'Xây dựng doanh nghiệp đầu tàu dẫn dắt chuỗi liên kết nông nghiệp Việt'

Sáng 2/5, ông Cao Đức Phát - Uỷ viên Trung ương Đảng, Phó trưởng ban thường trực Ban Kinh tế trung ương đã chủ trì phiên thảo luận hiến kế về nông nghiệp trong khuôn khổ Diễn đàn kinh tế tư nhân Việt Nam diễn ra tại Hà Nội.

Phòng họp kín chỗ với khoảng 250 người tham dự; 16 người tham gia đóng góp ý kiến cho 4 nội dung chuyên đề: Tăng cường tính liên kết của các chủ thể trong sản xuất nông nghiệp; thí điểm triển khai chuỗi tôm thương phẩm đáp ứng yêu cầu của một số thị trường trọng điểm; phát triển doanh nghiệp "đầu tàu", dẫn dắt các chuỗi sản xuất nông, lâm, thuỷ sản theo yêu cầu của thị trường; giải pháp thực hiện số hoá và hình thành dữ liệu lớn các chuỗi nông, lâm, thuỷ sản.

"Tôi nhớ năm 2003, một vị lãnh đạo cấp khá cao thậm chí không dám đến thăm doanh nghiệp tư nhân vì sợ mang tiếng chệch hướng. Nhưng hôm nay chúng ta ở đây cùng nhau bàn thúc đẩy phát triển kinh tế tư nhân thành động lực quan trọng của nền kinh tế, trong đó có lĩnh vực nông nghiệp", ông Cao Đức Phát nói.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Quốc Doanh thông tin, trong 10 năm (2008 - 2017) tốc độ tăng trưởng GDP ngành nông nghiệp đạt bình quân 2,66% mỗi năm, thị trường nông sản không ngừng mở rộng, xuất khẩu chuyển mạnh sang chính ngạch và hiện nông sản Việt Nam đã có mặt trên 185 quốc gia và vùng lãnh thổ.

Tổng kim ngạch xuất khẩu 10 năm (2008 - 2017) đạt hơn 261 tỷ USD, tăng bình quân 9,24%/năm; năm 2018 đạt kim ngạch xuất khẩu cao kỷ lục hơn 40 tỷ USD, tăng trên 23 tỷ USD so với năm 2008, đứng thứ 2 Đông Nam Á và thứ 15 thế giới.

Tuy nhiên, theo ông Doanh, sản lượng xuất khẩu của Việt Nam trên thị trường quốc tế còn hạn chế vì với tổng thương mại nông, lâm, thuỷ sản toàn cầu mỗi năm trên 2.000 tỷ USD thì Việt Nam mới có một phần nhỏ là 40 tỷ USD. Vì vậy, bài toán đặt ra là phải làm sao nâng cao năng suất, chất lượng trong sản xuất nông nghiệp.

Ông Lê Đức Thịnh - Cục trưởng Cục kinh tế hợp tác và phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho rằng, việc đầu tiên cần khắc phục là phát triển tính liên kết của các chủ thể trong chuỗi sản xuất, đáp ứng yêu cầu về phát triển ngành nông nghiệp hiện đại trong cơ chế thị trường cạnh tranh.

Ông Lê Đức Thịnh - Cục trưởng Cục kinh tế hợp tác và phát triển nông thôn. Ảnh: Văn Đương

Theo ông Thịnh, hiện 11-14% sản lượng nông nghiệp thông qua chuỗi liên kết là quá nhỏ, điều này hàm ý tiềm năng còn rất lớn với hàng chục triệu ha nông nghiệp, và trong thời gian tới Việt Nam cần tiếp tục đẩy mạnh hơn nữa quá trình liên kết lĩnh vực này.

Ông Nguyễn Văn Thịnh - Phó chủ tịch Liên minh Hợp tác xã Việt Nam kiến nghị, để làm tốt vai trò liên kết của HTX, việc đầu tiên là phải đẩy mạnh tuyên truyền vì hiện người dân chưa nhận thức được vai trò của HTX kiểu mới, tâm lý HTX kiểu cũ để lại vẫn nặng nề.

