Vài tháng qua, Mỹ tích cực thúc đẩy ý tưởng áp trần giá bán với dầu Nga và thuyết phục các đồng minh tham gia. Họ lo ngại việc lệnh Liên minh châu Âu (EU) cấm nhập khẩu và cấm cung cấp dịch vụ bảo hiểm với dầu Nga sẽ khiến giá tăng vọt. Ý tưởng của Mỹ là sẽ cho phép bảo hiểm việc vận chuyển dầu cùng các sản phẩm từ dầu của Nga, nếu giá bán dưới mức trần.
Tuy nhiên, đề xuất chưa được kiểm nghiệm này đang vấp phải sự ngờ vực của các chuyên gia năng lượng và đặc biệt là các hãng bảo hiểm hàng hải. Các công ty này hỗ trợ hoạt động vận chuyển dầu toàn cầu và đóng vai trò mấu chốt trong ý tưởng của Mỹ.
Các hãng bảo hiểm, phần lớn thuộc Anh và EU, lo ngại việc phải xác minh liệu Nga và bên mua dầu có tuân thủ giá trần hay không. "Chúng tôi có thể yêu cầu họ cho xem bằng chứng về mức giá đã trả, nhưng biến việc này thành cơ chế bắt buộc thì không hiệu quả lắm", Mike Salthouse – một lãnh đạo tại hãng bảo hiểm hàng hải hàng đầu thế giới North of England P&I Association cho biết, "Nếu đã muốn lách luật, họ sẽ có cách. Chúng tôi đã nói là kế hoạch này khó khả thi và cũng đã giải thích cho mọi người rồi".
Một tàu chở dầu cập cảng Transneft-Kozmino ở vùng viễn đông của Nga.Ảnh: Reuters
Dù vậy, việc này cũng không ngăn được Bộ trưởng Tài chính Mỹ Janet Yellen và các quan chức Mỹ. Họ đang thuyết phục các quốc gia, ngân hàng và hãng bảo hiểm rằng trần giá dầu có thể hạ nhiệt lạm phát và giảm rủi ro suy thoái.
"Trong thời điểm toàn cầu lo ngại về giá cả, trần giá dầu là một trong những công cụ mạnh nhất chúng ta có để giải quyết vấn đề này", bà cho biết hồi tháng 7.
Kế hoạch của Mỹ dựa phần lớn vào ngành bảo hiểm hàng hải. Các tàu chở hàng cần hợp đồng bảo hiểm Bảo vệ và Bồi thường (P&I) để phòng trường hợp bị đòi bồi thường về thương tật hay thiệt hại môi trường. Họ cũng cần hợp đồng về vỏ tàu và máy móc để chi trả các thiệt hại vật lý.
Lars Lange – Tổng thư ký Liên đoàn Bảo hiểm hàng hải Quốc tế (IUMI) tin rằng dù có áp trần giá, các hãng cũng vẫn lưỡng lự trong việc bảo hiểm dầu Nga, vì sợ vi phạm lệnh trừng phạt. "Chúng tôi rất sẵn sàng tuân thủ. Nhưng hãy thiết lập các lệnh trừng phạt theo cách mà chúng tôi có thể hiểu và tuân thủ", Lange cho biết, "Như ý tưởng trần giá dầu này, có rất nhiều thách thức, ít nhất là từ phía chúng tôi".
Lange nói rằng trần giá sẽ không hiệu quả nếu chỉ vài quốc gia tuân thủ, do các hãng bảo hiểm từ các nước khác sẽ nhanh chóng lấp chỗ trống.
Quan chức Bộ Tài chính Mỹ chịu trách nhiệm về kế hoạch này đã họp với các hãng bảo hiểm và dịch vụ tài chính để xoa dịu lo ngại của họ. Giới chức nói rằng các hãng sẽ không phải chịu trách nhiệm nếu bên mua và bên bán lách lệnh trừng phạt. Nga và khách hàng của họ sẽ phải chứng thực về giá mua. Họ nói rằng việc áp trần giá cũng tương tự các lệnh trừng phạt nhắm vào dầu xuất khẩu của Iran hay Venezuela.
Giới chức cũng cho rằng không cần các nước trên toàn cầu phải tham gia. Vì các quốc gia hiện mua nhiều dầu Nga giá rẻ, như Ấn Độ hay Trung Quốc, sẽ hưởng lợi từ trần giá mà không cần ký thỏa thuận.
