Thư ký Hội đồng An ninh Ukraine Oleksiy Danilov ngày 28/2 cho biết trước khi Tổng thống Nga Vladimir Putin phát lệnh tấn công hôm 24/2/2022, Kiev đã nắm được toàn bộ thông tin chi tiết về kế hoạch tác chiến của Moskva, bao gồm cả thời gian bắt đầu chiến dịch, nhờ tấm bản đồ tuyệt mật mà họ có được từ một chỉ huy quân sự của Nga.
Ông không nói rõ Ukraine có được tấm bản đồ này bằng cách nào, nhưng nó thể hiện các mũi tiến công của lực lượng Nga, trong đó có hướng đánh từ bán đảo Crimea lên khu vực miền nam Ukraine.
Binh sĩ Nga trên xe thiết giáp cạnh biển chỉ đường về phía thành phố Kherson, miền nam Ukraine, ngày 24/2/2022. Ảnh: Reuters.
Điều đó cho thấy chính quyền Ukraine đã biết trước về kế hoạch quân sự của Nga, nhưng họ vẫn không chặn được mũi tiến công chóng vánh của đối phương khắp khu vực miền nam Kherson, dù hoàn toàn có khả năng làm vậy.
Với một eo biển và một dải đất hẹp ngăn cách bán đảo Crimea với lục địa Ukraine, Kherson là chướng ngại vật tự nhiên đối với quân đội Nga. Mạng lưới kênh tưới tiêu rộng lớn ở đây cũng đặt ra những thách thức tương tự trên đường quân đội Nga tiến công.
Để làm chậm đà tiến của quân đội Nga, Ukraine chỉ cần phá hủy tất cả những cây cầu trong vùng Kherson. Nhưng điều đó đã không xảy ra.
Chỉ trong vài ngày sau khi ông Putin phát động chiến dịch, các đơn vị quân đội Nga từ bán đảo Crimea đã ồ ạt tràn vào Kherson, kiểm soát một vùng lãnh thổ miền nam Ukraine có diện tích lớn hơn cả Thụy Sĩ.
Camera an ninh đã ghi lại khoảnh khắc lực lượng Nga từ bán đảo Crimea băng qua cầu tiến vào miền nam Ukraine hồi tháng 2/2022. Ảnh: Biên phòng Ukraine.
Bộ Tổng tham mưu Ukraine cho hay các binh sĩ đã gài mìn để vô hiệu hóa cầu Chonhar và một số cây cầu khác bắc qua eo biển giữa Crimea và Kherson trước khi Nga mở chiến dịch. Tuy nhiên, giới chuyên gia hoài nghi về tuyên bố này, bởi đoàn xe quân sự Nga vẫn băng qua những cây cầu mà không gặp bất kỳ trở ngại nào.
Ukraine dường như đã không chuẩn bị sẵn sàng cho kịch bản lực lượng Nga có thể dễ dàng tiến vào Kherson. Kết quả là họ phải rút lui khỏi khu vực ngay từ những ngày đầu chiến sự.
Theo trung úy Yevhen Palchenko, 23 tuổi, người bảo vệ cây cầu Antonivskiy bắc qua sông Dnipro gần thành phố Kherson, khi lệnh rút lui qua bờ tây sông Dnipro được ban ra, các đoàn xe quân sự và binh sĩ Ukraine phải mất hai giờ mới qua hết cầu.
Điều này cho thấy quân đội Ukraine đã tập trung lượng lớn binh sĩ gần Crimea để bảo vệ sườn phía nam. Nhưng do những cây cầu không bị phá hủy, họ nhanh chóng bị áp đảo về quân số và vũ khí trước lực lượng Nga.
"Làm sao ngăn được cuộc tấn công khi chúng tôi hoàn toàn không có năng lực phòng không? Chiến đấu cơ Nga lao vút đến và trút xuống cả đống bom, thổi bay mọi thứ. Chúng tôi đã mất rất nhiều người và trang bị ở đó", trung úy Palchenko nói.
Chính quyền Ukraine chưa giải thích điều gì đã xảy ra ở miền nam trong những ngày đầu, nhưng khẳng định họ đang điều tra để có thể tìm ra lý do Nga đạt được thành công chóng vánh như vậy ở miền nam Ukraine, trong khi các mũi tiến công khác đều gặp nhiều khó khăn.
"Chúng tôi không che giấu sự thật, chúng tôi không chôn nó dưới ngăn kéo", Thư ký Hội đồng An ninh Danilov nhấn mạnh.