"Nhà nước cần sớm sửa đổi Luật HTX vì sau 7 năm thực hiện đã bộc lộ nhiều điểm không phù hợp, cản trở phát triển; đồng thời, sửa Luật đất đai để tháo gỡ nút thắt về tích tụ ruộng đất; sớm ban hành nghị định riêng về HTX nông nghiệp", ông Thịnh nói.

Chủ tịch công ty TNHH nông nghiệp United, ông Nguyễn Ngọc Dânthì cho rằng cần cụ thể hoá vai trò của các thành viên và cơ chế, quyền lợi kèm theo trong chuỗi liên kết, "ví dụ khi thành chuỗi, phân bón phải được kiểm soát, có bộ phận xác định chất lượng phân bón để đảm bảo chất lượng sản phẩm".

"Cần phân vai giữa ba nhà là ba đỉnh tam giác gồm nhà khoa học, doanh nghiệp và nông dân, trong đó Nhà nước chỉ nên làm vai trò trọng tài, tạo lập cuộc chơi để tạo được liên kết bền vững", ông Huỳnh Văn Thòn, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Tập đoàn Lộc Trời nêu kiến nghị. Theo ông, cần xây dựng đội ngũ nhân lực nông nghiệp gắn với thực tiễn, đó phải là những người "nghe được hơi thở của đồng ruộng, thấu hiểu tâm tư của nông dân".

"Điểm nghẽn lớn nhất ngành tôm là sản xuất nhỏ lẻ"

Hội thảo ghi nhận nhiều ý kiến tâm huyết về phát triển ngành nuôi tôm ở Việt Nam. Ông Trần Đình Luân - Phó tổng cục trưởng Tổng Cục Thuỷ sản (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho biết, quyết định 79 của Thủ tướng về việc ban hành kế hoạch hành động quốc gia phát triển ngành tôm Việt Nam, nêu kỳ vọng đến năm 2025 giá trị xuất khẩu đạt 10 tỷ USD, trong đó 8,4 tỷ USD là tôm thẻ và tôm sú.

"Nhìn lại năm 2018 ngành tôm đạt sản lượng 760.000 tấn, trong đó có gần 300.000 tấn tôm sú, giá trị kim ngạch xuất khẩu đạt 3,6 tỷ USD - đây là sản lượng mà không nước nào đạt được", ông Luân nói.

Theo ông, ngành tôm Việt Nam có nhiều lợi thế nhưng đang gặp thách thức lớn về biến đổi khí hậu, muốn tăng diện tích nuôi tôm đòi hỏi đầu tư về khoa học kỹ thuật, trang thiết bị để đáp ứng yêu cầu. Ngoài ra, sản xuất nhỏ lẻ còn chiếm 70-80% diện tích ngành sản xuất tôm, thực trạng này dẫn đến khó khăn trong hội nhập và đáp ứng yêu cầu truy xuất nguồn gốc.

Ông Trần Đình Luân, Phó tổng cục trưởng Tổng Cục Thuỷ sản. Ảnh: Văn Đương

"Với bối cảnh sản xuất nhỏ lẻ, liên kết kém, khó khăn về nguồn tôm bố mẹ và cơ sở hạ tầng nên giá thành sản xuất cao, sức cạnh tranh hạn chế", ông Luân nói.

Lãnh đạo Tổng cục Thuỷ sản thông tin, qua theo dõi 74 chuỗi liên kết ở ba tỉnh Ca Mau, Bạc Liêu, Sóc Trăng cho thấy lợi nhuận tăng, chi phí đầu tư giảm 10-30%, giá bán ra ổn định.

"Liên kết ngành là tất yếu, là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của ngành nông nghiệp. Mong rằng thời gian tới, ngành tôm thử nghiệm chuỗi hoàn chỉnh từ vật tư đầu vào, người nghiên cứu, đến doanh nghiệp, ngân hàng... Chúng tôi cũng muốn có cơ chế bảo hiểm gắn vào chuỗi liên kết để tăng thương hiệu và khả năng cạnh tranh của tôm Việt Nam", ông nói.

