Biến thể nCoV B.1.617 được phát hiện lần đầu ở Ấn Độ vào cuối năm 2020. Đến nay, nó đã lan sang hàng chục nước khác như Mỹ, Singapore, Anh... và Việt Nam. Các nhà nghiên cứu đã xác định ba biến thể phụ của nó, bao gồm: B.1.617.1, B.1.617.2 và B.1.617.3. Mỗi biến thể phụ có khác biệt nhỏ về cấu tạo gene.
Giới khoa học đang gấp rút tìm hiểu về những biến thể này, chủ yếu xoay quanh tốc độ lây lan, khả năng né tránh miễn dịch và gây bệnh nghiêm trọng.
Lây truyền nhanh hơn
Julian Tang, nhà virus học tại Bệnh viện Hoàng gia Leicester, Anh, cho biết: "Tôi xem xét các đột biến riêng lẻ vì chúng mang đặc tính riêng biệt, có thể khiến virus lây truyền nhanh hơn". Ví dụ, biến thể B.1.617.2 từ Ấn Độ có đột biến 452R và 478K. Theo ông Tang, hai đột biến đều liên quan đến khả năng lây lan nhanh, làm thay đổi protein gai được virus sử dụng để xâm nhập vào tế bào người.
Các nhà nghiên cứu cho rằng B.1.617.2 đang dần thay thế biến thể B.1.1.7 được phát hiện ở Anh vào cuối năm 2020. Tom Wenseleers, nhà sinh vật học tại Đại học Công giáo Leuven, Bỉ, cho biết: "Chúng tôi dự đoán số ca nhiễm B.1.617.2 sẽ chiếm 50% các ca tại Anh". Theo một báo cáo giải trình tự gene của Anh được ông Wenseleers chia sẻ, số ca nhiễm biến thể Ấn Độ mỗi ngày có thể tăng nhanh hơn 13% so với ca nhiễm biến thể Anh.
Trong một báo cáo ngày 12/5, nhóm khoa học của chính phủ Anh cho biết biến thể Ấn Độ có thể lây truyền nhanh hơn 50% so với thể Anh. Sharon Peacock, nhà vi sinh vật học tại Đại học Cambridge, Anh, nhận định: "Dự đoán này là hoàn toàn hợp lý. Khi có thêm nhiều dữ liệu, chúng ta sẽ hiểu rõ hơn".
Thi thể bệnh nhân Covid-19 xếp bên ngoài một nhà hỏa táng ở New Delhi hồi cuối tháng 4. Ảnh:AFP.
Khả năng biến thể lẩn tránh miễn dịch chưa rõ ràng
Điều các nhà khoa học quan tâm là vaccine có thể chống lại các biến thể B.1.617 hay không. Nếu biến thể vượt qua hàng rào miễn dịch do vaccine tạo ra hoặc do nhiễm trùng tự nhiên, chúng có thể gây ra các đợt dịch mới, cản trở kế hoạch nới lỏng phong tỏa và những hạn chế khác.
Về lý thuyết, sự lây lan nhanh chóng của B.1.617.2 ở Anh - nơi hơn 50% dân số được tiêm ít nhất một liều vaccine - cho thấy biến thể có thể lẩn tránh miễn dịch do vaccine.
Tuy nhiên, trên thực tế, theo chuyên gia Wenseleers, có rất ít bằng chứng cho thấy điều này.
Dữ liệu sơ bộ ở Bolton, một điểm nóng Covid-19 ở Tây Bắc nước Anh, cho thấy hầu hết người nhập viện do nhiễm biến thể B.1.617.2 chưa được tiêm phòng. Khoảng 5 trong số 18 người nhiễm biến thể này được tiêm một liều vaccine và chỉ một người được tiêm đầy đủ.
Dữ liệu riêng do Wenseleers phân tích cho thấy các ca nhiễm B.1.617.2 ở Tây Bắc nước Anh ban đầu chủ yếu là thanh thiếu niên, nhóm không được tiêm chủng thường xuyên. Biến thể đã lây sang người từ 30 đến 40 tuổi, song những người ở độ tuổi 50, với nhiều khả năng từng tiêm đủ hai liều, có tỷ lệ mắc bệnh thấp hơn. Bên cạnh đó, ông Tang khẳng định không có đột biến nào trong các biến thể B.1.617 làm gia tăng mức độ mắc Covid-19 nghiêm trọng.
Một số nghiên cứu chỉ ra rằng B.1.617.1 có thể giảm tác dụng của vaccine. Kết quả từ các thí nghiệm tương tự với B.1.617.2 chưa được công bố, nhưng báo cáo ngày 23/5 của Cơ quan Y tế Công cộng Anh (PHE) cho thấy, hai liều vaccine Pfizer/BioNTech và Oxford/AstraZeneca vẫn hiệu quả chống lại B.1.617.2 lần lượt là 88% và 60%. Tuy nhiên, theo PHE, một liều vaccine Pfizer hoặc AstraZeneca chỉ có hiệu quả khoảng 34%.
Mô hình dự đoán sự lây lan
Các nhà nghiên cứu vẫn chưa đủ bằng chứng xác định chính xác khả năng lây truyền của chủng Ấn Độ nhanh hơn các biến thể khác ra sao. Christina Pagel, nhà nghiên cứu y tế tại Đại học College London, nhận xét: "Biến thể có thể lây nhiễm nhanh hơn 50%, hoặc 10% hay thậm chí hơn 60-70%". Xác định được điều này sẽ giúp các nhà khoa học xây dựng mô hình chính xác hơn về tác động của biến thể đối với các đợt dịch.
Ngoài ra, nếu người được tiêm chủng vẫn nhiễm biến thể Ấn Độ, họ có khả năng mắc bệnh nặng hay truyền virus cho người khác hay không, cũng là điều quan trọng cần giải đáp.
Theo bà Peacock, thu thập dữ liệu về đợt bùng phát hiện nay ở Anh sẽ giúp trả lời những câu hỏi đó, đồng thời dự báo tác động tiềm tàng của các biến thể Ấn tại những quốc gia khác, đặc biệt là các nước đang phát triển, chưa có nhiều vaccine.
Tại Việt Nam, trong làn sóng Covid-19 thứ 4 đang diễn ra, nhiều bệnh nhân nhiễm biến thể B.1.617.2 từ Ấn Độ. Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương giải trình tự gene virus 29 bệnh nhân Covid-19 ở Bắc Ninh, Bắc Giang, Hải Phòng, Bệnh viện K, phát hiện biến thể B.1.617.2.
Mai Dung (Theo Nature, NYTimes)