Trung Quốc năm 2018 nộp khiếu nại yêu cầu Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) giải quyết tranh chấp với Mỹ liên quan đến việc chính quyền Tổng thống Donald Trump đánh thuế hơn 200 tỷ USD hàng hóa Trung Quốc, dẫn tới chiến tranh thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (phải) và Tổng thống Mỹ Trump tại Osaka, Nhật tháng 6/2019. Ảnh: Reuters.
Cơ quan Giải quyết Tranh chấp của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) tháng một năm ngoái thành lập hội đồng gồm ba chuyên gia thương mại để xem xét khiếu nại của Trung Quốc. Ngày 15/9, hội đồng này ra phán quyết rằng một số mức thuế chính quyền Trump áp với hàng hóa Trung Quốc vi phạm luật thương mại quốc tế. Theo WTO, các quốc gia có một số lý do hạn chế để có thể áp thuế gây ảnh hưởng tới một quốc gia khác, nhưng các đòn áp thuế của Mỹ nằm ngoài các lý do đó.
Giới quan sát nhận định đây là một chiến thắng hiếm hoi của Trung Quốc trước Mỹ tại WTO, tổ chức thường được cho là "ưu ái" Mỹ trong các tranh chấp thương mại. Thống kê của Viện Kinh tế Quốc tế Peterson cho thấy trong 16 năm qua, Mỹ đã kiện Trung Quốc 23 lần tại WTO, trong đó 20 lần họ giành chiến thắng, 3 đơn kiện đang chờ xem xét. Trong vụ kiện gần đây nhất, ủy ban của WTO ra phán quyết ủng hộ Mỹ, cho rằng các khoản trợ cấp nông nghiệp của Trung Quốc không tuân theo quy định của WTO.
Tuy nhiên, giới chuyên gia cho rằng Trung Quốc sẽ không quá hân hoan trước thắng lợi này và sẽ không tìm cách sử dụng nó để "chọc tổ ong vò vẽ", trong bối cảnh Trump đã bày tỏ tức giận về phán quyết này và tuyên bố sẽ xem xét hành động với WTO. Thay vào đó, Bắc Kinh sẽ sử dụng phán quyết cho mục đích tuyên truyền trong nước.
"Trung Quốc cảm thấy được 'minh oan', nhưng họ nhận được rất ít từ phán quyết này. Thuế quan sẽ không biến mất hoặc giảm đi, do đó tác động của phán quyết rất hạn chế", John Gong, giáo sư tại Đại học Kinh doanh và Kinh tế Quốc tế (UIBE) ở Bắc Kinh, nói. "Đối với Mỹ, họ chắc đã lường trước kết quả này, vì vậy nó sẽ không có bất kỳ ảnh hưởng nào đến các hành động trong tương lai của Mỹ".
Theo quy định, Mỹ có 60 ngày để nộp đơn kháng cáo lên hội đồng phúc thẩm của WTO với phán quyết trên. Tuy nhiên, hội đồng phúc thẩm 7 thành viên của WTO đang lâm vào tình cảnh "tê liệt" do chính quyền Trump từ chối đề cử thẩm phán mới thay thế các thẩm phán hết nhiệm kỳ. Bởi vậy, việc Mỹ kháng cáo sẽ khiến phán quyết của hội đồng WTO không thể thi hành.
Kong Qingjiang, chuyên gia WTO tại Đại học Khoa học Chính trị và Luật Trung Quốc, nói rằng các quan chức Trung Quốc mà ông từng tiếp xúc "chắc chắn rất vui", nhưng họ "biết rằng chiến thắng sẽ không dẫn đến bất kỳ kết quả pháp lý cụ thể nào và đây là tình thế tiến thoái lưỡng nan mà Trung Quốc phải đối mặt".
Các chuyên gia thương mại đã đoán trước được phán quyết này, vì cả đòn áp thuế của Mỹ lẫn hành động trả đũa của Trung Quốc trong cuộc chiến thương mại kéo dài giữa hai nước bị nhiều người coi là nằm ngoài quy tắc của hệ thống thương mại toàn cầu.
"Cộng đồng thương mại luôn biết các biện pháp của Mỹ không phù hợp với các quy định của WTO và kết luận của hội đồng đã khẳng định điều đó. Nó thực sự không có cơ sở pháp lý", Tatiana Prazeres, cựu cố vấn cấp cao tại WTO, hiện là chuyên gia tại UIBE, nói.
Bộ Thương mại Trung Quốc hoan nghênh động thái của WTO, nói rằng họ hy vọng Mỹ "sẽ hoàn toàn tôn trọng phán quyết của hội đồng và hệ thống thương mại đa phương dựa trên các quy tắc, đồng thời thực hiện các hành động thiết thực để cùng Trung Quốc và các thành viên WTO khác duy trì hệ thống thương mại đa phương".
Giới chuyên gia đánh giá phản ứng của Bắc Kinh mang tính ngoại giao và không có ngôn từ gay gắt, cho thấy họ đánh giá rằng sẽ không đạt được lợi ích gì nếu tiếp tục chọc giận Trump. Thay vào đó, Trung Quốc sẽ tiếp tục tập trung vào thỏa thuận thương mại giai đoạn một mà hai nước đã đạt được, hiện là yếu tố mang tính xây dựng duy nhất trong mối quan hệ hai nước, khi Mỹ - Trung đang căng thẳng về một loạt vấn đề.
"Trung Quốc không thể thực hiện các biện pháp trả đũa có thể làm xấu đi quan hệ song phương", Qingyi Su, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Kinh tế và Chính trị Thế giới, cho biết. "Rốt cuộc căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc chỉ có thể được giải quyết song phương".
Siqi Li, giáo sư tại Viện Trung Quốc về Nghiên cứu WTO, nói thêm rằng Trung Quốc coi phán quyết của hội đồng là "giải pháp song song với các cuộc đàm phán song phương" để chấm dứt chiến tranh thương mại.
"Phán quyết của hội đồng WTO có thể cung cấp cơ sở pháp lý, trong khi các cuộc đàm phán song phương Mỹ - Trung có thể giải quyết các mối quan ngại chính trị và kinh tế nhất định", bà nói. "Vì hội đồng phúc thẩm của WTO đang tê liệt, nên kết quả cuối cùng của cuộc chiến thuế quan giữa Mỹ và Trung Quốc sẽ phụ thuộc nhiều hơn vào thỏa thuận thương mại giai đoạn một".
Trong khi đó, mọi con mắt ở Bắc Kinh sẽ vẫn đổ dồn vào việc liệu Mỹ có quyết định rút khỏi WTO hay không. Đây là lời đe dọa mà Tổng thống Trump đã nhiều lần đưa ra.
"Không chỉ Trung Quốc, mọi thành viên tại WTO đều lo lắng rằng Trump sẽ rút khỏi tổ chức", Sun Lei, từ công ty luật Dacheng ở Bắc Kinh, người từng đại diện cho chính phủ Trung Quốc trong các vụ kiện WTO, nói. "Nếu như vậy, đây có thể là thảm họa đối với WTO".
Phương Vũ (Theo SCMP)