Albert Calmette tên đầy đủ là Léon Charles Albert Calmette, sinh ngày 12/7/1863 tại Nice, miền Nam nước Pháp. Ông có gần nửa thế kỷ gắn bó cùng sự nghiệp khoa học, trong đó có 6 năm cống hiến tại Việt Nam, đã để lại di sản mang dấu ấn toàn cầu. Tên tuổi Calmette cũng được đặt cho đường Calmette ở quận 1 và cầu Calmette nối liền quận 1 với quận 4.
Hành trình cống hiến tại nước ngoài của Calmette bắt đầu từ năm 1883. Sau khi tốt nghiệp Trường y sĩ hải quân Brest, ông gia nhập quân y hải quân Pháp, chọn con đường phục vụ trên biển và ngành y. Calmette phục vụ tại nhiều thuộc địa xa xôi như Hong Kong, hai quốc gia châu Phi Gabon và Congo, nghiên cứu nhiều bệnh nhiệt đới hiểm nghèo như sốt rét, bệnh ngủ và pellagra.
Cầu Calmette nhìn từ trên cao. Ảnh: Quỳnh Trần
Trở về Pháp năm 1890, Calmette trở thành học trò trong mạng lưới khoa học của Louis Pasteur - "cha đẻ" vaccine phòng dại. Đến năm 1891, ông được giao trọng trách mở chi nhánh Viện Pasteur đầu tiên ngoài nước Pháp tại Sài Gòn (nay là TP HCM). Đây cũng là mạng lưới nghiên cứu và phòng chống dịch bệnh Đông Dương.
Suốt 6 năm làm việc tại Việt Nam, Calmette đã sản xuất vaccine phòng bệnh dại và đậu mùa, đồng thời mở rộng các nghiên cứu về dịch tễ học, sốt rét và những bệnh nhiệt đới phổ biến ở Đông Dương. Cũng tại Viện Pasteur Sài Gòn, năm 1984, Calmette đã thành công điều chế huyết thanh chống nọc rắn hổ mang. Thành tựu này đã cứu sống nhiều nạn nhân bị rắn độc cắn, đồng thời đặt nền móng cho liệu pháp huyết thanh sau này.
Năm 1897, Albert Calmette trở về Pháp để giữ chức Giám đốc Viện Pasteur tại Lille. Đây là trung tâm công nghiệp với tỷ lệ mắc lao cao kỷ lục. Giữa những khu phố công nhân ngột ngạt, ông nuôi tham vọng biến cả thành phố "đẫm mồ hôi và bệnh tật" thành một phòng thí nghiệm khổng lồ nhằm tìm ra vaccine chống lao. Từ năm 1908, Calmette hợp tác với Camille Guérin, một bác sĩ thú y trẻ tuổi.
Chân dung Albert Calmette thời trẻ. Ảnh tư liệu của Viện Pasteur
Camille Guérin đã chứng minh rằng cơ chế miễn dịch chống lao liên quan trực tiếp đến số lượng vi khuẩn sống có trong máu. Từ nền tảng đó, ông và Calmette thử nghiệm nuôi cấy vi khuẩn lao bò (Mycobacterium bovis) để tìm cách làm suy yếu chúng trước khi đưa vào cơ thể động vật. Hai nhà khoa học sử dụng môi trường đặc biệt chứa glycerin, mật bò và lát khoai tây.
Từ năm 1908 đến 1921, họ đã hơn 200 lần truyền cấy liên tiếp, từng bước làm giảm độc lực của vi khuẩn cho đến khi chỉ còn khả năng kích thích hệ miễn dịch mà không gây bệnh. Thành quả ấy được đặt tên Bacillus Calmette-Guérin (BCG).
Ngày 18/7/1921, tại bệnh viện Hôpital de la Charité ở Paris, một trẻ sơ sinh đã được tiêm liều vaccine thử nghiệm Bacillus Calmette-Guérin (BCG) chống bệnh lao đầu tiên. Em bé khỏe mạnh sau khi tiêm vaccine, minh chứng vaccine có hiệu quả.
Trẻ tiêm vaccine lao - thành quả nghiên cứu của Calmette và cộng sự - tại Hệ thống Tiêm chủng VNVC. Ảnh: Mộc Thảo
Nhiều năm sau, vaccine BCG được tiêm rộng rãi hơn cho trẻ sơ sinh ở Paris. Đến năm 1924, Viện Pasteur tại Lille chính thức phát động chương trình tiêm chủng cộng đồng và chỉ trong vòng bốn năm đã có hơn 114.000 trẻ em được tiêm BCG.
Dù đã có vaccine, hiện bệnh lao vẫn là tình trạng khẩn cấp về sức khỏe toàn cầu. Vaccine BCG tiếp tục là công cụ chủ lực trong phòng chống bệnh lao, được đưa vào chương trình tiêm chủng mở rộng tại hầu hết các quốc gia.
Albert Calmette qua đời ngày 29/10/1933 tại Paris, thọ 70 tuổi. Ngày 24/3 hàng năm lại được chọn là Ngày Thế giới Phòng chống Lao, căn bệnh mà Calmette đã dành cả đời để nghiên cứu và cùng Guérin tìm ra vaccine BCG, cứu sống hàng triệu trẻ em trên toàn cầu.
Bình Nguyên (Theo Viện Pasteur Paris)