Từng bị hầu hết chuyên gia y tế công cộng và quan chức chính phủ bác bỏ, giả thuyết Covid-19 rò rỉ từ một phòng thí nghiệm Trung Quốc đang được xem xét kỹ lưỡng trong cuộc điều tra mới của Mỹ. Tổng thống Joe Biden ngày 26/5 yêu cầu các cơ quan tình báo Mỹ tăng cường nỗ lực thu thập và phân tích thông tin rồi báo cáo lại cho ông trong vòng 90 ngày về khả năng virus truyền từ động vật sang người hay rò rỉ từ phòng thí nghiệm.
Trung Quốc đã phản đối cuộc điều tra này, nói rằng việc truy tìm nguồn gốc Covid-19 là câu hỏi khoa học và không nên để cơ quan tình báo của nước khác thực hiện.
Nhân viên bảo vệ dẫn các phóng viên rời Viện Virus Vũ Hán sau khi nhóm chuyên gia WHO đến thăm điều tra thực địa ở Vũ Hán ngày 3/2. Ảnh: AP.
Chia sẻ với VnExpress, giáo sư David Schultz, Khoa Khoa học Chính trị và Luật, Đại học Hamline, Mỹ, cho biết ông không lạc quan về cuộc điều tra. "Nội bộ nước Mỹ đã có những tranh cãi chính trị lớn về nguồn gốc và cách xử lý đại dịch. Ngay cả khi cuộc điều tra được thực hiện một cách công bằng và khách quan, yếu tố chính trị sẽ khiến nó không được đối xử hoặc tiếp nhận theo cách đó", ông nói.
Hồi tháng 5/2020, Trump có những phát ngôn ẩn ý, như thể ông nắm trong tay một số thông tin về nguồn gốc virus. "Chuyện gì đó đã xảy ra. Nó xuất phát từ Trung Quốc. Đáng lẽ nó phải bị chặn lại. Nó có thể bị chặn ngay tại chỗ", Trump nói, nhưng không đưa ra bằng chứng.
Tiến sĩ Robert Redfield, cựu lãnh đạo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ dưới thời Trump, cũng nói trong phim tài liệu phát hành vào tháng ba rằng virus "rất có thể lọt ra từ một phòng thí nghiệm". Nhưng giống các quan chức khác trong chính quyền Trump, ông không thể chứng minh giả thuyết này.
Giờ đây, khi giả thuyết nCoV rò rỉ từ phòng thí nghiệm nóng trở lại, phe Cộng hòa đang hả hê. Trump nói rằng ông đã đúng khi gọi nCoV là "virus Trung Quốc". Trong một cuộc phỏng vấn trên Fox News vào tuần này, thượng nghị sĩ Lindsey Graham nói rằng giả thuyết nCoV lọt từ phòng thí nghiệm đã bị nhanh chóng bác bỏ nhằm hạ bệ Trump trong bầu cử năm ngoái.
Phe Cộng hòa cho rằng nếu giả thuyết rò rỉ được xác nhận, Trump sẽ được "minh oan". Trong khi đó, phe Dân chủ nói rằng do Trump thường xuyên đưa ra các thuyết âm mưu hay thông tin tình báo sai để phục vụ mục đích chính trị của mình, ông đã không được coi là nguồn tin đáng tin cậy.
Họ đặt câu hỏi nếu đội ngũ của Trump có bằng chứng để chứng minh giả thuyết trên, tại sao họ không công bố với thế giới. Phe Dân chủ cũng nhấn mạnh Trump không thể "tẩy trắng" cách đối phó dịch bệnh bị coi là "tồi tệ" của mình.
Giáo sư Schultz cho rằng cuộc điều tra của tình báo Mỹ khó có thể mang lại đánh giá khách quan, vì "xét về bối cảnh chính trị toàn cầu, Mỹ và Trung Quốc đều có những lợi ích đáng kể khi không hợp tác và thực hiện một nghiên cứu khoa học và khách quan".
Quan hệ Mỹ và Trung Quốc đang ở mức thấp nhất trong nhiều thập kỷ, căng thẳng về một loạt vấn đề như Hong Kong, Tân Cương, Đài Loan, Biển Đông. Biden vốn được coi là sẽ mềm mỏng hơn với Trung Quốc, nhưng trong vài tháng cầm quyền qua, ông cho thấy Washington vẫn duy trì chính sách cứng rắn với Bắc Kinh được định hình dưới thời Trump.
