Trong báo cáo công bố ngày 21/5 và cập nhật một tuần sau đó, tổ chức Sáng kiến Minh bạch Hàng hải châu Á (AMTI) thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) phát hiện trên ảnh vệ tinh hai tòa nhà được xây dựng cấp tốc tại căn cứ hải quân Ream của Campuchia.
Các tòa nhà được xây ở khu vực phía bắc nơi từng đặt cơ sở do Mỹ tài trợ, vốn bị giới chức Campuchia phá dỡ vào năm 2020, làm dấy lên lo ngại Trung Quốc có thể hưởng lợi từ hoạt động nâng cấp căn cứ hải quân Ream.
Ảnh vệ tinh cho thấy việc san ủi mặt bằng bắt đầu sau ngày 17/4, công trình bắt đầu được xây dựng từ đầu tháng 5 và hoàn thành hôm 21/5. Phần mở rộng có thể bao gồm một cảng mới được nạo vét và một cơ sở sửa chữa tàu thuyền.
"Tốc độ xây dựng chóng mặt ở Ream và việc thiếu thông tin làm dấy lên lo ngại rằng hoạt động nâng cấp tại căn cứ phục vụ lợi ích cho cả Campuchia lẫn Trung Quốc", báo cáo của AMTI cho biết.
Tổ chức này cho rằng đây sẽ là một trong những vấn đề được Thứ trưởng Ngoại giao Mỹ Wendy Sherman nêu ra khi tới thăm Campuchia. Sherman ngày 1/6 tới Phnom Penh trong chuyến công du dự kiến kéo dài 11 ngày tại loạt quốc gia châu Âu và châu Á.
Khu vực tòa nhà do Mỹ tài trợ (phía dưới) hồi tháng 7/2020 và cơ sở mới được xây dựng (phía trên) ngày 21/5. Ảnh: CSIS.
Ảnh vệ tinh được chụp năm ngoái cho thấy các cơ sở do Mỹ tài trợ tại căn cứ hải quân Ream bị phá bỏ, làm dấy lên lo ngại rằng Campuchia có thể cho phép quân đội Trung Quốc tiếp cận địa điểm này. Đồn đoán rộ lên sau khi có thông tin cho biết hai nước "đã ký một thỏa thuận bí mật", cho phép Trung Quốc điều quân đến đồn trú, cất giữ vũ khí và neo đậu chiến hạm tại căn cứ của Campuchia.
Những lo lắng này vẫn tồn tại bất chấp giới chức Campuchia nhiều lần khẳng định việc phá dỡ sở chỉ huy chiến thuật của Ủy ban An ninh Hàng hải Quốc gia do Mỹ tài trợ ở căn cứ Ream không liên quan tới bất cứ kế hoạch xây dựng nào của Trung Quốc. Giới chức Campuchia giải thích rằng công trình được chuyển tới một địa điểm phù hợp hơn để có thêm không gian mở rộng cơ sở hạ tầng.
Tuy nhiên, báo cáo của AMIT cho biết sở chỉ huy chiến thuật mới của Ủy ban An ninh Hàng hải Quốc gia Campuchia lại được xây trên đảo Koh Preab có diện tích rất nhỏ. "Ảnh vệ tinh gần đây cho thấy ba tòa nhà mới mọc lên tại đảo Koh Preab, song với tốc độ chậm hơn rất nhiều so với công trình lớn vừa hoàn thành tại Ream", báo cáo cho biết.
Các tòa nhà mới trên đảo Koh Preab ngày 3/5. Ảnh: CSIS.
Bunna Vann, chuyên gia tại Viện Hợp tác và Hòa bình Campuchia, cho biết tòa nhà mới tại căn cứ Ream được xây dựng với sự hỗ trợ từ Trung Quốc, nằm gần như cùng khu vực nơi cơ sở cũ do Mỹ tài trợ bị phá dỡ.
"Điều này cho thấy Trung Quốc là động lực lớn để Campuchia phá dỡ các tòa nhà do Mỹ tài trợ, có thể khiến Washington khó chịu hơn với Phnompenh và gây rắc rối cho quan hệ hai nước", Vann nói.
Chuyên gia Sovinda Po thuộc Viện Hợp tác và Hòa bình Campuchia nhận định thời điểm hoàn thành dự án xây dựng ở căn cứ hải quân Ream cho thấy Campuchia "lấy Trung Quốc ra mặc cả với Mỹ". "Mục đích chính của họ là đạt được nhiều đòn bẩy hơn trong đàm phán với Mỹ, bao gồm các vấn đề như dân chủ, nhân quyền và sự hiện diện của Trung Quốc ở Campuchia", Po nói.
"Về vấn đề Trung Quốc, Campuchia có khả năng bảo vệ quan điểm rằng họ không phải quốc gia ủy nhiệm hay phụ thuộc Trung Quốc. Các quan chức Campuchia sẽ nhấn mạnh chính sách đối ngoại độc lập và hiến pháp của đất nước".
Chuyên gia Po nhận định Campuchia gần đây bị cho là "tỏ thái độ thân thiện quá mức" với Trung Quốc và không tính đến các mối quan ngại của Mỹ, điều khiến Washington "cảm thấy không thoải mái".
Tại Hội nghị quốc tế về Tương lai châu Á hôm 20/5, Thủ tướng Hun Sen đặt câu hỏi "không dựa vào Trung Quốc thì dựa vào ai? Không hỏi Trung Quốc thì hỏi ai?", sau khi gọi những lời chỉ trích việc Campuchia "quá phụ thuộc" vào Trung Quốc là "không công bằng".
Binh sĩ Campuchia tại căn cứ hải quân Ream ở Sihanoukville. Ảnh: EPA.
Bộ Thương mại Campuchia tuần trước cho biết kim ngạch thương mại với Trung Quốc đạt 3 tỷ USD trong 4 tháng đầu năm nay, tăng 19,7% so với cùng kỳ năm ngoái. Trong đó, xuất khẩu từ Campuchia sang Trung Quốc đạt 424 triệu USD trong 4 tháng đầu năm, tăng 42% so với cùng kỳ năm 2020.
Trong chuyến công du Đông Nam Á, Thứ trưởng Ngoại giao Mỹ Sherman dự kiến tái khẳng định cam kết của Mỹ với vai trò trung tâm của ASEAN cùng việc giải quyết các vấn đề song phương và khu vực, trong đó bao gồm nỗ lực thúc giục quân đội Myanmar "chấm dứt bạo lực".
Nguyễn Tiến (Theo SCMP)