Cuối tháng 6, lãnh đạo các nước G7 đã đồng ý nghiên cứu đề xuất này. Tháng trước, ý tưởng này nhận được đánh giá trái chiều từ các bộ trưởng tài chính nhóm G20 trong cuộc họp ở Indonesia. Hàn Quốc nói rằng sẵn sàng tham gia. Trong khi đó, Indonesia cảnh báo việc này khó giải quyết vấn đề cung dầu toàn cầu. Giới chức châu Âu cũng tỏ ra ngờ vực và nhắc lại rằng họ đang phân tích tính khả thi.
Wally Adeyemo - trợ lý của bà Yellen cho biết trong một cuộc phỏng vấn rằng: "Các bộ trưởng tài chính và năng lượng của G7 đã đạt tiến triển lớn, về việc sẽ thiết kế ý tưởng này thế nào theo góc độ kỹ thuật". Ông cũng khẳng định tiến triển trong việc thuyết phục các nước khác tham gia liên minh để áp trần giá.
Adeyemo nói rằng quan chức đang nghiên cứu giá trần để các hãng bảo hiểm không phải xem xét từng giao dịch. "Chúng tôi đã có các cuộc thảo luận mang tính xây dựng với các thành viên trong ngành. Việc này giúp chúng tôi hiểu được dầu được bán như thế nào và ai nắm thông tin về giá. Chúng tôi cũng biết được mình có thể đưa ra phương pháp nào để việc đánh giá đơn giản nhất có thể", ông nói.
Dù vậy, một số cựu quan chức Tài chính Mỹ ngờ vực kế hoạch này có hiệu quả. "Tôi nghĩ rằng đây là ý tưởng thông minh. Tuy nhiên, nó có thể không khả thi", Lawrence H. Summers - Bộ trưởng Tài chính Mỹ dưới thời cựu Tổng thống Barack Obama cho biết.
Ông nói rằng trên thế giới không có nhiều trường hợp thành công khi mua theo nhóm. Bên cạnh đó, các giao dịch dầu có thể bị che giấu.
Mỹ hy vọng đạt thỏa thuận muộn nhất là ngày 5/12 – thời điểm lệnh cấm vận của EU có hiệu lực. Tuy nhiên, đến nay vẫn còn rất nhiều vấn đề chưa được giải quyết, trong đó có việc trần giá sẽ áp ở mức nào.
Quan chức Tài chính Mỹ muốn giá đủ cao để Nga vẫn có động lực xuất khẩu. Một số chuyên gia hàng hóa cho rằng con số này nên nằm trong khoảng 50-60 USD một thùng – thấp hơn khá nhiều mức giá quanh 100 USD hiện tại.
Tuy nhiên, ẩn số là Nga sẽ phản ứng với việc này thế nào. Thống đốc Ngân hàng Trung ương Nga Elvira Nabiullina tháng trước cho biết nước này sẽ không bán dầu cho các quốc gia áp giá trần, đồng thời dự báo điều này sẽ càng khiến giá dầu trên thế giới tăng. Một số quan chức Nga cũng khẳng định sẽ không bán dầu dưới chi phí sản xuất.
Trong một báo cáo tháng trước, JPMorgan dự báo nếu Nga không hợp tác về giá trần, khoảng 3 triệu thùng dầu Nga sẽ bị rút khỏi thị trường toàn cầu mỗi ngày, đẩy giá lên 190 USD một thùng. Nga cũng có thể chống chịu việc ngừng sản xuất tạm thời mà vẫn bảo vệ được nền tài chính.
Brian O’ Toole – cựu cố vấn tại Bộ Tài chính Mỹ khẳng định việc Nga ngừng xuất khẩu trong thời gian ngắn sẽ gây bất ổn thị trường. Paul Sheldon – cố vấn địa chính trị tại S&P Global Commodity Insights thì cho rằng Nga không thể hạn chế xuất khẩu dầu, vì tầm quan trọng của dầu với nền kinh tế này.
Dù vậy, những người ủng hộ tin rằng nếu EU cấm bảo hiểm dầu Nga, việc áp giá trần có thể là cơ hội tốt nhất để xoa dịu hậu quả kinh tế. John E. Smith – một lãnh đạo tại hãng luật Morrison & Foerster cho biết chìa khóa là đảm bảo các công ty dịch vụ tài chính và bảo hiểm hàng hải không phải chịu trách nhiệm xem giá mỗi giao dịch bán dầu, cũng như cung cấp chi tiết hướng dẫn thực hiện.
"Câu hỏi là liệu có đủ số quốc gia đồng ý với kế hoạch này hay không", ông nói, "Nếu có, đây sẽ là chiến thắng với tất cả, trừ Nga".
Hà Thu (theo NYT)