Từ "đoàn kết" xuất hiện không dưới 10 lần trong diễn văn nhậm chức của Tổng thống Joe Biden ngày 20/1 nên không khó để nhận ra đây là chủ đề chính ông muốn hướng tới xuyên suốt bài phát biểu.
Nhưng tại một buổi lễ nhậm chức bao quanh bởi rào chắn, xe thiết giáp và sự hiện diện dày đặc của quân đội, dưới bóng của tòa quốc hội vẫn chưa hết hoang mang vì cuộc bạo loạn hai tuần trước, Biden lần này còn truyền đi một thông điệp cứng rắn chưa từng thấy.
Tân Tổng thống Mỹ Joe Biden phát biểu trong lễ nhậm chức ngày 20/1. Ảnh: AP.
"Những tuần và tháng gần đây đã dạy chúng ta một bài học đau lòng. Có những lời nói thật và những lời nói dối, lời nói dối vì quyền lực và lợi ích", ông tuyên bố. "Mỗi người chúng ta phải có bổn phận và trách nhiệm bảo vệ sự thật cũng như đánh bại dối trá".
Biden nhậm chức trong bối cảnh khủng hoảng bủa vây đất nước. Theo giới phân tích, bài diễn văn nhậm chức đã mang đến gợi ý về cách mà ông sẽ xây dựng nền tảng để thực hiện các mục tiêu chính sách đề ra: Tiếp cận những người Mỹ từng không bỏ phiếu cho ông nhưng đồng thời cũng vạch ra lằn ranh với ít nhất một số bộ phận cử tri của cựu tổng thống Donald Trump.
Biden là "người hàn gắn", nhà sử học Sean Wilentz từ Đại học Princeton nhận xét. Khả năng thể hiện sự đồng cảm của tân Tổng thống Mỹ, được thể hiện xuyên suốt chiến dịch tranh cử và trước lễ nhậm chức, khi ông làm lễ tưởng niệm cho các nạn nhân Covid-19 hôm 19/1, đã tạo ra tương phản hoàn toàn với người tiền nhiệm, giúp đưa ông tới chiến thắng.
Nhưng mong muốn hàn gắn "có thể dẫn bạn đến con đường nguy hiểm" nếu đó là tất cả những gì một tổng thống hướng tới, Wilentz lưu ý, đặc biệt khi đối mặt "các mối đe dọa với nền dân chủ Mỹ". Như cố tổng thống Abraham Lincoln từng nói "không thể có hòa giải thực sự nếu thiếu đi công lý và trách nhiệm".
Bài phát biểu tại lễ nhậm chức của Biden đã thừa nhận thách thức này. Ông công khai gọi "chủ nghĩa người da trắng tối thượng" là một mối đe dọa, bên cạnh "chủ nghĩa khủng bố trong nước mà chúng ta phải đối mặt và sẽ đánh bại".
Ông nêu bật "thực tế phũ phàng, xấu xí rằng phân biệt chủng tộc, chủ nghĩa bản địa bài ngoại và nỗi sợ hãi từ lâu đã chia rẽ chúng ta".
Biden kêu gọi hạ nhiệt các cuộc tranh cãi quốc gia, nhấn mạnh "chính trị không nhất thiết phải là ngọn lửa cuồng nộ, thiêu rụi mọi thứ trên đường đi của nó". Đây vừa có thể là lời xoa dịu nhưng cũng có thể là thông điệp cảnh báo ông gửi tới những tiếng nói đối đầu bên lề trái của đảng Dân chủ.
Tuy nhiên cuối cùng, ông đã kết hợp cả hai thông điệp lại với lời tuyên bố "chúng ta phải khước từ thứ văn hóa ở đó các sự kiện bị thao túng hoặc thậm chí ngụy tạo".
Theo giới chuyên gia, thông điệp "đoàn kết" rất dễ trở thành một lời nói sáo rỗng hay một cái cớ để thoái thác trách nhiệm, như cách mà một số người ủng hộ cựu tổng thống Trump dùng nó để biện minh cho cuộc bạo loạn Đồi Capitol.
Nhưng Biden đã không mắc phải sai lầm này, Dylan Loewe, người từng viết diễn văn cho tân Tổng thống Mỹ, đánh giá. Trong lập luận của ông, Biden không cho rằng người dân Mỹ nên đoàn kết với cái giá là gạt các nguyên tắc sang một bên.
Theo Loewe, câu chủ chốt trong bài phát biểu chính là lời tuyên bố rằng vào những thời điểm quan trọng của lịch sử Mỹ "chúng ta có đủ những người đoàn kết để đưa chúng ta tiến lên".
Bài diễn văn nhằm mục đích "bổ sung một số nội dung vào định nghĩa của từ 'đoàn kết'", Julia Azari, nhà khoa học chính trị tại Đại học Marquette ở Milwaukee, Mỹ, bình luận. Tổng thống Biden đã dùng nó để chỉ ý thức về mục tiêu quốc gia chung và sau đó là để "mô tả những ai nằm ngoài điều đó".
