Phát biểu tại hội thảo trực tuyến do Viện Hòa bình Mỹ và Trường Chính sách công Lý Quang Diệu của Singapore đồng tổ chức hôm 3/9, Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ phụ trách khu vực Đông Á và Thái Bình Dương David Stilwell nói vấn đề dòng nước là một trong những "xu hướng đáng lo ngại" ở khu vực sông Mekong.
"Một thách thức đặc biệt cấp bách là việc Trung Quốc thao túng dòng chảy của sông Mekong vì lợi nhuận của chính họ với cái giá phải trả rất lớn", Stilwell nói, đồng thời dẫn báo cáo gần đây "ghi lại rằng Trung Quốc đã thao túng dòng nước dọc sông Mekong trong 25 năm, với sự gián đoạn lớn nhất về dòng chảy tự nhiên trùng với quá trình xây dựng và vận hành đập lớn".
Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ phụ trách khu vực Đông Á và Thái Bình Dương David Stilwell. Ảnh: Reuters.
Theo trợ lý Ngoại trưởng Mỹ, cuộc khủng hoảng đã "tàn phá mùa màng, đe dọa an ninh lương thực và nước trong toàn khu vực".
"Những điều này tiềm ẩn nguy cơ bất ổn lớn hơn. Mỹ đang làm việc với các nước Mekong, Ủy ban sông Mekong và các đối tác quốc tế để đảm bảo lời kêu gọi Trung Quốc minh bạch dữ liệu nước được đáp lại", ông nói.
Bình luận của ông Stilwell cho thấy vấn đề có thể được đưa vào chương trình nghị sự diễn đàn khu vực Đông Nam Á tuần tới. 10 ngoại trưởng Hiệp hội Các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) cùng Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị, Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov và Ngoại trưởng Ấn Độ S. Jaishankar tuần tới sẽ tham dự loạt cuộc họp trực tuyến, gồm Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF). Stilwell cho biết ông hy vọng các nước ASEAN sẽ tiếp tục sử dụng "tiếng nói tập thể mạnh mẽ" để thúc đẩy lợi ích.
Mỹ và Trung Quốc trong những tháng gần đây đã nghiên cứu tình trạng dòng chảy của sông Mekong tại 5 quốc gia hạ nguồn. Tổ chức Eyes on Earth có trụ sở tại Mỹ hồi tháng 4 kết luận các con đập của Trung Quốc đã giữ lại 47 tỷ mét khối nước. Báo cáo này được ủy quyền bởi Tổ chức Đối tác Cơ sở hạ tầng Bền vững do Liên Hợp Quốc hậu thuẫn, Sáng kiến Hạ nguồn sông Mekong và Mỹ.
Một nghiên cứu hợp tác giữa Đại học Thanh Hoa và Viện Thủy lợi Trung Quốc lập luận ngược lại, nói rằng các con đập của Trung Quốc giảm các vấn đề hạn hán ở khu vực sông Mekong. Nghiên cứu cho rằng các con đập cho phép giải phóng lượng nước tích trữ từ mùa mưa vào thời điểm dòng chảy thấp. Thực tế, dòng chảy sông Mekong hiện ở mức thấp kỷ lục năm thứ hai liên tiếp.
Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường cuối tháng trước phát biểu tại diễn đàn với 5 quốc gia Đông Nam Á ở hạ nguồn sông Mekong, gồm Việt Nam, Lào, Myanmar, nước Thái Lan và Campuchia rằng Bắc Kinh sẽ bắt đầu chia sẻ dữ liệu thủy văn quanh năm của sông Mekong, Trung Quốc gọi là sông Lan Thương.
Bình luận của ông Stilwell được đưa ra trong bối cảnh căng thẳng Mỹ - Trung gia tăng vì nhiều vấn đề như đại dịch Covid-19, luật an ninh Hong Kong, Biển Đông và Đài Loan. Sông Mekong dài 4.350km được cho là sẽ trở thành mặt trận cạnh tranh mới giữa hai cường quốc kinh tế.
Các ngoại trưởng ASEAN tháng trước ra Tuyên bố chung về Tầm quan trọng của việc Duy trì hòa bình và ổn định ở khu vực Đông Nam Á. Tuyên bố tái khẳng định mạnh mẽ cam kết duy trì một Đông Nam Á hoà bình, an ninh, trung lập, ổn định, đồng thời củng cố các giá trị hoà bình trên cơ sở luật pháp quốc tế.
Ngư dân đứng trên chiếc thuyền trên sông Mekong. Ảnh: Reuters.
Huyền Lê (Theo SCMP)