Trong tháng 6, tỉnh Bến Tre ghi nhận bệnh nhân thứ 8 tử vong do bệnh dại trong năm 2022 là một phụ nữ 53 tuổi. Bà bị chó nhà cắn từ tháng 2 nhưng không tiêm ngừa dại dù con chó đã chết sau đó 3 ngày. Bốn tháng sau, bà ói nhiều, khó thở, đổ mồ hôi, sợ gió, sợ tiếng động, rơi vào hôn mê, co giật và tử vong tại một bệnh viện tại TP HCM. Kết quả xét nghiệm mẫu đàm cho thấy bệnh nhân dương tính với virus dại. Trước đó, vào tháng 5, một nam sinh lớp 9 tại tỉnh Quảng Bình đã tử vong chỉ sau một ngày phát bệnh dại. Đây cũng là trường hợp không tiêm vaccine ngừa dại sau khi bị chó cắn.

BS.CKI Bạch Thị Chính - Giám đốc Y khoa, Hệ thống tiêm chủng VNVC cho biết, số người tiêm vaccine dại tại VNVC tăng cao từ đầu tháng 5 đến nay do mùa hè cao điểm nắng nóng, trẻ em nghỉ hè và gia tăng các hoạt động ngoài trời. Thêm vào đó việc thả rông chó mèo còn phổ biến, đặc biệt ở các vùng nông thôn; trong khi hầu như chó không được đeo rọ mõm khi ra ngoài.

Trong khi đó, ghi nhận tại VNVC cho thấy đa số người dân đi tiêm vaccine dại rất trễ, nhiều trường hợp 1-2 ngày, thậm chí lâu hơn, sau khi bị chó cắn mới đến tiêm ngừa, nhiều trường hợp đợi chó, mèo chết mới chịu đi tiêm. Bác sĩ Chính cảnh báo, việc ngần ngại, trì hoãn tiêm vaccine dại là nhận thức sai lầm của nhiều người. Không tiêm hoặc chậm trễ tiêm vaccine sau khi bị chó, mèo cắn đã dẫn tới nhiều trường hợp tử vong thương tâm. Bởi lẽ, sau khi xâm nhập vào cơ thể người, virus dại nhanh chóng nhân số lượng lên nhiều lần và bắt đầu di chuyển dọc theo các dây thần kinh, tiến thẳng lên não với tốc độ từ 12-24 mm mỗi ngày. Tùy vào vị trí vết cắn, thời kỳ ủ bệnh trung bình từ 30-90 ngày, có thể kéo dài đến một năm.

"Sau khi bị động vật nghi dại cào, cắn, phải tiêm ngừa dại càng sớm càng tốt để cơ thể kịp sinh kháng thể ngăn chặn sự tấn công của virus dại. Đặc biệt, vết thương ở đầu, mặt, cổ càng phải tiêm sớm nhất có thể vì đây là những vị trí gần với não bộ hoặc các bộ phận tập trung nhiều dây thần kinh như đầu chi, bộ phận sinh dục", bác sĩ Chính nhấn mạnh.

Một sai lầm khác là nhiều người dùng thuốc uống, bôi hay đắp lên vết thương chó cắn. Gần đây trên mạng xã hội còn có thông tin hướng dẫn dùng lòng đỏ trứng gà và xì dầu bôi lên vết thương để trị bệnh dại. Đã có nhiều trường hợp tử vong do dùng các phương pháp dân gian này. Tại Nghệ An, bé trai 7 tuổi sau khi bị chó cắn được thầy lang bốc thuốc nam cho uống, sau 2 tháng bé phát bệnh dại và tử vong. Một trường hợp khác là bé trai 5 tuổi ở Cà Mau bị chó cắn vào mặt nhưng lại đưa đến thầy lang để "lấy nọc". Hậu quả là sau một tháng điều trị theo cách này, bé lên cơn dại và không qua khỏi.

"Các cách dân gian này không chỉ gây nhiễm trùng dẫn đến hoại tử, nhiễm khuẩn huyết khiến nạn nhân phải cắt bỏ chi mà còn gián tiếp dẫn đến cái chết vì đã tạo tâm lý chủ quan cho người bệnh không đi tiêm vaccine", bác sĩ Chính lưu ý.

Các chuyên gia khẳng định, hiện nay chưa có một bài thuốc Đông y nào được nghiên cứu và công bố có thể chữa được bệnh dại. Các biện pháp cạo da hoặc dùng các bài thuốc làm từ lá cây để bôi vào da thử dại là không có tác dụng. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bị động vật nghi dại cắn là trường hợp cấp cứu. Cách phòng ngừa và điều trị bệnh dại duy nhất là tiêm vaccine và huyết thanh kháng dại.

Vaccine dại thế hệ mới an toàn và hiệu quả

Bác sĩ Chính cho biết trước đây, các vaccine sử dụng trong tiêm phòng dại là vaccine thế hệ cũ, có chứa các tế bào thần kinh nên có thể gây biến chứng về thần kinh, với tỷ lệ 1/300 trường hợp. Hiện nay các loại vaccine cũ này đã ngừng sử dụng trên thế giới. Năm 1963, loại vaccine dại thế hệ thứ hai có tính miễn dịch và an toàn cao được sản xuất, hiệu giá kháng thể sau khi tiêm cao gấp 10 lần so với loại vaccine cũ, không kèm theo biến chứng ở hệ thần kinh trung ương.

Các loại vaccine dại thế hệ mới hiện nay được sản xuất từ tế bào vero với quy trình khép kín giúp giảm nguy cơ tạp nhiễm. Ở bước làm tinh khiết, vaccine dại dùng kỹ thuật ly tâm phân đoạn, đảm bảo tạp chất ở mức thấp và tuân thủ các tiêu chuẩn chất lượng của WHO (thấp hơn 10 nanogram mỗi liều). Một số loại vaccine không sử dụng chất bảo quản thimerosal (thủy ngân), do đó vaccine dại thế hệ mới cũng giảm các tác dụng phụ tại chỗ như sưng, đau, sốt...

"Năm 1992, Việt Nam đã ngừng sử dụng các vaccine dại thế hệ cũ và chuyển sang sử dụng vaccine dại thế hệ mới. Vaccine dại thế hệ mới hiệu quả cao hơn, không chứa tế bào thần kinh nên không ảnh hưởng đến sức khỏe, tâm thần kinh của người dùng", BS Bạch Thị Chính khẳng định.

Bác sĩ Chính lưu ý, sau khi bị chó, mèo, động vật nghi dại cắn, cần tiêm vaccine dại với liệu trình là 5 mũi vào các ngày 0, 3, 7, 14, 28. Trong trường hợp phơi nhiễm độ III, cần phối hợp tiêm globulin miễn dịch kháng dại. Sau khi tiêm vaccine dại, cần tránh làm việc quá sức, không uống rượu và các chất kích thích, không được dùng các thuốc ức chế miễn dịch; nếu bắt buộc phải dùng, cần có ý kiến của bác sĩ điều trị.

Hiếu Nguyễn