Làm cha mẹ ai cũng mong muốn con mình cao lớn khỏe mạnh có thân hình cân đối và chiều cao lý tưởng. Họ tìm mọi cách miễn làm sao cho con cao là được. “Bác sĩ ơi uống loại sữa nào cho cháu cao?”, hoặc "Có loại thuốc nào uống giúp cháu cao lên không?”… là câu hỏi của rất nhiều bà mẹ. Có vợ chồng lo bố mẹ đều thấp sợ con sau này bị lùn nên cho uống rất nhiều sữa, toàn những loại đắt tiền mà trẻ vẫn không cao lên. Trường hợp này thì có thể đổ lỗi cho yếu tố di truyền, song có khi cả bố mẹ đều cao con uống khá nhiều sữa vẫn thấp. Ngược lại, bố mẹ thấp nhưng con được chăm sóc và nuôi dưỡng tốt thì lại cao đúng theo tiêu chuẩn.
Giấc ngủ có vai trò rất quan trọng giúp trẻ phát triển chiều cao. Ảnh minh họa: N.P.
Điều gì quyết định chiều cao của trẻ?
Chiều cao phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố: Di truyền, dinh dưỡng, môi trường sống, tình trạng bệnh tật và vấn đề luyện tập thể dục thể thao.
Dinh dưỡng
Nhiều nghiên cứu chứng minh dinh dưỡng có vai trò rất quan trọng với sự phát triển chiều cao của trẻ. Một điều dễ nhận thấy ở nước ta hiện nay là trẻ thành phố cao hơn trẻ nông thôn. Lý do là trẻ thành phố được chăm sóc tốt hơn, có chế độ ăn uống đầy đủ. Để tăng trưởng chiều cao liên tục, cơ thể trẻ cần được nhận đầy đủ năng lượng cần thiết hàng ngày, tăng cân tốt thì mới tăng chiều cao được.
Ngoài vấn đề năng lượng thì những vi chất dinh dưỡng đã được các nhà khoa học chứng minh là có liên quan đến tăng trưởng chiều cao. Đó là vitamin A, vitamin D, lysin, canxi, sắt, kẽm, iốt.
Vitamin D có vai trò rất quan trọng trong chuyển hóa; canxi và photpho là hai khoáng chất quan trọng để phát triển xương. Nếu thiếu vitamin D, ruột không thể hấp thu canxi và photpho dẫn đến trẻ bị còi xương, ảnh hưởng rất nhiều đến sự phát triển chiều cao. Vitamin D có rất ít trong thức ăn, chủ yếu là do cơ thể tự tổng hợp nhờ tiếp xúc với ánh nắng mặt trời. Vì thế một trẻ uống nhiều sữa nhưng suốt ngày bị nhốt trong nhà không được tắm nắng để tổng hợp vitamin D thì canxi không thể hấp thu, mà canxi là yếu tố quan trọng để phát triển chiều cao.
Vitamin A cũng giúp cho sự tăng trưởng của xương, tăng cường miễn dịch. Trẻ ít bị ốm đau thì có cơ hội để cao lớn hơn.
Một yếu tố vi lượng rất quan trọng để phát triển chiều cao của trẻ là kẽm. Kẽm có trong nhiều thành phần enzyme giúp cơ thể tăng tổng hợp protein, phân chia tế bào, thúc đẩy sự tăng trưởng. Trẻ thiếu kẽm thường biếng ăn, còi cọc và chậm lớn.
Iốt là thành phần của nội tiết tố tuyến giáp, có vai trò thúc đẩy sự tăng trưởng của cơ thể. Thiếu iốt trẻ sẽ bị thiểu năng tuyến giáp, có thể bị lùn do suy giáp trạng.
Ngủ đủ giấc
Ngoài việc cung cấp đầy đủ các chất dinh dưỡng, trẻ muốn cao lớn còn phải được ngủ đủ giấc, nhất là giấc ngủ ban đêm. Hormone tăng trưởng do tuyến yên tiết ra cao nhất là vào 23-24h đêm khi trẻ đã ngủ say. Vì thế cho trẻ ngủ quá muộn, ngủ nhiều ban ngày thì lượng hormone tiết ra rất ít, trẻ thường chậm lớn, chậm phát triển chiều cao. Vì vậy, vấn đề chăm sóc giấc ngủ cho trẻ đóng vai trò rất quan trọng trong việc phát triển chiều cao.