Ông Lê Minh Quang - Chủ tịch công ty Minh Phú, Phó chủ tịch Hiệp hội thuỷ sản Việt Nam nêu nhận định, điểm nghẽn lớn nhất ngành tôm là sản xuất nhỏ lẻ và khi sản xuất nhỏ lẻ thì không truy suất được nguồn gốc, dẫn tới không có chứng nhận quốc tế.

"Chúng ta rất khó bán hàng với tình trạng trên. Giấy thông hành bán tôm ra thị trường quốc tế và các nước lớn là phải có chứng nhận quốc tế, mỗi thị trường có những chứng nhận quốc tế khác nhau. Người dân sản xuất nhỏ lẻ thì không thể nào có được những giấy chứng nhận đó", ông nói.

Chủ tịch công ty Minh Phú cho hay, để giải quyết bài toán liên kết chuỗi nuôi tôm, doanh nghiệp này đã nhiều năm đi tìm lời giải, "đầu tiên là mua đất, thuê đất để nuôi tôm nhưng không được, sau đó thành lập công ty cổ phần để người nông dân góp đất nuôi tôm cũng không được".

Sau nhiều năm trăn trở, Minh Phú đi đến giải pháp thành lập công ty cổ phần xã hội, là một mô hình "có thể thực hiện tốt nhất". Theo đó, tất cả những người nuôi tôm sẽ góp đất, nuôi và bán sản phẩm trên chính mảnh đất của mình; như vậy một hộ nuôi tôm coi như ao nuôi tôm của doanh nghiệp lớn và vấn đề truy suất nguồn gốc để cấp giấy chứng nhận quốc tế đã "có lời giải".

Tuy nhiên, theo ông, doanh nghiệp xã hội lại vướng quy định của Luật chứng khoán, vì các công ty cổ phần từ 100 cổ đông trở lên, vốn điều lệ trên 10 tỷ phải hoạt động theo Luật chứng khoán. Trong khi đó, doanh nghiệp xã hôi không bắt buộc người dân đóng cổ phần mà họ tự nguyện, khi làm ăn tốt họ tham gia, không tốt thì họ ra đi; điều chỉnh bằng Luật chứng khoán thì "mỗi lần doanh nghiệp vào, ra" lại chờ xin Uỷ ban chứng khoán Nhà nước, nhanh nhất 6 tháng đến một năm.

"Chúng tôi kiến nghị Chính phủ là các doanh nghiệp xã hội không chịu sự chi phối của Luật chứng khoán", ông Quang nhấn mạnh.

"Cần doanh nghiệp đầu tàu dẫn dắt chuỗi liên kết"

Ông Ngô Minh Hải - Chủ tịch Hội đồng quản trị Tập đoàn TH cho biết, hơn 10 năm qua, Tập đoàn đã thành công trong việc đầu tư nông nghiệp, đặc biệt là chăn nuôi bò sữa. Theo ông, chìa khoá vàng của thành công là ứng dụng công nghệ cao vào chăn nuôi bò sữa, từ đó, tạo thương hiệu có tầm ảnh hưởng, sản phẩm đem lại niềm tin cho người tiêu dùng.

"Chúng tôi đang chuyển sang giai đoạn tiếp theo, đưa ngành chăn nuôi lên quy mô rộng hơn, cấp nông hộ để phát triển mạnh trong tương lai. Chúng tôi đã tổ chức ở Lâm Đồng công ty Đà Lạt milk với HTX bò sữa", ông Hải nói và cho biết, đây chính là mô hình liên kết chuỗi giá trị để phát triển bền vững.

Ông Ngô Minh Hải - Chủ tịch Hội đồng quản trị Tập đoàn TH. Ảnh: Văn Đương

Quá trình triển khai chuỗi liên kết nông hộ ở Đà Lạt, tập đoàn TH đã rút ra bài học chia sẻ lợi ích, rủi ro giữa các thành viên trong chuỗi; xây dựng quy chuẩn về sản phẩm, ký hợp đồng với nông hộ để người dân giao sản phẩm đảm bảo chất lượng. Tập đoàn đã thay đổi tư duy của người dân, xuất phát từ nông hộ quy mô nhỏ sang trang trại kiểu mẫu.

