Thanh Châu tên thật là Ngô Hoan (1912 - 2007), ông là một hiện tượng lạ trong văn học Việt Nam. Ông là nhà văn, nhà báo nổi tiếng từ trước 1945 với hàng loạt truyện ngắn, tiểu thuyết gây xôn xao văn đàn. Không liên quan tới vụ Nhân Văn - Giai Phẩm nhưng sau năm 1945 Thanh Châu rất ít xuất hiện trên văn đàn. Ông xin nghỉ hưu sớm ở những năm 1950 - 1960 khi đang làm báo Văn Nghệ. Vì thế, sau năm 1945, sự nghiệp văn chương của Thanh Châu đã là "thời xa vắng".
Nhà văn Thanh Châu.
Nhiều tư liệu cho rằng tác phẩm đầu tiên của Thanh Châu được biết tới là Ồn quá, đăng trên tờ Ngọ báo năm 1928, khi đó ông mới 16 tuổi. Sau đó Thanh Châu cộng tác với tờ Phong hóa của nhóm Tự lực văn đoàn, tờ Trung Bắc Tân văn của Nguyễn Văn Vĩnh, tới năm 1937 thì chuyển sang viết cho tờ Phổ thông bán nguyệt san và Tiểu thuyết thứ bảy. Ông trở thành cây bút chủ lực của Tiểu thuyết thứ bảy, là cộng tác viên thân thiết và cũng là người gợi ý cho Vũ Bằng và Vũ Đình Long phát triển tờ Tân Dân. Hầu hết tác phẩm đặc sắc nhất của Thanh Châu như truyện ngắn Hoa ti-gôn, Lớp cuối cùng, Vườn chanh, Nhớ quê, Cái ngõ tối; tiểu thuyết Tà áo lụa, Bóng dáng xưa, Cùng một ánh trăng… đều đăng trên Tiểu thuyết thứ bảy.
Giai đoạn sau 1945, Thanh Châu tham gia Đoàn tuyên truyền kháng chiến chống Pháp, sau đó gia nhập Quân đội Nhân dân Việt Nam, làm biên tập tại báo Vệ quốc quân, tới 1955 chuyển công tác ở tòa soạn báo Văn Nghệ, sau đó xin nghỉ hưu sớm. Tác phẩm văn học sau 1945 của Thanh Châu rất ít, có thể đếm được trên đầu ngón tay. Với số lượng ít ỏi như vậy, ngòi bút Thanh Châu không còn đủ mạnh để giành lấy độc giả về phía mình như giai đoạn trước 1945 ông từng có một thời huy hoàng.
Nhà phê bình văn học Văn Giá là người đứng đầu nhóm sưu tầm, tuyển chọn Thanh Châu tuyển tập. Ông nói: "Văn học Việt Nam hiện đại còn nợ nhà văn Thanh Châu. Về cơ bản, bạn đọc hiện nay chưa hiểu về nhà văn, chưa hình dung được vị trí và đóng góp của nhà văn đối với nền văn học Việt Nam hiện đại". Vì thế Văn Giá với tấm lòng mến tài đã cùng với gia đình nhà văn Thanh Châu sưu tầm, tuyển chọn các tác phẩm cho tuyển tập này, với mong muốn phục dựng lại diện mạo và tầm vóc của nhà văn. Việc sưu tầm tác phẩm được thực hiện từ tháng 9/2012, gặp nhiều khó khăn, bởi các tác phẩm của Thanh Châu đăng báo từ những năm 1930 đã quá cũ kỹ.
Thanh Châu tuyển tập là một cuốn sách lớn về tầm vóc, có 50 truyện ngắn, truyện vừa, 3 tiểu thuyết và một số hồi ức, bình luận, dịch thuật. Sách cũng dành một phần nhỏ là những bài viết của các nhà phê bình, người thân đánh giá về sự nghiệp Thanh Châu.
Phó giáo sư, tiến sĩ Nguyễn Đăng Điệp nói: "Tác phẩm của Thanh Châu vốn là tinh hoa trước Cách mạng tháng Tám, sau đó nhà văn im lặng giữa đời thường. Vì thế tuyển tập này giúp độc giả hôm nay và mai sau có thể thưởng thức tinh túy văn chương". Viện trưởng Viện Văn học cũng nhận định: "Tác phẩm của Thanh Châu làm sống lại không khí văn học một thời của Tiểu thuyết thứ bảy - những tác phẩm đẹp được viết bởi đam mê và sự trong sáng của tiếng Việt".
Bìa sách Thanh Châu tuyển tập có hình nhà văn được vẽ bởi họa sĩ Bùi Xuân Phái.
Nhà văn Nguyễn Xuân Khánh gọi Thanh Châu là bậc tiền bối, ông nói: "Năm 14 tuổi tôi đã đọc Thanh Châu, về cơ bản tác phẩm của Thanh Châu là sự lãng mạn; lớp hậu sinh chúng tôi học được rất nhiều về chất lãng mạn trong tác phẩm của ông để viết tiểu thuyết".
Nhà văn Thiên Sơn thuộc lớp hậu sinh cũng dành sự trân trọng đối với tác phẩm của Thanh Châu: "Tôi đọc Thanh Châu, đôi khi run lên với vẻ đẹp tinh khiết của câu chữ, câu chuyện. Phải chăng chúng ta đang sống trong một xã hội xô bồ, nên giờ đọc lại những trang văn đẹp như vậy thì run rẩy. Có những trang văn đẹp của Thanh Châu khiến tôi bàng hoàng, kinh ngạc, như trong tác phẩm Hoa tigôn, Vườn chè… Tôi nghĩ, duy mỹ cũng là một phong cách riêng của Thanh Châu".
Phó giáo sư Nguyễn Ngọc Thiện nói, khi đọc Thanh Châu, ông tìm lại được giọng văn đẹp. Và người viết kỹ lưỡng như Thạch Lam, như Thanh Châu là rất hiếm trong văn đàn.
Nhà phê bình Vũ Nho nhận xét về Thanh Châu tuyển tập: "Trước tiên, tôi dành sự nể phục với những người biên tập làm nên cuốn sách kỳ công này. Nhưng tôi nghĩ nếu sách được tinh tuyển hơn, chắt lọc những tác phẩm hay nhất cho bạn đọc phổ thông thì tốt hơn. Một cuốn sách quá đồ sộ sẽ là một thách thức với người đọc không có nhiều thời gian như hiện nay".
Nhà phê bình Văn Giá cho biết Thanh Châu tuyển tập chưa phải là toàn bộ sáng tác của Thanh Châu. Gần đây nhất, anh Hoàng Sự - con rể của nhà văn - đã tìm thêm được 20 truyện ngắn của Thanh Châu, và có thể sau đây sẽ có một cuốn tuyển truyện ngắn của Thanh Châu được ra đời.
Thanh Châu tuyển tập được Nhà xuất bản Hội nhà văn phát hành giữa tháng 3/2013. Cuốn sách đủ giúp người đọc hậu thế hình dung về tầm vóc, một sự nghiệp đáng kính trọng của nhà văn Thanh Châu.
Hiền Đỗ