang được sử dụng trong thử nghiệm quân sự ở Mỹ. Các công ty dược phẩm ở xứ cờ hoa phải tìm kiếm giải pháp thay thế.

Ông Lewis chia sẻ thêm, khi thị trường Trung Quốc đóng cửa, điều đó buộc mọi người phải chuyển sang mua một số lượng nhỏ hơn các loài động vật có sẵn.

Trong nhiều năm, một số hãng hàng không, bao gồm cả các hãng vận tải lớn của Mỹ từ chối vận chuyển động vật sử dụng trong nghiên cứu y tế vì bị các nhà hoạt động vì quyền động vật phản đối. "Trong khi đó, giá của một con khỉ cynomolgus tăng hơn gấp đôi so với một năm trước lên hơn 10.000 USD", ông Lewis nói thêm.

Các nhà khoa học nghiên cứu phương pháp chữa trị các bệnh khác như bệnh Alzheimer, AIDS phải trì hoãn vì ưu tiên động vật cho nghiên cứu Covid-19. Sự thiếu hụt khiến ngày càng nhiều nhà khoa học Mỹ kêu gọi chính phủ đảm bảo nguồn cung cấp động vật liên tục.

Skip Bohm, Phó giám đốc kiêm Giám đốc y tế thú y tại Trung tâm nghiên cứu linh trưởng quốc gia Tulane (Mỹ), cho biết cuộc thảo luận về khu bảo tồn khỉ chiến lược bắt đầu cách đây khoảng 10 năm giữa các giám đốc trung tâm nghiên cứu linh trưởng quốc gia. Nhưng chưa thành hiện thực vì lý do tiền bạc và thời gian cần thiết để xây dựng chương trình nhân giống.

Khi các biến thể mới của nCoV được phát hiện, có khả năng khởi động lại cuộc đua tìm vaccine, các nhà khoa học cho rằng chính phủ cần phải hành động ngay lập tức đối với khu dự trữ khỉ. Keith Reeves, điều tra viên tại Trung tâm nghiên cứu virus và vaccine tại trường Y Harvard cho biết: "Khu dự trữ khỉ chiến lược chính là thứ chúng tôi cần để đối phó với Covid-19 nhưng chúng tôi không có nó".

Tuy nhiên, nguồn dự trữ chiến lược có thể vẫn không thể đáp ứng được nhu cầu tăng vọt đối với động vật thí nghiệm. Ở Trung Quốc, khu dự trữ khoảng 45.000 con khỉ nhưng họ phải vật lộn với sự thiếu hụt.

Các nhà nghiên cứu thường thu thập hàng trăm mẫu vật từ một con khỉ duy nhất, các mô của chúng có thể được đông lạnh trong nhiều năm và dùng nghiên cứu trong thời gian dài. Họ tận dụng tối đa nhưng khỉ bị nhiễm Covid-19 không thể quay trở lại sống chung với những con khỏe mạnh khác.

Vào tháng 1, Shen Weiguo, Tổng giám đốc của Tập đoàn đầu tư mạo hiểm công nghệ Thượng Hải, nói với các nhà lập pháp địa phương rằng ba công ty y sinh lớn trong thành phố thiếu 2.750 con khỉ nghiên cứu vào năm ngoái. Sự thiếu hụt dự kiến tăng 15% hàng năm trong vòng 5 năm tới.

Công ty Hubei Topgene Biotechnology nuôi khỉ để nghiên cứu riêng và xuất khẩu. Yan Shuo, Giám đốc bán hàng cho biết, Mỹ trước đây là điểm đến xuất khẩu hàng đầu của họ nhưng công ty hiện không có đủ động vật để tiến hành các thử nghiệm của họ.

"Bây giờ không phải là vấn đề tiền bạc. Chúng tôi thậm chí không có khỉ để bán ra nước ngoài", ông Yan nói.

Mỹ duy trì bảy trung tâm nghiên cứu linh trưởng quốc gia. Các cơ sở được liên kết với các trường đại học nghiên cứu và được tài trợ bởi Viện Y tế Quốc gia.

Matthew R. Bailey, Chủ tịch của Hiệp hội Quốc gia về nghiên cứu y sinh cho biết, ông chuẩn bị báo cáo tình trạng thiếu khỉ với chính quyền của Tổng thống Biden. Theo ông, quyết định ngừng xuất khẩu của Trung Quốc vào thời gian đầu khi Covid-19 xuất hiện có thể là "động thái khẩn cấp thận trọng", nhưng ông đề nghị quốc gia này có thể khởi động xuất khẩu lại vì tình hình lây lan Covid-19.

Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho biết, lệnh cấm xuất khẩu khỉ không nhắm vào các loài hoặc quốc gia cụ thể. Khi tình hình quốc tế được cải thiện và điều kiện cho xuất nhập khẩu được đáp ứng, Trung Quốc sẽ xem xét nối lại phê duyệt xuất nhập khẩu và các công việc liên quan khác với Mỹ.

Ngọc An (Theo The New York Times)