Một số yếu tố khác
Môi trường sống, bệnh tật và đặc biệt là vận động thể lực cũng liên quan đến sự phát triển chiều cao của trẻ. Trẻ không thể cao lớn được trong môi trường sống ô nhiễm (khói thuốc lá, khói than tổ ong, khói xe, bụi…); thường xuyên bệnh tật ốm đau và suốt ngày bị giữ trong nhà.
Sự tăng trưởng chiều cao của trẻ có 3 giai đoạn quan trọng nhất: Trong bào thai, dưới 2 tuổi, giai đoạn tiền dậy thì và dậy thì (trẻ trai: 13-16 tuổi, trẻ gái 10-13 tuổi).
Nếu trẻ bị suy dinh dưỡng bào thai, đẻ ra nhẹ cân, thiếu chiều cao thì sau này khó mà cao được. Hoặc giai đoạn dưới 2 tuổi trẻ bị suy dinh dưỡng, nhất là suy dinh dưỡng thể thấp còi, thì nguy cơ thấp chiều cao sau này rất lớn (vì chiều cao của trẻ lúc 2 tuổi bằng ½ chiều cao của trẻ lúc trưởng thành). Giai đoạn dậy thì cũng rất quan trọng, ở giai đoạn này trẻ có thể tăng 10-15 cm một năm. Nếu trẻ được chăm sóc dinh dưỡng tốt và tập thể dục thể thao như chạy, bơi lội, tập xà…thì có thể cải thiện chiều cao rất tốt.
Như vậy có rất nhiều yếu tố liên quan đến sự phát triển chiều cao của trẻ, nếu chỉ quan tâm đến việc cho trẻ uống nhiều sữa để phát triển chiều cao thì chưa đủ. Sữa là thực phẩm rất tốt có chứa đầy đủ chất dinh dưỡng giúp trẻ tăng trưởng và phát triển chiều cao. Quan trọng nhất là trẻ được nuôi bằng sữa mẹ thì có cơ hội cao lớn hơn trẻ không có sữa mẹ. Lý do là canxi trong sữa mẹ dễ hấp thu hơn canxi trong sữa bò. Khi cai sữa mẹ trẻ cần được bổ sung các loại sữa bột công thức theo tuổi hoặc uống sữa tươi khi trẻ đã lớn.
Muốn trẻ phát triển chiều cao tốt cha mẹ cần phải làm gì?
Trẻ cần có một chế độ dinh dưỡng hợp lý: Ăn đủ năng lượng, cân đối thành phần các chất dinh dưỡng, cung cấp đầy đủ vitamin và khoáng chất, nhất là các vi chất dinh dưỡng có liên quan đến sự phát triển chiều cao như vitamin A, vitamin D, lysin, canxi, sắt, kẽm, iốt. Cha mẹ lưu ý cho con ăn đủ bữa theo lứa tuổi, bú sữa mẹ hoặc ăn sữa bột công thức theo tháng tuổi, khi cai sữa mẹ vẫn duy trì uống 500-600 ml sữa mỗi ngày. Chú ý sử dụng muối iốt khi nấu thức ăn cho trẻ, ăn đa dạng thực phẩm để nhận được đầy đủ các chất dinh dưỡng có liên quan đến tăng trưởng.
Bên cạnh đó, cho trẻ tắm nắng hàng ngày để da tổng hợp đủ vitamin D cho cơ thể. Trẻ cần được ngủ đủ giấc vào ban đêm, không để trẻ ngủ muộn sau 10h đêm. Tạo điều kiện cho trẻ sống trong môi trường không ô nhiễm, tăng cường cho bé vận động thể lực từ khi còn nhỏ.
Thạc sĩ Lê Thị Hải
Viện Dinh dưỡng