Xung đột Nga - Ukraine thay đổi bàn cờ địa chính trị thế giới

Cuộc chiến Nga phát động ở Ukraine đã kéo dài gần một năm và giờ đây không còn giới hạn là cuộc đối đầu giữa hai quốc gia láng giềng. Xung đột đã làm gia tăng thế đối đầu trên bàn cờ địa chính trị thế giới, thúc đẩy các quốc gia hướng đến những khối liên kết mới, với Washington và Bắc Kinh ở vị trí trung tâm, theo giới chuyên gia.

"Chúng ta đã chuyển sang một thế giới đa cực hỗn loạn, nơi mọi thứ đều có thể trở thành vũ khí, từ năng lượng, dữ liệu, cơ sở hạ tầng đến vấn đề di cư", Josep Borrell, quan chức cấp cao phụ trách chính sách đối ngoại của Liên minh châu Âu (EU), hồi tháng 12 năm ngoái nói. "Địa chính trị là điểm mấu chốt, mọi thứ đều liên quan đến địa chính trị".

Euractiv, chuyên trang về các chính sách châu Âu, cho rằng Trung Á, vùng Kavkaz, Balkan, châu Phi hay châu Á - Thái Bình Dương đều là những nơi chứng kiến cuộc cạnh tranh ảnh hưởng giữa các cường quốc, thông qua hoạt động tài trợ cho dự án cơ sở hạ tầng hay những thỏa thuận đáng chú ý về hợp tác thương mại, quân sự, ngoại giao.

Xung đột Nga - Ukraine càng khiến mọi thứ rung chuyển dữ dội hơn, làm suy yếu ảnh hưởng của Nga đối với các nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ ở Trung Á và mở ra vai trò trung gian hòa giải mới cho Thổ Nhĩ Kỳ.

Nga hướng về Trung Quốc

Trong khi căng thẳng giữa Nga và phương Tây lên cao hơn bao giờ hết vì khủng hoảng Ukraine, Trung Quốc vẫn hướng về mục tiêu chiến lược dài hạn là trở thành cường quốc hàng đầu thế giới vào năm 2049.

Mặc dù ủng hộ Moskva, Bắc Kinh vẫn cố gắng tránh những động thái có thể khiến phương Tây xa lánh.

"Song Trung Quốc không tự tách mình mà đang củng cố mối quan hệ gần gũi hơn với Nga", Alice Ekman, nhà phân tích châu Á tại Viện Nghiên cứu An ninh EU, nhận xét.

Trong báo cáo thường niên được công bố hồi đầu tháng, các cơ quan tình báo Estonia lưu ý "còn quá sớm để coi những hỗ trợ hạn chế của Trung Quốc với chiến dịch quân sự của Nga là một dấu hiệu xa rời Moskva".

Trung Quốc không cung cấp những khoản hỗ trợ mạnh mẽ cho Nga, nhưng "chúng ta phải nhìn nhận thực tế rằng mối quan hệ kinh tế giữa hai bên đã được củng cố", Ekman nói. Trên thực tế, cuộc xung đột còn có khả năng khiến Moskva phụ thuộc nhiều vào Bắc Kinh.

"Nga hiện không ở vào vị thế đàm phán ngang hàng với Trung Quốc, nước sẽ yêu cầu bất cứ thứ gì họ muốn từ Nga nhưng chưa chắc đã mang lại cho Moskva điều họ mong chờ", như vũ khí hay các linh kiện điện tử quan trọng, Agathe Demarais, nhà kinh tế kiêm chuyên gia về lệnh trừng phạt, cho biết.

Theo Pierre Razoux, người đứng đầu tổ chức tư vấn FMES, có trụ sở tại Pháp, nguy cơ phụ thuộc này dường như đã thúc đẩy Nga nỗ lực đa dạng hóa mối quan hệ địa chính trị, kinh tế và chiến lược với Thổ Nhĩ Kỳ, Trung Đông, Iran và châu Phi.

Bên cạnh đó, kho vũ khí hạt nhân khổng lồ của Nga, lớn hơn nhiều so với Trung Quốc, cũng góp phần ngăn Moskva trở nên hoàn toàn phụ thuộc vào Bắc Kinh.

Châu Âu đứng trước thách thức và cơ hội lớn

Cuộc xung đột là cơ hội để cho thấy EU có thể đóng vai trò là bên có tiếng nói quan trọng, song cũng đặt ra rủi ro khiến họ một lần nữa rơi vào thế bị phụ thuộc vào Washington.

"Châu Âu đang làm không quá tệ, họ đã thể hiện khả năng phục hồi, khả năng phản ứng rất nhanh ngay từ khi xung đột nổ ra, với những hỗ trợ quân sự cho Ukraine, viện trợ cho người tị nạn hay nỗ lực giảm phụ thuộc vào năng lượng Nga", một quan chức cấp cao EU giấu tên cho hay.

