Trước giờ tôi không quan tâm tới chức danh giáo sư nhiều lắm, mặc dù tôi được học với khá nhiều giáo sư. Ở Australia, các thầy dạy tôi ở trường đại học đều có bằng tiến sĩ. Chức danh của họ là giảng viên, giảng viên cao cấp, phó giáo sư và giáo sư. Những chức danh đó chỉ có trên bảng tên trước văn phòng của họ.
Trong thời gian tôi học, khoa tôi có mấy vị được thăng chức, từ giảng viên lên phó giáo sư và một vị được thăng từ phó giáo sư lên giáo sư. Cũng có một vị rời trường và đi làm cho một công ty. Sau khi ra đi thì ông ấy không còn là phó giáo sư nữa. Có người nói rằng, ông ấy đã một lần ra đi như vậy rồi lại trở về giảng dạy, lại tiếp tục làm giáo sư mà thôi.
Ở Mỹ đại khái cũng vậy. Các vị đứng lớp ở bậc đại học hay bậc hậu đại học đều là tiến sĩ. Chức danh thì có Assistant Professor (giáo sư phụ tá), Associate Professor (phó giáo sư) và Professor (giáo sư). Từ trường y, trường luật tới các ngành khác trong đại học đều có các chức danh như nhau. Có vị thậm chí chỉ giảng dạy theo kiểu phụ trợ (adjunct professor), thường là các chuyên viên uy tín trong ngành và giảng dạy một vài lớp đặc thù ở trường.
Việc "phong giáo sư" là một đặc thù mà tôi không hiểu ở đâu ra, có lẽ là do ảnh hửơng của hệ thống giáo dục của Pháp nhưng pha lẫn những đặc trưng của Việt Nam. Đáng nói nhất là các quy định về việc có bài viết nghiên cứu được công bố quốc tế.
"Giáo sư" là chức danh mang tính chất giảng dạy và gói gọn trong khuôn khổ học thuật. Ở bậc hậu đại học, giáo dục gắn liền với nghiên cứu và các giáo sư vừa giảng dạy, vừa hứơng dẫn nghiên cứu sinh, vừa nghiên cứu khoa học. Trong khuôn khổ đó, các bài viết, công trình nghiên cứu khoa học mới ra đời.
Nói cách khác, việc yêu cầu các ứng viên có bài viết khoa học công bố quốc tế với tên được ghi đầu tiên (first named authored) rồi mới được phong giáo sư hơi ngược ngạo.
Mặt khác, sau khi có đủ các tiêu chí rồi được phong giáo sư, đạt mục đích rồi thì các giáo sư ấy làm gì, họ có lý do gì để tiếp tục công cuộc nghiên cứu hay không?
Thực chất công việc của giáo sư trong môi trường học thuật quốc tế là vừa giảng dạy, vừa nghiên cứu, vừa hướng dẫn nghiên cứu. Chức danh giáo sư nhằm để miêu tả công việc chứ không phải là cái "tước vị" để đeo theo suốt đời.
Trên con đường học vấn thì đã có bằng cấp, cái đấy ai cũng có thể đeo theo suốt đời, thậm chí là đeo trên tên dùng hàng ngày. Các tiến sĩ được gọi là "Doctor", viết tắt là "Dr.", đã quá oai phong.
Tiến sĩ Jill Biden, đệ nhất phu nhân Mỹ, cũng là một giáo sư khi giảng dạy ở một trường cao đẳng cộng đồng. Nhưng khi không giảng dạy thì bà vẫn được gọi là tiến sĩ chứ không ai gọi bà là giáo sư.
Điều này cũng đúng với rất nhiều giáo sư mà tôi được biết. Lúc ở trường, họ là giáo sư, nhưng nếu họ đi làm công việc khác thì không còn là giáo sư mà họ sẽ mang chức danh ở nơi làm việc khác.
"Trắng giáo sư" ở Việt Nam không liên quan gì tới chức danh này. Nó chỉ liên quan tới thực tế là khả năng nghiên cứu khoa học của Việt Nam quá thấp, thấp tới mức đáng báo động, và quan trọng nhất là bị mọi người coi nhẹ quá sức.
Thái độ đầy mỉa mai của những người không có bằng cấp hậu đại học với những người đã và đang bước trên con đường nhiên cứu học thuật quả thật rất đáng buồn.
Việc không có các công trình nghiên cứu được công bố cấp quốc tế xuất phát từ tài chính. Để có các công trình khoa học cỡ này, phải có các trang thiết bị rất đắt tiền mới nghiên cứu được.
Các công trình nghiên cứu khoa học xã hội cũng cần rất nhiều đầu tư về phương pháp nghiên cứu và khả năng đi sâu vào thực tế. Song song đó là thái độ nghiêm túc với nghiên cứu khoa học, nơi mà những phản ứng mang tính tình cảm không có chỗ.
Thay vì ngẫm nghĩ về việc "trắng giáo sư", ngành giáo dục nên ngẫm nghĩ về việc đầu tư nghiên cứu khoa học kỹ thuật ở các trường đại học. Thái độ của người dân nói chung với các học vị hậu đại học và nghiên cứu khoa học nên trở nên nghiêm túc và lành mạnh hơn, chứ không phải kiểu miệt thị khinh thường với một câu phán ngang: "Tiến sĩ nước người ta làm được gì, tiến sĩ nước ta làm được gì".
Nghiên cứu sinh tiến sĩ nước ngoài có những trang thiết bị hiện đại giá trăm nghìn tới cả triệu đôla, hóa chất mấy chục nghìn đôla, nghiên cứu sinh tiến sĩ nước ta mày mò đợi ngân sách, rất buồn bã.
Khanh Huỳnh
>>Bài viết không nhất thiết trùng với quan điểm VnExpress.net. Gửi bài tại đây.