Truyền thông Ukraine hồi đầu tháng 2 tiết lộ lực lượng đặc nhiệm Timur của nước này đang tham chiến tại Sudan, quốc gia nhiều bất ổn tại khu vực Bắc Phi. Trong video được Kyiv Post công bố, đặc nhiệm Ukraine phục kích đoàn xe quân sự, hạ một số tay súng, thu phù hiệu tập đoàn quân sự tư nhân (PMC) Wagner của Nga và bắt ít nhất ba người làm tù binh.
Khi bị đặc nhiệm thuộc Tổng cục Tình báo Quân đội Ukraine (HUR) thẩm vấn, một người trong số đó khai bằng tiếng Nga rằng mình là thành viên Wagner. Người này cho hay nhóm có khoảng 100 người, được triển khai từ Cộng hòa Trung Phi (CAR) đến Khartoum với nhiệm vụ tham gia kế hoạch lật đổ chính quyền ở Sudan.
Đặc nhiệm Ukraine thẩm vấn tù binh tại Sudan, trong đó có một người tự nhận là lính đánh thuê Wagner, trong video hồi đầu tháng 2. Video: KyivPost
Đây là những hình ảnh công khai hiếm hoi về sự hiện diện quân sự của Ukraine tại Sudan, quốc gia châu Phi cách họ khoảng 3.000 km. "Trước đây, Kiev chưa từng công bố về hoạt động của quân đội Ukraine tại khu vực này", Matthew Orr, chuyên gia phân tích tại công ty tư vấn tình báo RANE ở New York, Mỹ, cho hay.
Sudan đang lâm vào nội chiến giữa Lực lượng Vũ trang Sudan (SAF) và Lực lượng Phản ứng Nhanh (RSF) do tướng Mohammed Hamdan Dagalo chỉ huy. Đây được coi là khu vực tiềm năng để Nga gia tăng ảnh hưởng tại châu Phi. Wagner được cho là đang hợp tác với tướng Dagalo để bảo vệ và vận hành các nhà máy khai thác vàng ở Sudan.
Tổng thống Volodymyr Zelensky hồi tháng 9/2023 từng có cuộc gặp ngoài kế hoạch với tướng Abdel Fattah al-Burhan, chỉ huy SAF và lãnh đạo lâm thời của Sudan, tại sân bay Ireland. Lãnh đạo Ukraine sau đó chỉ thừa nhận hai người thảo luận về thách thức an ninh chung, trong đó có các nhóm vũ trang được Nga tài trợ, song không đề cập kế hoạch gửi đặc nhiệm đến hỗ trợ chính quyền Sudan.
Dù vậy, giới quan sát cho rằng đặc nhiệm Ukraine có thể đã hoạt động tại Sudan ít nhất vài tháng và chủ yếu nhắm vào lợi ích của Nga tại khu vực. Tướng Kyrylo Budanov, người đứng đầu lực lượng tình báo quân đội Ukraine, hồi tháng 5/2023 từng tuyên bố cơ quan của mình sẵn sàng đe dọa lợi ích của Nga "ở bất kỳ nơi nào trên thế giới".
Một số dấu hiệu cho thấy binh sĩ Ukraine bắt đầu giao tranh với Wagner và các tay súng RSF từ tháng 9/2023. Theo CNN, đặc nhiệm Ukraine đã tiến hành loạt vụ tập kích bằng máy bay không người lái (UAV) và những cuộc đột kích trên bộ nhắm vào lực lượng đối phương gần thủ đô Khartoum của Sudan.
Giới phân tích nhận thấy chiến thuật UAV trong các vụ tập kích, cụ thể là cách thiết bị di chuyển khi đánh vào mục tiêu, "đặc biệt khác thường" so với cách thức tác chiến phổ biến của những lực lượng vũ trang khác tại Sudan và khu vực.
Vào tháng 11/2023, Kyiv Post cũng dẫn nguồn thạo tin tình báo tiết lộ đặc nhiệm Ukraine đang nỗ lực bóc gỡ mạng lưới lính đánh thuê Nga cùng đối tác ở Sudan.
Theo nhà phân tích Matthew Orr, loạt bằng chứng thời gian qua cho thấy tình báo Ukraine đang "rò rỉ có chọn lọc" hoạt động của họ tại châu Phi, nhưng vẫn hạn chế công khai về hiện diện quân sự tại khu vực.
"Video được công bố cho thấy đặc nhiệm Ukraine chủ yếu nhắm vào lực lượng Nga lẫn những tay súng có liên hệ với các nhóm lính đánh thuê Nga đang hỗ trợ RSF. Chính phủ và quân đội Sudan dường như đang ủng hộ hành động của đặc nhiệm Ukraine", Orr nhận định.
Kể từ khi nội chiến Sudan bùng nổ vào tháng 4/2023, giao tranh đã khiến hơn 10.000 người thiệt mạng, hơn 6 triệu người phải rời bỏ nhà cửa và hơn 1,7 triệu người chạy sang các nước láng giềng xin tị nạn.