Châu Âu "đang đáp ứng tốt các nhu cầu trước mắt, nhưng họ đã chuẩn bị cho tương lai và vị thế của mình trên bàn cờ toàn cầu chưa? Vẫn còn nhiều việc phải thực hiện", ông nói thêm.

"Rõ ràng thế giới đang chia làm hai khối, một bên là Mỹ, một bên là Trung Quốc cùng với các đồng minh của họ và Nga. Liệu châu Âu có trở thành khối thứ ba hay không? Hay họ sẽ liên kết với Mỹ?", Demarais đặt vấn đề.

Chuyên gia Razoux cho biết châu Âu lúc này đang đoàn kết cùng Washington trong nỗ lực hỗ trợ Kiev. Các lãnh đạo EU muốn "củng cố quan hệ với Mỹ nhưng cũng nhận thức được rằng họ hoàn toàn có thể bị bỏ rơi trong tương lai", nếu một ứng viên có quan điểm "Nước Mỹ trên hết" như Donald Trump chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2024.

Dù nhiều quốc gia thành viên EU vẫn trông cậy vào chiếc ô an ninh của Mỹ và NATO, liên minh đang tìm kiếm những lĩnh vực khác mà họ có thể giảm phụ thuộc.

Một tuyên bố của EU tại hội nghị thượng đỉnh ở Versailles, ngoại ô thủ đô Paris, Pháp, hồi tháng ba năm ngoái đã liệt kê các lĩnh vực như nguyên liệu thô, chất bán dẫn và sản phẩm thực phẩm là những ưu tiên hàng đầu cần giảm phụ thuộc vào bên ngoài.

Bruno Tertrais, chuyên gia từ Tổ chức Nghiên cứu Chiến lược (FRS), trụ sở tại Pháp, nhận định châu Âu đang duy trì tâm lý "trì hoãn chiến lược", từ chối hành động cho đến khi không còn lựa chọn nào khác.

Dù vậy, EU chắc chắn sẽ tìm cách đảm nhận vai trò quan trọng trong bất kỳ cuộc đàm phán nào nhằm chấm dứt cuộc xung đột. "Như người ta vẫn nói, nếu bạn không hiện diện tại bàn, bạn sẽ có mặt trên thực đơn", Tertrais bình luận.

"Tôi không muốn chỉ có Trung Quốc hay Thổ Nhĩ Kỳ đàm phán về những gì xảy ra tiếp theo với Ukraine", Tổng thống Pháp Emmanuel Macron nói với tờ Le Monde cuối năm ngoái.

Mỹ xoay trục sang châu Á

Tổng thống Mỹ Barack Obama năm 2009 dự đoán "mối quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc sẽ định hình thế kỷ 21", báo trước xu hướng xoay trục của Washington từ thế giới Đại Tây Dương sang Thái Bình Dương.

Tuy nhiên, cuộc xung đột Nga - Ukraine cho thấy việc rút chân khỏi châu Âu có thể không dễ dàng như vậy đối với Mỹ.

"Nga đang kìm hãm Mỹ trong cuộc cạnh tranh chiến lược với Trung Quốc. Mỹ phải nhanh chóng giải quyết vấn đề châu Âu hiện nay", tư lệnh quân đội Pháp Bertrand Toujouse nói.

Theo Giovanna De Maio, nhà nghiên cứu từ Đại học Washington, Tổng thống Mỹ Joe Biden đang phải cùng lúc đối mặt áp lực giải quyết cuộc xung đột Nga - Ukraine càng sớm càng tốt từ các chính trị gia trong nước cũng như sự phản đối của đảng Cộng hòa về việc liên tục viện trợ vũ khí cho Kiev.

Dù vậy, khủng hoảng Ukraine đã mang đến nhiều bài học cho Mỹ về kịch bản nổ ra xung đột với Trung Quốc liên quan đến vấn đề Đài Loan, chỉ huy quân đội Mỹ tại Nhật Bản James Bierman nhận định.

"Sau những hành động của Nga ở Ukraine từ năm 2014, chúng tôi đã nghiêm túc chuẩn bị cho viễn cảnh một cuộc xung đột trong tương lai", ông nói. "Chúng tôi phải chuẩn bị các điều kiện cho chiến trường, và đang tiến hành điều đó ở Nhật Bản, Philippines cùng vài địa điểm khác".

Cú sốc với toàn cầu hóa

Bên cạnh cung cấp vũ khí cho Kiev, phương Tây trong một năm qua đã tìm cách bóp nghẹt nền kinh tế Nga bằng các biện pháp trừng phạt khắc nghiệt chưa từng thấy. Nhưng mặt trái của các lệnh trừng phạt là chúng đang gây ảnh hưởng đến hệ thống thương mại tự do toàn cầu.