Ngay sau khi vượt qua những cây cầu, tốc độ trở thành điểm mấu chốt mang đến thành công chóng vánh cho lực lượng Nga. Chiến thuật của họ là triển khai lực lượng bộ binh cơ giới, tận dụng tốc độ cao, nhanh chóng áp sát và bao vây các thành phố lớn.
Theo kế hoạch, Nga dự định chiếm Mykolaiv trong hai ngày và Odessa trong ba ngày, theo thiếu tướng Dmytro Marchenko, người được điều đến tổ chức phòng ngự cho Mykolaiv.
Nhưng sau thành công ban đầu, kế hoạch "tốc chiến" của Nga đã không đạt được kết quả "tốc thắng" như họ mong đợi.
Khi tướng Marchenko đến, chính quyền và lực lượng vũ trang Mykolaiv vẫn chưa có kế hoạch bảo vệ thành phố. "Khi tôi hỏi đối phương đang ở đâu, họ trả lời rằng vẫn chưa nắm được tình hình", ông nhớ lại.
Marchenko lập tức hành động, lấy ra một tấm bản đồ giao thông, chia nó thành 4 phần rồi quy định các đơn vị và chỉ huy chịu trách nhiệm cho từng phần. Chính quyền thành phố ban bố lệnh động viên quân và nhanh chóng thu hút hàng nghìn người đăng ký nhập ngũ, nhiều người trong số đó từng là quân nhân.
Họ thành lập các nhóm chống tăng trang bị súng phóng lựu và tổ chức các chốt giám sát để cảnh báo khi xe tăng Nga đến gần. Trái với những gì đã diễn ra ở Kherson, những cây cầu bắc qua kênh thủy lợi ở Mykolaiv đều bị gài mìn phá hủy.
Một cây cầu dẫn vào Mykolaiv bị quân đội Ukraine phá hủy để ngăn lực lượng Nga. Ảnh: BBC
Khi lực lượng Nga áp sát cầu Antonivskiy bắc qua sông Dnipro, các binh sĩ Ukraine đã cố gắng cầm cự nhằm làm chậm bước tiến của đối phương. Vào nửa đêm 25/2, thời điểm Nga bắt đầu tấn công, trung úy Palchenko cùng tiểu đoàn xe tăng của mình đã sẵn sàng nghênh chiến.
"Xe tăng của tôi trúng vài phát đạn và hệ thống điều khiển bị hỏng. Vì vậy, chúng tôi phải vận hành thủ công mọi thứ, giống như chiếc xe tăng T-34 trong Thế chiến II", anh nói.
Do lực lượng Nga áp đảo về quân số, tiểu đoàn của Palchenko phải rút lui khỏi cây cầu Antonivskiy. Nhưng anh đã chỉ huy kíp xe tăng của mình quay lại nhiều lần trong đêm đó, yểm trợ lính dù Ukraine chiến đấu, với mục tiêu duy nhất là ngăn quân Nga vượt qua cầu.
Nỗ lực kháng cự của họ đã giúp thành phố Mykolaiv có thêm vài ngày để chuẩn bị phòng thủ. Trung úy Palchenko sau này đã được tặng huân chương vì chiến tích đó.
Quân đội và người dân Mykolaiv đã phối hợp chặt chẽ với nhau, tận dụng triệt để quãng thời gian ít ỏi đó để củng cố thế trận phòng thủ và chặn đứng đà tiến của lực lượng Nga. Trong suốt nhiều tháng tiếp theo, quân Nga không thể áp sát được Mykolaiv và cuối cùng phải rút về bờ đông sông Dnipro.
Các hướng tiến công của Nga từ Crimea nhằm vào Ukraine. Đồ họa: BBC.
"Thống đốc Mykolaiv Vitaliy Kim đã thật tuyệt vời khi kêu gọi mọi người chung sức và hỗ trợ chúng tôi", thiếu tướng Marchenko nhớ lại. "Khi chúng tôi cần máy xúc, họ nhanh chóng đến và đào hầm hào, công sự. Khi chúng tôi cần những khối bê tông và hàng rào chống tăng, trong nửa ngày, mọi việc đều xong".
Người dân địa phương liên tục giám sát mọi di biến động của quân đội Nga và thông báo vị trí cho các binh sĩ Ukraine. Marchenko cho hay một số dân thường Ukraine đã tham gia chiến đấu, thậm chí phá hủy xe bọc thép Nga. "Chúng tôi ngăn được lực lượng của Nga vì người dân đã đứng lên", ông nói thêm.
Vũ Hoàng (Theo WP, BBC)