Vận tải cơ Nga chở các binh sĩ hôm nay tới Kazakhstan để thực hiện nhiệm vụ gìn giữ hòa bình theo đề nghị của chính quyền Tổng thống Kassym-Jomart Tokayev. Lực lượng này hoạt động trong khuôn khổ Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể (CSTO), trong đó cả Nga và Kazakhstan đều là thành viên.
Động thái điều quân của Nga được giới quan sát đánh giá là rất nhanh chóng, trong bối cảnh biểu tình phản đối tăng giá nhiên liệu tại Kazakhstan đã leo thang thành bạo động diện rộng, khi các phần tử quá khích tràn vào đập phá trụ sở cơ quan chính phủ và đụng độ với lực lượng an ninh, buộc Kazakhstan ngày 5/1 ban bố tình trạng khẩn cấp trên toàn quốc.
Dmitry Plotnikov, phóng viên RT chuyên trách các quốc gia Trung Á, cho rằng phong trào biểu tình này là thách thức lớn nhất mà Kazakhstan đối mặt kể từ khi tuyên bố độc lập cách đây hơn 30 năm, có nguy cơ hủy hoại an ninh của quốc gia ổn định nhất trong không gian hậu Xô Viết.
Plotnikov đánh giá tình trạng bất ổn tại Kazakhstan "dường như là tự phát và thiếu kiểm soát", khi các cuộc biểu tình bạo lực chưa có một người hay tổ chức đứng ra lãnh đạo. Chính phủ Kazakhstan không biết phải đối thoại với ai, trong khi người biểu tình chiếm nhiều công sở, đập phá các văn phòng của đảng cầm quyền Nur Otan và kênh truyền hình quốc gia.
Người biểu tình đứng bên ngoài văn phòng thị trưởng Almaty, Kazakhstan ngày 5/1. Ảnh: Reuters.
"Biên giới Nga - Kazakhstan dài gần 7.000 km, là đường biên giới trên bộ dài nhất thế giới và yếu tố quan trọng trong chiến lược an ninh của Moskva", Plotnikov viết. "Ổn định chính trị tại Kazakhstan có tầm quan trọng hàng đầu với Nga. Nếu bất ổn nổ ra tại đây, Nga có thể đối mặt đủ loại mối đe dọa do biên giới dài trải qua các khu vực đồng cỏ thưa dân khó kiểm soát".
Plotnikov cho biết một yếu tố quan trọng khác khiến Nga phải nhanh chóng can thiệp là nước này đang thuê lại sân bay vũ trụ Baikonur ở Kazakhstan để phóng tàu vũ trụ có người lái. Sân bay Vostochny được Nga xây dựng gần đây chỉ thực hiện các vụ phóng vệ tinh và tàu không người lái, do đó họ cần tình hình ở Kazakhstan ổn định để vận hành sân bay Baikonur cho tới khi thay thế được cơ sở này.
Thao trường Sary Shagan tại Kazakhstan cũng là cơ sở thử nghiệm vũ khí quan trọng đối với an ninh của Nga. Đây là địa điểm đầu tiên và duy nhất ở châu Âu lẫn châu Á thử nghiệm hệ thống chống tên lửa đạn đạo (ABM) do Moskva phát triển.
Sau khi Liên Xô tan rã, Nga thuê lại một phần thao trường Sary Shagan, phần còn lại được chuyển giao cho Trung tâm Truyền thông và Vô tuyến Điện tử Quốc gia Kazakhstan sử dụng. Khả năng tiếp tục sử dụng thao trường Sary Shagan cho các vụ thử vũ khí có vai trò rất quan trọng với năng lực phòng thủ của Nga.
Kazakhstan và khu vực lân cận. Đồ họa: AFP.
Kazakhstan còn là nơi sinh sống của khoảng 3,5 triệu người Nga, chiếm 18,4% dân số cả nước. Họ là hậu duệ của người Nga đến đây từ thế kỷ 16-17, ngoài ra còn có con cháu một số chuyên gia giỏi nhất được Liên Xô cử tới Kazakhstan để phát triển công nghiệp và nông nghiệp nước này.
