Nhận định trên được nhóm bác sĩ Bệnh viện Nhi Trung ương và Trường Đại học Y Hà Nội, đưa vào bộ tài liệu giải đáp một số thắc mắc thường gặp về hậu Covid-19 ở trẻ em.
Hậu Covid-19 là gì?
Tháng 10/2021, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đưa ra định nghĩa: "Tình trạng hậu Covid-19 xảy ra ở các cá thể có tiền sử nghi ngờ hoặc chẩn đoán xác định mắc Covid-19, thường 3 tháng kể từ khi bệnh khởi phát với triệu chứng kéo dài ít nhất hai tháng mà không tìm được chẩn đoán thay thế".
Với trẻ em, các triệu chứng mệt mỏi, rối loạn vị giác, đau đầu, ho, khó thở... có thể tồn tại từ lúc mắc bệnh ban đầu hoặc mới xuất hiện sau khi đã khỏi bệnh và không do các căn nguyên khác gây ra.
Hậu Covid-19 có thường gặp không?
Tỷ lệ trẻ em có các triệu chứng dai dẳng sau mắc Covid-19 dao động tùy theo nghiên cứu ở các quốc gia, lứa tuổi, quần thể cũng như thời gian xuất hiện triệu chứng. Hơn nữa, các triệu chứng đa dạng và thay đổi, tỷ lệ mắccũng khác nhau. Do đó, hiện chưa con số chính xác tỷ lệ mắc hậu Covid-19 ở trẻ em.
Nguyên nhân của hậu Covid-19
Tổ chức Y tế Thế giới đánh giá đây là tình trạng chưa có căn nguyên xác định, kết hợp nhiều yếu tố bao gồm đặc điểm của virus, yếu tố miễn dịch, di chứng sau điều trị hồi sức tích cực.
Một số tình huống khác cũng có thể gây ra các triệu chứng mới hay tiếp diễn như: virus tồn tại lâu hơn bình thường do phản ứng miễn dịch không hiệu quả; tình trạng tái nhiễm (ví dụ bởi một chủng khác của virus); thể lực yếu do thiếu vận động khi ốm; stress hậu sang chấn hoặc di chứng tâm thần khác, đặc biệt ở người có tiền sử lo âu, trầm cảm, mất ngủ, hay bệnh lý tâm thần khác; giảm trao đổi oxy do hậu quả của các cục máu đông dai dẳng; sự hình thành các kháng thể tự miễn sau nhiễm virus.
Chuyên sâu hơn, các nhà khoa học trên thế giới đã đưa ra một số giả thuyết. Thứ nhất là tình trạng phản ứng viêm mạn tính. Một số nghiên cứu chỉ ra nCoV xâm nhập và cư trú cả trong đường ruột của trẻ (chứ không phải chỉ mình ở phổi). Sau khi khỏi bệnh, virus vẫn tiếp tục cư trú trong đường ruột và kích thích tạo ra các phản ứng viêm liên tục. Thứ hai là tình trạng tăng đông và tắc các vi mạch nhỏ trong đợt mắc Covid-19 cấp tính gây ra tổn thương cơ quan mạn tính kéo dài.
Haylee Ramos, 10 tuổi, được xét nghiệm Covid-19 tại trung tâm xét nghiệm lưu động của Sở Y tế Florida ở Palmetto, tháng 8/2021. Ảnh: Reuters
Con tôi mới mắc Covid-19 cấp tính, liệu có bị hậu Covid-19 không?
Tới nay, chưa có yếu tố đặc hiệu nào giúp tiên đoán điều này. Một trẻ mắc bệnh mức độ nhẹ cũng có thể xuất hiện các dấu hiệu của hậu Covid-19. Nếu bệnh nguy kịch cần thở máy hoặc chăm sóc ở các đơn vị hồi sức tích cực, trẻ sẽ dễ bị mắc các triệu chứng như mệt mỏi, yếu cơ... là những triệu chứng hay gặp ở người đã phải điều trị hồi sức.
Một số nghiên cứu cũng cho thấy trẻ béo phì, tiền sử các bệnh dị ứng, bệnh lý mạn tính, bé trên 5 tuổi có nguy cơ xuất hiện các triệu chứng của hậu Covid-19 cao hơn các nhóm khác.
Các triệu chứng hay gặp hậu Covid-19 ở trẻ em là gì?