Định nghĩa "đoàn kết" theo cách này "có thể bao gồm rất nhiều người" nhưng thêm yêu cầu về "một tập hợp các giá trị được chia sẻ".
"Nó có nghĩa rằng bạn không thể ngồi vào bàn thương lượng và sử dụng những lời nói dối. Nói dối là phản dân chủ, chủ nghĩa dân tộc da trắng là phản dân chủ", Azari cho hay. Bài diễn văn của Biden "đã tạo ra một ranh giới xung quanh khái niệm đoàn kết" và mời người nghe suy nghĩ "ranh giới đó là gì".
Thông điệp của Biden đã gây ấn tượng mạnh với rất nhiều người ủng hộ ông.
"Tôi cảm thấy được hàn gắn", Deborah Driver, giáo viên trung học 67 tuổi, người tình nguyện tham gia chiến dịch tranh cử của Biden và xem buổi lễ nhậm chức từ nhà riêng ở Fort Washington, Maryland, chia sẻ. "Giọng điệu của Joe, sự chân thành của ông ấy, nó phù hợp hoàn hảo với nỗi đau và nỗi giận dữ mà rất nhiều người dân đang cảm thấy".
"Đây là nền dân chủ của chúng ta", Driver nói, nhấn mạnh vào từ "chúng ta". "Tất cả mọi người phải trân trọng nó, dù bạn da màu, da trắng, da xanh hay bất kể màu gì. Chúng ta phải đoàn kết. Chúng ta phải là người Mỹ".
Freddie Jenkins, 69 tuổi, đến từ một cộng đồng dân cư da màu ở ngoại ô Charleston, Nam Carolina, cho biết ông đã sẵn sàng chứng kiến đất nước tiến về phía trước và Jenkins tin tân Tổng thống Biden có thể giúp sức.
Ngoài những người ủng hộ mình, Biden dường như còn truyền thông điệp tới ít nhất một số đảng viên Cộng hòa bằng cách vẽ ra lằn ranh "khu biệt rõ Trump và chủ nghĩa Trump là một ngoại lệ", Eric Schickler, giáo sư khoa học chính trị tại Đại học California ở Berkeley, nhận xét.
Việc Biden có thể thông qua các chương trình nghị sự của mình tại quốc hội hay không sẽ phụ thuộc rất nhiều vào việc liệu các đảng viên Cộng hòa có đoàn kết chống lại ông hay không, như họ đã làm với cựu tổng thống Obama. Tuy nhiên, khác biệt mấu chốt là, Biden nhậm chức với sự chia rẽ nặng nề ở phe đối lập vì Trump. Điều này tạo ra một cơ hội tiềm tàng cho tân Tổng thống.
Khi mà Trump hy vọng vẫn có thể là một thế lực gây ảnh hưởng lớn đối với đảng Cộng hòa, bài diễn văn của Biden rõ ràng nhắm tới khoét sâu thêm chia rẽ trong nội bộ phe đối lập, bình luận viên David Lauter và Tyrone Beason từ Los Angeles Times đánh giá.
Schickler lưu ý rằng Biden không "vẽ đường chia rẽ" bằng cách nhấn vào những chi tiết chính sách cụ thể. Thay vào đó, thông điệp ông ngụ ý là "chúng ta có thể bất đồng về chính sách nhưng chia sẻ một loạt các giá trị".
Điểm lễ nhậm chức của Biden. Video: NYTimes.
Bài diễn văn cho thấy "một nỗ lực nhẹ nhàng đưa càng nhiều Mỹ đến ý tưởng về chân lý chung càng tốt", không phải bằng cách làm họ xấu hổ hay "buộc họ phải thừa nhận rằng họ đã sai lầm" mà "mời họ đến một tương lai, ở đó các giá trị chung được chia sẻ", Rob Stutzman, nhà tư vấn đảng Cộng hòa đến từ Sacramento, nhận xét.
Thông điệp này cũng có thể "được đón nhật bởi rất nhiều đảng viên Cộng hòa", Alex Conant, cựu cố vấn hàng đầu cho Thượng nghị sĩ Cộng hòa bang Florida Marco Rubio, nói. "Không phải chỉ mỗi các đảng viên Dân chủ mới cảm thấy mệt mỏi vì chia rẽ".
Liệu lời kêu gọi đoàn kết của Tổng thống Biden có thể giúp ông hàn gắn quốc gia và đưa đất nước vượt qua chia rẽ đảng phái hay không vẫn sẽ là câu hỏi bỏ ngỏ trong vài tháng tới. Tuy nhiên, bài diễn văn hôm 20/1 đã làm sáng tỏ con đường mà ông mong muốn sẽ đi, theo bình luận viên Lauter và Beason.
Vũ Hoàng (Theo Los Angeles Times)