"An toàn của cộng đồng người Nga sinh sống lâu đời ở Kazakhstan là mối quan tâm hàng đầu với Moskva", Plotnikov nhận định.
Nikit Mendkovich, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Phân tích Á - Âu có trụ sở tại Moskva, nhận định Nga tin rằng lý do sau các cuộc biểu tình ở Kazakhstan không chỉ bắt nguồn từ tình hình kinh tế khó khăn, mà còn "xuất phát từ nỗ lực ve vãn các phần tử theo chủ nghĩa dân tộc" của chính phủ nước này.
"Giới chức Kazakhstan trong vài năm qua nỗ lực lấy lòng những người theo chủ nghĩa dân tộc và các nhóm thân phương Tây, bằng cách đưa ra các biện pháp gây khó dễ cho Nga. Họ đánh mất ủng hộ từ cộng đồng người gốc Nga tại Kazakhstan", Mendkovich nói.
"Do đó, đảng cầm quyền đã mất hơn một triệu phiếu trong cuộc bầu cử quốc hội tháng 1/2021, còn phe đối lập theo chủ nghĩa dân tộc lại coi đây là dấu hiệu suy yếu của đảng cầm quyền và cố gắng lợi dụng nó", chuyên gia này nhận định.
Biểu tình bùng phát ngày 2/1 tại thị trấn Zhanaozen, phía tây Kazakhstan sau khi giá khí đốt hóa lỏng (LNG) tăng gấp đôi vì không còn được chính phủ trợ cấp.
Giới chức Kazakhstan chấm dứt trợ giá LNG với niềm tin rằng quyết định để thị trường tự điều tiết sẽ "giúp thiết lập mức giá cân bằng dựa trên cung cầu" và thu hút đầu tư cho năng lực sản xuất mới. Họ cho rằng mô hình trợ giá cũ khiến các doanh nghiệp sản xuất LNG tại Kazakhstan liên tục thua lỗ.
Biểu tình yêu cầu giảm giá LNG tại Zhanaozen nhanh chóng lan ra các địa phương ở phía tây và phía bắc Kazakhstan. Các cuộc biểu tình ban đầu diễn ra ôn hòa, nhưng tình hình nhanh chóng thay đổi, khi các phần tử quá khích trở nên bạo lực hơn, khiến ít nhất 8 nhân viên thực thi pháp luật thiệt mạng.
Lực lượng an ninh Kazakhstan đã tiêu diệt hàng chục phần tử quá khích, bắt hàng trăm người khác trong nỗ lực vãn hồi trật tự.
Cảnh sát chống bạo động Kazakhstan dàn hàng ngăn người biểu tình quá khích ở thành phố Almaty ngày 5/1. Ảnh: Reuters.
Giới chức Kazakhstan đã mở cuộc điều tra các trạm nhiên liệu trong nước nhằm xác định nhóm lũng đoạn giá LNG. Một số chủ trạm xăng đã giảm giá nhiên liệu, nhưng các biện pháp này không đủ để xoa dịu người biểu tình.
Đụng độ giữa người biểu tình với nhân viên thực thi pháp luật tiếp tục bùng phát ở nhiều thị trấn Kazakhstan và kéo dài suốt đêm qua. Đám đông đốt xe cảnh sát, trong khi lực lượng chức năng dùng dùi cui, hơi cay và đạn cao su để đẩy lùi họ.
Plotnikov đánh giá các cuộc biểu tình ở Kazakhstan "tác động rất lớn tới Nga về chính sách đối nội lẫn đối ngoại". "Nga chắc chắn đang theo dõi sát những diễn biến tại Kazakhstan, do tình hình nước này là chìa khóa quan trọng cho an ninh trong nước và đối ngoại của Nga, cũng như duy trì vị thế của nước này trong không gian hậu Xô Viết", Plotnikov kết luận.
Nguyễn Tiến (Theo RT)