Giả thuyết nCoV lọt ra từ phòng thí nghiệm nóng lên vào thời điểm Trung Quốc đang thể hiện mình là quốc gia đã chiến thắng virus. Trung Quốc được cho là đã phạm một số sai lầm trong giai đoạn đầu dịch bùng phát, nhưng nước này hiện kiểm soát được dịch ở trong nước và đang thực hiện chiến lược "ngoại giao vaccine". Nếu phòng thí nghiệm Trung Quốc được chứng minh là nguyên nhân vấn đề, hình ảnh của Bắc Kinh sẽ bị tổn hại.
Trong khi đó, Mỹ dường như đang cố gắng lật ngược thế cờ ngoại giao vaccine của Trung Quốc, sau khi Washington bị chỉ trích tích trữ vaccine trong khi nhiều nước khác đang lao đao vì làn sóng dịch bệnh mới. Tổng thống Biden tuần này thông báo kế hoạch mua 500 triệu liều vaccine Pfizer để tặng cho hơn 90 quốc gia trong hai năm tới.
Tuy nhiên, Dan Garrett, cựu nhà phân tích tình báo của Lầu Năm Góc, bày tỏ lạc quan về cuộc điều tra của tình báo Mỹ. Ông cho rằng cuộc điều tra sẽ sử dụng toàn bộ nguồn lực của cộng đồng tình báo, bao gồm nhân lực, kỹ thuật và năng lực khoa học khi nguồn gốc của đại dịch đã trở thành một vấn đề an ninh quốc gia.
"Cộng đồng tình báo có hàng nghìn nhà khoa học làm việc cho họ. Trong vài thập kỷ, các mối đe dọa an ninh phi truyền thống như đại dịch toàn cầu đã nằm trong chương trình nghị sự về an ninh quốc gia", ông nói.
Ông bình luận thêm rằng các cơ quan tình báo Mỹ "có những chuyên gia và nhà khoa học có thể đưa ra đánh giá chính thức, có hệ thống, không thiên vị, bởi đánh giá tình báo này rốt cuộc sẽ đến tay Tổng thống Mỹ. Cộng đồng tình báo không có động cơ nào để thao túng dữ liệu hay thông tin".
Tuy nhiên, giới chuyên gia cảnh báo rằng cuộc điều tra kéo dài 90 ngày khó có thể mang lại câu trả lời chắc chắn. Cơ quan tình báo Mỹ vốn gặp khó khăn trong việc thâm nhập mạng lưới an ninh Trung Quốc. Hiện cũng chưa rõ liệu Trung Quốc có hiểu đầy đủ về nguồn gốc virus hay không.
Yan Bennett, chuyên gia từ Trung tâm Paul và Marcia Wythes về Trung Quốc đương đại, thuộc Đại học Princeton, Mỹ, nhấn mạnh rằng thời điểm khởi phát đại dịch đã trôi qua quá lâu và sẽ ít khả năng xác định được nguồn gốc nCoV, trừ khi tìm thấy bằng chứng tài liệu hoặc nhận được lời khai nhân chứng. Bà cho rằng hầu hết các quốc gia đều nhận thức được rằng cơ hội xác định được nguồn gốc Covid-19 hiện rất thấp.
Bennett nhận định nếu tình báo Mỹ cuối cùng kết luận nCoV rò rỉ từ phòng thí nghiệm, Trung Quốc chắc chắn sẽ phản đối, nhưng chưa rõ các nước khác sẽ phản ứng thế nào. "Cách cộng đồng quốc tế phản ứng như thế nào tùy thuộc vào hoạt động ngoại giao của Trung Quốc có hiệu quả ra sao", bà nói. "Tình hình sẽ rất thú vị".
Một câu hỏi được đặt ra là liệu Mỹ có thúc đẩy hình thức trừng phạt nào với Trung Quốc nếu tình báo kết luận nCoV rò rỉ từ phòng thí nghiệm hay không. Trong bài phát biểu ngày 5/6 tại Hội nghị đảng Cộng hòa bang Bắc Carolina. Trump gợi ý Trung Quốc phải bồi thường 10.000 tỷ USD và chịu trách nhiệm trước thế giới vì những thiệt hại do Covid-19 gây ra.
"Nếu giả thuyết rò rỉ được chứng minh là đúng, nó sẽ gây ra rất nhiều áp lực chính trị đối với Trung Quốc, không chỉ từ Mỹ mà còn từ phần còn lại của thế giới. Trung Quốc sẽ bị đổ lỗi cho đại dịch, khiến họ phải rơi vào thế phòng thủ về mặt chính trị. Nhưng đó sẽ là cuộc chiến về ý thức hệ hơn là biện pháp trừng phạt thực sự", Schultz bình luận.
Phương Vũ