Hầm Thủ Thiêm dài gần 1.500 m, vốn đầu tư hơn 2.200 tỷ đồng, nối quận 1 với bán đảo Thủ Thiêm (TP Thủ Đức), là hạng mục quan trọng nhất của dự án đại lộ Đông Tây (dài 22 km, tổng đầu tư 9.800 tỷ đồng), được khánh thành năm 2011. Thời điểm đó, đây là hầm vượt sông đầu tiên của Việt Nam và là đường hầm thi công bằng công nghệ đúc, dìm dài nhất Đông Nam Á. Từ mẻ bê tông đầu tiên đúc đốt hầm cho đến lúc 4 đốt được lai dắt và dìm thành công xuống đáy sông Sài Gòn trải qua nhiều công đoạn "cực kỳ cam go".
Các đốt hầm Thủ Thiêm ở bãi đúc Nhơn Trạch, Đồng Nai, vào tháng 1/2010. Ảnh: Kiên Cường.
Sau 10 năm công trình hoàn thành, ông Lương Minh Phúc, Giám đốc Ban quản lý dự án đại lộ Đông Tây (hiện là Trưởng ban quản lý đầu tư các công trình giao thông TP HCM) kể, khác với nhiều dự án, đốt hầm Thủ Thiêm không đúc tại công trường. Nhà thầu Obayashi (Nhật Bản) đã xây dựng bể đúc rộng 6 ha tại xã Phước Khánh, huyện Nhơn Trạch, tỉnh Đồng Nai. Bể này giống như âu thuyền có thể cùng lúc đúc 4 đốt hầm. Mỗi đốt dài 93 m, cao 9 m, rộng 33 m, dày 2 m. Thời kỳ cao điểm, công trường bể đúc duy trì 700 kỹ sư, công nhân, làm việc ngày 3 ca để kịp hoàn thành tiến độ.
Các đốt hầm khi đúc xong phải bịt kín 2 đầu bằng những kết cấu thép. Trong bụng đốt hầm có 8 bể thép và hệ thống máy để bơm nước sông vào ra trong quá trình kéo lai dắt, đồng thời điều khiển trọng lượng đốt hầm để vừa nổi nhưng lại có thể làm chìm dần xuống đáy sông theo lượng nước bơm vào. Khi các đốt hoàn thành, đập ngăn cách bể đúc với sông Đồng Nai bị phá vỡ cho nước tràn vào, để kiểm tra chất lượng đốt hầm. Trong 2 giờ, đốt hầm nặng 27.000 tấn như viên gạch rỗng sẽ nổi lên, nằm cân bằng trên mặt nước và nhô lên khoảng 0,2 m.
Công đoạn lai dắt 4 đốt hầm vượt 22 km đường sông từ Nhơn Trạch (Đồng Nai) về vị trí dìm (Thủ Thiêm, TP HCM) trong điều kiện dòng chảy phức tạp, nhiều khúc quanh nguy hiểm, là thử thách rất lớn với đội ngũ kỹ thuật. Bởi mỗi sơ suất nhỏ trong quá trình lai dắt có thể dẫn đến những hiểm họa khôn lường. Các kỹ sư thậm chí phải tính đến tình huống đốt hầm bị kẹt dưới lòng sông sẽ phải phá vỡ nó nhằm đảm bảo an toàn tàu thuyền qua lại sau này. Toàn bộ giao thông thủy khu vực sông Sài Gòn bị cô lập 2 ngày để phục vụ lai dắt.
Lai dắt đốt hầm số 4 từ bãi đúc về vị trí lắp đặt vào ngày 4/6/2010. Ảnh: Kiên Cường.
Trước đó, để chuẩn bị cho việc dìm 4 đốt hầm xuống đáy sông, nhà thầu Nhật Bản đã thi công đường dẫn 2 đầu bờ sông bằng công nghệ đào lấp. Công đoạn này gồm xây các vách tường, đường dẫn xuống lòng sông với 2 mặt cắt nhằm tiếp cận các đốt hầm sẽ được dìm. Hơn 450.000 m3 bùn dưới đáy sông được nạo vét và xây sẵn móng để đặt các đốt hầm. Việc này giống như đào một con kênh dài hàng trăm mét, sâu 12 m dưới đáy sông Sài Gòn (chỗ sâu nhất 15 m).
Việc dìm và lắp đặt 4 đốt hầm tổng chiều dài 370 m xuống sông Sài Gòn trong điều kiện dòng nước chảy xiết, không gian thao tác chật hẹp là thử thách không nhỏ. Khó nhất lúc này là cho 2 mặt cắt ngang của đốt hầm và đường dẫn khớp nhau, sai số cho phép chỉ 10 mm. Do đó để tính toán chính xác, 20 thợ lặn cứ 30 phút một lần xuống lòng sông kiểm tra tốc độ dòng chảy. Hơn 1.500 người thuộc 16 cơ quan, đơn vị và sở ngành được huy động để đảm bảo cho quá trình lai dắt, dìm các đốt hầm.
Theo ông Phúc, việc lắp đặt đốt số 4 (đốt cuối cùng) là khó khăn nhất bởi khoảng trống giữa đốt dìm trước đó và bờ quận 1 còn 95 m. Điều này có nghĩa mỗi bên chỉ còn độ rộng chừng một mét để điều khiển khối bê tông khổng lồ dài 93 m đi vào khe hẹp, ráp vào nhau. Phương án táo bạo được "chốt" là đưa đốt hầm thứ 4 vào sát bờ quận 1, làm giá gỗ để cho đốt trượt xuống vị trí cần dìm, sau đó mới dịch chuyển đốt tới khe hẹp cần kết nối.
Hầm Thủ Thiêm, hạng mục quan trọng nhất của dự án đại lộ Đông Tây (nay là đường Võ Văn Kiệt - Mai Chí Thọ). Ảnh: Gia Minh.
Quá trình xây dựng hầm Thủ Thiêm, các chuyên gia Nhật Bản từng làm nhiều hầm dìm trên thế giới nhận xét, dòng chảy sông Sài Gòn rất phức tạp, là thách thức lớn nhất khi tính toán thi công hầm. Trong khi đó, thời gian xử lý nhiều công đoạn phải tính bằng giây, cả quá trình dìm và lắp đặt mỗi đốt hầm diễn ra liên tục 15-20 tiếng, kéo dài từ 4-5h sáng đến tận nửa đêm thực sự áp lực đối với đội ngũ kỹ sư, công nhân.
Hơn 3.000 ngày thi công, chiều 20/11/2011, hầm Thủ Thiêm gồm 6 làn được khánh thành, đại lộ Đông Tây thông xe toàn tuyến. Công trình giúp thời gian di chuyển từ bờ đông sang tây sông Sài Gòn còn hơn một phút; rút ngắn quãng đường từ trung tâm thành phố về các tỉnh miền Tây, miền Đông. Dự án đã hiện thực giấc mơ kết nối đôi bờ sông Sài Gòn của người dân thành phố bao đời nay. Đây cũng là tiền đề bán đảo Thủ Thiêm thành trung tâm tài chính, thương mại, dịch vụ... của khu vực trong tương lai.
Hữu Công