Trong giai đoạn đầu nội chiến, giới quan sát cho rằng RSF đã nhận được hỗ trợ vũ khí từ Wagner, trong đó có tên lửa phòng không. Tình báo Mỹ cũng từng nghi ngờ tập đoàn đánh thuê Nga can thiệp vào các cuộc xung đột trong khu vực để đối lấy quyền lợi khai thác tài nguyên, đặc biệt là các mỏ vàng và khoáng sản.
Theo Alexander Khara, chuyên gia tại Trung tâm Chiến lược Quốc phòng ở Kiev, việc Ukraine triển khai lực lượng đặc nhiệm tới Sudan có thể nhằm đối phó quyết liệt với Wagner, làm đứt gãy dòng lợi nhuận ngầm mà Nga thu được từ quốc gia châu Phi này.
Ukraine thông qua các hoạt động quân sự của mình cũng có thể tranh thủ lấy lòng chính phủ Sudan và hy vọng quốc gia này sẽ trở thành điểm tập kết vũ khí, đạn dược ở châu Phi. Nga và Ukraine từng cạnh tranh thị trường bảo dưỡng trang bị quân sự ở Trung Đông và châu Phi, chủ yếu gồm vũ khí từ thời Liên Xô hoặc mang thiết kế tương tự.
"Chính phủ Zelensky đang muốn tìm đồng minh ở châu Phi, nơi nhiều nước có cảm tình với Nga", Nicholas Heras, phó giám đốc chiến lược Viện New Lines tại Mỹ, bình luận.
Chuyên gia Orr đánh giá hành động của Ukraine ở Sudan còn gián tiếp phát thông điệp rằng họ sẵn sàng đe dọa lợi ích Nga ở châu Phi và Trung Đông, nơi Moskva đang tăng cường ảnh hưởng thông qua các công ty quân sự tư nhân. Tài liệu tình báo Mỹ rò rỉ vào tháng 4/2023 cho thấy HUR từng lên kế hoạch tấn công quân nhân Nga và Wagner ở Syria vào cuối năm 2022, nhưng Tổng thống Zelensky cuối cùng đã yêu cầu ngừng chiến dịch.
Orr cho rằng Kiev dường như đang tính toán rằng việc tung ra ngày càng nhiều thông tin về lực lượng đặc nhiệm của họ ở Sudan sẽ khiến Moskva lo ngạivề nguy cơ lợi ích bị tấn công và chấp nhận dịch chuyển nguồn lực quân sự từ chiến trường Ukraine tới châu Phi để đối phó.
Đoàn xe quân sự Nga tuần tra ở phía đông bắc Syria vào tháng 10/2022. Ảnh: AFP
Tuy nhiên, chuyên gia của RANE đánh giá hiện diện của Ukraine ở Sudan vẫn quá nhỏ để tạo ra thay đổi đáng kể. Lực lượng RSF được Wagner hậu thuẫn vẫn kiểm soát một phần lớn thủ đô Khartoum và tiến xa hơn về phía đông Sudan, kiểm soát thành phố Wad Madani vào tháng 12/2023. Trong khi đó, phe quân đội vẫn đang bám trụ ở thành phố cảng Port Sudan, chật vật giải vây cho các căn cứ ở Khartoum và vướng nhiều cáo buộc ném bom gây thương vong lớn cho dân thường.
Anton Mardasov, chuyên gia thuộc Viện Trung Đông ở Washington, còn cho rằng những cuộc tấn công của đặc nhiệm Ukraine ở Sudan không thực sự phát được tín hiệu mạnh tới Nga. Ông nhắc lại rằng Yevgeny Prigozhin, cựu trùm Wagner, chưa đàm phán xong hợp đồng mới với với thủ lĩnh RSF thì đã thiệt mạng trong vụ rơi máy bay ở Nga vào tháng 8/2023.
"Wagner từng vận chuyển vàng từ Sudan sang CAR. Có thể một bộ phận của tổ chức này đã tiếp tục hành động độc lập và duy trì kiểm soát hoạt động khai thác vàng ở Sudan, nhưng chưa xuất hiện bằng chứng nào củng cố giả thuyết này", Mardasov nói.
Nicholas Heras cũng tin rằng Ukraine đang tiêu tốn nguồn lực không đáng có cho các chiến dịch đặc nhiệm ở châu Phi, trong khi lâm vào cảnh thiếu nhân lực và vũ khí ngay ở mặt trận quê nhà. Bản thân Ukraine cũng không đủ sức can dự vào xung đột cách xa lãnh thổ hàng nghìn km.
"Chỉ riêng lực lượng Wagner hiện diện ở nhiều nước châu Phi cũng đã tạo ra cách biệt quá lớn về quy mô so với số đặc nhiệm ít ỏi mà Ukraine đủ sức triển khai ở Sudan", Heras nói.
Thanh Danh (Theo New Arab, Kyiv Post, Economist)