Thời gian gần đây, hàng loạt vụ lừa đảo bắt cóc online với chiêu thức giả danh công an, thao túng tâm lý qua điện thoại, đã khiến nhiều người, đặc biệt là học sinh, sinh viên, rơi vào bẫy, bị chiếm đoạt hàng trăm triệu, thậm chí hàng tỷ đồng. Những vụ việc như vậy là minh chứng rõ ràng cho một thực trạng đáng báo động: sự thiếu cảnh giác và hiểu biết của nhiều bạn trẻ trước các thủ đoạn lừa đảo công nghệ cao.
Không thể phủ nhận rằng, các nhóm tội phạm ngày càng sử dụng chiêu thức rất tinh vi, được dàn dựng bài bản với kịch bản hoàn hảo. Tuy nhiên, điều khiến chúng dễ dàng thành công lại nằm ở sự non nớt, cả tin và thiếu kỹ năng xử lý tình huống của nhiều người trẻ. Chỉ cần một cuộc gọi với vài thông tin cá nhân (mà chúng thu thập từ trước), một video giả danh "công an", những lời đe dọa "sẽ bắt giam", là nạn nhân hoảng loạn và răm rắp làm theo mọi yêu cầu.
Điều nguy hiểm là sự mất bình tĩnh và tâm lý "sợ rắc rối, sợ bị mang tiếng" khiến các bạn trẻ tự cô lập mình, không chia sẻ với gia đình, bạn bè, tạo điều kiện để tội phạm "điều khiển từ xa" và thao túng hoàn toàn. Không những bị lừa tiền, họ còn trở thành "công cụ" để lừa tiếp người thân.
>> Trưởng phòng ngân hàng kêu cứu tôi vì bị lừa đảo hai tỷ đồng qua mạng
Vấn đề đặt ra là: Tại sao thế hệ trẻ sinh ra trong thời đại công nghệ số lại dễ bị lừa trên chính môi trường số? Câu trả lời là do họ thiếu hiểu biết pháp luật, thiếu kỹ năng, và thiếu sự chuẩn bị cho những tình huống nguy hiểm trong thế giới mạng. Nhiều bạn trẻ lướt mạng xã hội cả ngày nhưng chưa nhận thức đầy đủ rằng: Cơ quan công an không bao giờ yêu cầu chuyển tiền qua điện thoại; không làm việc qua Zoom, Zalo hay Messenger; không có chuyện điều tra tội phạm ma túy mà chỉ thông báo bằng cuộc gọi video.
Bản thân tôi từng nhận một cuộc gọi video từ một người tự xưng là "công an điều tra của Hà Nội". Người đó mặc đồ giống công an, nói giọng nghiêm nghị, thông báo tôi liên quan đến một vụ án rửa tiền, và yêu cầu tôi "phối hợp điều tra". Thậm chí, người đó còn đọc chính xác tên tuổi, ngày sinh, số căn cước công dân, địa chỉ quê quán của tôi để tăng tính thuyết phục.
Ban đầu, tôi cũng có chút bối rối vì mọi thứ có vẻ rất thật. Tuy nhiên, sau khi người lạ mặt ở đầu dây bên kia yêu cầu tôi chuyển ngay 500 triệu đồng để phối hợp điều tra làm rõ khoản tiền, thì tôi bắt đầu thấy ngờ ngợ. Vài giây trấn tĩnh, tôi nhận ra những điều đáng ngờ: Tại sao công an lại thông báo với mình qua điện thoại thay vì gửi giấy triệu tập? Tại sao lại yêu cầu chuyển tiền? Mình không phạm pháp thì có gì phải sợ...? Rồi tôi cười khẩy khi nhận ra đó chỉ là trò lừa đảo. Và đương nhiên tôi chẳng làm theo yêu cầu nào từ nhóm người lạ.
Thấy không thể dụ tôi vào bẫy, chúng bực bội dập máy và không thấy liên lạc lại lần nào nữa. Tiếc rằng, không phải bạn trẻ nào cũng có đủ sự tỉnh táo để phòng vệ như vậy. Nhiều người thân xung quanh tôi cũng từng tự nộp mình cho bọn lừa đảo mà không hề hay biết. Đến lúc nhận ra thì tiền đã mất, tật đã mang, hối hận cũng không kịp nữa.
Một vấn đề nữa mà nhiều người hay xem nhẹ, đó là tầm quan trọng của việc bảo vệ dữ liệu cá nhân. Tôi từng không hiểu làm sao kẻ lừa đảo lại có đầy đủ thông tin cá nhân của mình đến vậy? Nhưng sau đó, tôi mới ngỡ ngàng nhận ra: chính mình đã vô tình công khai mọi thứ. Từ hồ sơ cá nhân trên mạng xã hội, ảnh chụp thẻ sinh viên, các bài đăng có địa chỉ, trường học, công ty, cho tới những lần đăng ký app, nhận quà tặng online... Vậy là tôi đã để lại vô số dấu vết số, mà không hề hay biết rằng chúng có thể bị khai thác để phục vụ cho các trò lừa đảo tinh vi.
Tội phạm công nghệ cao đang ngày càng tinh vi, nhưng sự tỉnh táo, ý thức bảo mật và kỹ năng số cơ bản lại mới là bức tường phòng vệ hiệu quả nhất. Rất tiếc, bức tường đó hiện đang quá mỏng với một bộ phận giới trẻ. Tội phạm mạng không đáng sợ bằng chính sự chủ quan của nạn nhân. Một dòng trạng thái tưởng như vô hại cũng có thể trở thành manh mối để kẻ xấu đánh cắp danh tính và niềm tin. Do đó, cảnh giác không phải là đa nghi, mà là tự bảo vệ chính mình và người thân.
Trong thời đại số, biết cách bảo vệ mình trước thông tin giả, chiêu trò lừa đảo, không chỉ là kỹ năng cần thiết, mà còn là một phần trách nhiệm của công dân số. Bên cạnh việc truy quét tội phạm, ngành giáo dục, gia đình và xã hội cần đồng hành, trang bị cho người trẻ kiến thức pháp lý, kỹ năng phản biện, và khả năng giữ bình tĩnh trong khủng hoảng, để không ai phải hối hận thốt ra câu: "Tôi đã bị lừa vì quá nhẹ dạ".
Thống kê của Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia (NCA), năm 2024 người dân Việt Nam thiệt hại lên đến 18.900 tỷ đồng từ lừa đảo trực tuyến và tấn công mạng. Còn Bộ Công an cho biết, năm 2023 người dân thiệt hại từ lừa đảo trực tuyến khoảng 10.000 tỷ đồng, tăng gấp rưỡi năm 2022. Đây là mức rất cao, cho thấy phạm vi lừa đảo trực tuyến đang lan rộng và tinh vi, gây ảnh hưởng đặc biệt với nhóm người dễ bị tổn thương như người cao tuổi, sinh viên, người nhẹ dạ.
Bảo Nam
- Vì sao người Việt bị lừa 18.900 tỷ đồng online 2024?
- Màn kịch của nhân viên điện lực 'dỏm'
- 'Chơi dao đứt tay' trong hội nhóm lừa đảo online vì 100.000 đồng
- Mất sạch gia tài 200 triệu đồng sau một ngày làm kế toán online
- 67 triệu đồng ra đi sau bốn ngày chơi chứng khoán cùng bạn Facebook
- Mất trắng 130 triệu vì bị lừa định danh mức hai