Khi Taliban áp sát thủ đô Kabul hôm 15/8, đội quân hùng hậu mà Tổng thống Mỹ Joe Biden đề cập gần như không thấy bóng dáng. Các tay súng Taliban tiến vào thủ đô mà không vấp phải bất cứ sự kháng cự nào.
Ba ngày sau, quân đội Mỹ chỉ tập hợp được tổng cộng 500 binh sĩ quân đội Afghanistan tham gia hỗ trợ chiến dịch di tản tại sân bay Hamid Karzai ở thủ đô Kabul. Khalid Payenda, cựu bộ trưởng tài chính Afghanistan, ngày 12/11 khẳng định phần lớn trong số 300.000 binh sĩ, cảnh sát của nước này chỉ tồn tại trên giấy tờ.
"Chúng tôi thống kê bằng cách hỏi lãnh đạo các tỉnh về quân số và dựa vào đó để tính lương, chi phí quân nhu. Con số luôn bị thổi phồng", Payenda tiết lộ. "Số liệu đó có thể gấp 6 lần thực tế, báo cáo thường tính cả các binh sĩ đào ngũ hoặc tử trận vào biên chế. Chỉ huy các đơn vị thông qua đó liên tục bòn rút ngân sách để tư lợi".
Quân chính phủ Afghanistan đấu súng với Taliban ở tỉnh Herat ngày 3/8. Ảnh: AP.
Theo các tài liệu trong ít nhất một thập kỷ của các tổng thanh tra Mỹ, nhiều binh sĩ Afghanistan trong số đó thiệt mạng khi chiến đấu cho chính quyền cũ, song phần lớn đã đầu hàng hoặc đào ngũ sang Taliban do gia đình bị đe dọa hay bất bình với tình trạng tham nhũng trong quân đội.
Tổng thanh tra Đặc biệt về Tái thiết Afghanistan của chính phủ Mỹ ngày 16/8 công bố báo cáo nêu ra 7 sai sót cơ bản trong các khoản đầu tư của Washington tại quốc gia Trung Á, bao gồm tính toán không rõ ràng về số lượng binh sĩ Afghanistan được huấn luyện và trang bị.
Những binh sĩ cuối cùng của quân đội chính phủ Afghanistan hỗ trợ bảo vệ sân bay Kabul hoặc tham gia phong trào kháng chiến tại tỉnh Panjshir, song bị Taliban dập tắt sau đó khoảng một tháng.
Họ được coi là ngoại lệ hiếm hoi cho mức độ thành công nào đó của Mỹ khi cố gắng xây dựng một lực lượng vũ trang theo cơ cấu của nước này. Phần lớn binh sĩ của quân chính phủ Afghanistan không biết chữ.
Một số quan chức Mỹ xác nhận số binh sĩ và cảnh sát Afghanistan chưa bao giờ lên tới 300.000 người, nhưng vẫn được giới chức chấp thuận, vì họ tin đây là những gì quốc gia Trung Á cần. Mỹ căn cứ vào đó hỗ trợ tiền lương, ngân sách huấn luyện và các chi phí khác cho quân đội Afghanistan.
Số lượng thực sự của cảnh sát và binh sĩ Afghanistan đạt khoảng 200.000 người vào năm 2019, một số quan chức Mỹ từng tham gia huấn luyện họ cho biết. Tuy nhiên, trong khi các sĩ quan có hành vi tham nhũng, các binh sĩ Afghanistan lại thường đào ngũ và chết không rõ lý do khi đối mặt với Taliban.
Vào thời điểm Biden chuẩn bị thông báo Mỹ rút quân khỏi Afghanistan hồi đầu năm, đội quân này giảm xuống còn khoảng 75.000-90.000, theo một báo cáo tình báo và quân sự được trình lên ông trước đó. Trong khi đó, Taliban liên tục tăng cường sức mạnh với 120.000 thành viên.
Các binh sĩ quân đội chính phủ Afghanistan tại huyện Enjil, tỉnh Herat ngày 1/8. Ảnh: AFP.
"Những con số thực tế không khớp trên giấy tờ", Sajjan Gohel, giám đốc phụ trách nghiên cứu an ninh quốc tế tại Tổ chức châu Á - Thái Bình Dương ở London, cho biết. "Mỹ đã biết điều đó vào thời điểm Tổng thống Biden tuyên bố rút quân".
Các quan chức Nhà Trắng bảo vệ quyết định của Biden, cho rằng ông hành động dựa trên thông tin tốt nhất vào thời điểm đó và phải giải quyết một vấn đề nan giải do ba người tiền nhiệm để lại, chủ yếu là thỏa thuận hòa bình ký với Taliban dưới thời cựu tổng thống Donald Trump.
Trong cuộc họp báo ngày 16/8, vài giờ sau khi Taliban tiếp quản Kabul, Biden cho biết ông coi cách chiến đấu bạc nhược của quân đội Afghanistan là lý do để Mỹ rút quân.
"Chúng tôi cung cấp cho họ mọi cơ hội để định hình tương lai của mình, song không thể mang đến cho họ ý chí chiến đấu vì điều đó", Biden nói. "Nếu quân đội Afghanistan không thể kháng cự được Taliban vào lúc này, không một chiến dịch quân sự nào của Mỹ, dù kéo dài đến thêm 20 năm nữa, có thể tạo ra được khác biệt trên thực địa".
Nguyễn Tiến (Theo US News)