Bên cạnh đó, tập đoàn cũng đưa ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất - điều kiện tiên quyết thúc đẩy mô hình tăng trưởng vì nếu "sản xuất lấy công làm lãi thì không thể phát triển".

"Khi chúng tôi đưa con chip vào cổ bò thì nhiều người hoài nghi bà con có đồng ý không. Tuy nhiên, người dân lại rất thích dù chưa biết hiệu quả như thế nào. Cũng như điện thoại thông minh, dùng nhiều sẽ nghiện, không thể bỏ được. Đây là thành công trong chuỗi liên kết", ông Hải nói.

Chủ tịch tập đoàn TH cũng cho hay, muốn phát triển chuỗi liên kết cần phải tổ chức đào tạo nâng cao nguồn nhân lực cho người nông dân; kết nối nguồn hỗ trợ về tài chính. "Chúng tôi có HTX cung cấp dịch vụ thú ý, phối giống, thức ăn cho người dân, nhưng bà con đang cần nguồn vốn hỗ trợ. Chúng tôi kết nối với ngân hàng để bà con vay được vốn để phát triển", ông Hải nói.

Ông đề nghị cần có doanh nghiệp đầu tàu để dẫn dắt chuỗi liên kết. Đó có thể là doanh nghiệp nắm đầu ra, hoặc nắm sản phẩm trung gian, miễn là đảm bảo điều kiện về tiềm lực tài chính, đủ sức tạo ra ảnh hưởng mạnh, hoạt động chuyên nghiệp và có thương hiệu... "Nhà nước cũng nên đặt ra những quy chuẩn đạo đức cho doanh nghiệp, quy chuẩn đạo đức doanh nhân, ví dụ như phải cống hiến, phụng sự đất nước", ông Hải kiến nghị.

Cà Mau xung phong "xin cơ chế riêng để phát triển nông nghiệp"

Ông Lê Văn Sử - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Cà Mau cho rằng để khắc phục vấn đề sản xuất manh mún nhỏ lẻ của nông nghiệp Việt Nam, "chúng ta nên quan tâm đến kiến nghị của doanh nghiệp".

Cụ thể như, làm sao để doanh nghiệp tham gia nhiều hơn vào hợp tác xã để góp phần cải thiện khâu quản trị trong các tổ chức này; tạo cơ chế, chính sách thông thoáng hơn cho doanh nghiệp trong tích tục ruộng đất.

Ông Lê Văn Sử, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Cà Mau. Ảnh: Văn Đương.

"Mô hình doanh nghiệp xã hội sẽ giúp khắc phục sản xuất nhỏ lẻ. Tôi kiến nghị mô hình thí điểm chính sách, nghĩa là không chỉ thực hiện chính sách hiện hành mà là các cơ chế mới. Tất nhiên trong quá trình thực hiện sẽ có những cơ chế thất bại, nhưng chính sách nào thành công sẽ được luật hoá và giúp nhân rộng trong thực tiễn", ông Sử nói.

Trước ý kiến trên, đại diện Ban tổ chức nêu câu hỏi: "Vậy Cà Mau có sẵn sàng xung phong xin cơ chế đặc thù không?".

Ông Sử cho biết, trong tháng 2/2019 tỉnh Cà Mau tổ chức tọa đàm về liên kết chuỗi ở ngành tôm. "Chúng tôi đã chính thức đăng ký với Chính phủ, Ban tổ chức Trung ương cho phép triển khai các mô hình thí điểm và Cà Mau xin xung phong triển khai mô hình này", ông nói.

Phát biểu kết thúc hội thảo, Phó Ban kinh tế Trung ương Cao Đức Phát nói, doanh nghiệp xã hội, số hóa, logictic... là những "từ khóa mới" trong cuộc thảo luận này. "Chúng tôi lắng nghe đầy đủ các ý kiến tại hội thảo, chọn lọc để kiến nghị với cấp cao nhất của Đảng, Nhà nước theo hướng hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân phát triển làm đầu tàu để dẫn dắt các chuỗi giá trị", ông nói.

VnExpress

• 6 vấn đề kinh tế then chốt được bàn thảo tại Diễn đàn Kinh tế tư nhân