Hậu Covid-19 có thể gây ảnh hưởng tới hầu hết các cơ quan trong cơ thể. Tuy nhiên, ở trẻ em và trẻ vị thành niên thường biểu hiện các triệu chứng nhiều nhất trên cơ quan thần kinh như mệt mỏi, đau đầu, mất ngủ, rối loạn vị giác, khứu giác... Bên cạnh đó là biểu hiện rối loạn cảm xúc, kém tập trung, giảm trí nhớ, khó khăn trong học tập.
Các triệu chứng hô hấp hay gặp khác là ho kéo dài, đau họng, khó thở, đau khớp, đau cơ, nặng ngực, hồi hộp đánh trống ngực...
Hội chứng viêm đa hệ thống (MIS-C) tuy hiếm gặp nhưng là tình trạng nặng và có thể nguy hiểm đến tính mạng thường xảy ra sau 2-6 tuần mắc Covid-19. Bệnh thường gây tổn thương đa cơ quan như tim, mạch máu và các cơ quan khác khiến tình trạng bệnh tiến triển nhanh cần nhập viện.
Khi nào cần đưa trẻ đi khám lại sau khi mắc Covid-19 cấp tính?
Khi cha mẹ thấy con có các triệu chứng như mô tả ở trên hoặc thấy xuất hiện bất kỳ dấu hiệu nào mà trước khi mắc Covid-19 không có, cần đưa đi khám.
Trường hợp trẻ phải nhập viện trong đợt mắc Covid-19 cấp tính, nên cho khám lại theo lịch hẹn của bác sĩ. Ngoài ra, bệnh nhi không có các triệu chứng nghi ngờ hậu Covid-19, cha mẹ vẫn nên đưa tới bác sĩ nhi khoa khám sau 4-12 tuần khỏi Covid-19 để được kiểm tra, tư vấn về các vấn đề sức khỏe.
Trẻ nghi ngờ mắc triệu chứng hậu Covid-19 được khám và điều trị như thế nào
Không phải tất cả triệu chứng xuất hiện sau mắc Covid-19 đều là hậu Covid-19. Trước khi kết luận triệu chứng đó do hậu Covid-19, cần loại trừ nguyên nhân khác. Ví dụ, bé đến khám vì ho kéo dài, sụt cân sau mắc Covid-19, hoàn toàn có thể bị viêm phổi hoặc các bệnh lý hô hấp khác.
Khi tới khám, bệnh nhi được bác sĩ đánh giá sức khỏe tổng thể, xác định các triệu chứng chính hiện tại, nếu cần sẽ được hội chẩn hoặc thăm khám lại bởi các bác sĩ chuyên khoa khác nhau, kiểm tra các xét nghiệm, biện pháp thăm dò như chụp phim, siêu âm, đánh giá chức năng hô hấp... và có kế hoạch điều trị cụ thể. Ví dụ triệu chứng đau ngực sau mắc Covid-19 sẽ được khám với các bác sĩ chuyên khoa tim mạch, triệu chứng ho sẽ được khám với các bác sĩ chuyên khoa hô hấp. Ngoài ra, các vấn đề về tâm lý kéo dài sẽ được thăm khám bởi các bác sĩ tâm bệnh...
Làm thế nào để dự phòng hậu Covid-19 cho trẻ?
Do chưa tìm ra được nguyên nhân rõ ràng của hậu Covid-19, nên hiện nay chưa có biện pháp vật lý, thuốc hay thực phẩm nào giúp ngăn chặn việc xuất hiện hậu Covid-19. Phương pháp duy nhất giúp không xuất hiện hậu Covid-19 là dự phòng nhiễm nCoV bằng các biện pháp phòng bệnh thích hợp và tiêm vaccine khi có chỉ định. Khi trẻ mắc Covid-19, cần theo dõi, chăm sóc trẻ theo đúng hướng dẫn của nhân viên y tế và đưa bé tới khám, điều trị tại các cơ sở y tế kịp thời khi có dấu hiệu bất thường.
Bộ hướng dẫn được công bố hồi đầu tuần bởi phó giáo sư, tiến sĩ Trần Minh Điển - Giám đốc Bệnh viện Nhi Trung ương; tiến sĩ, bác sĩ Phan Hữu Phúc - Phó Trưởng khoa Điều trị tích cực nội khoa, Viện trưởng Đào tạo và Nghiên cứu Sức khỏe Trẻ em, Bệnh viện Nhi Trung ương; bác sĩ Lê Nhật Cường - Bộ môn Nhi, Trường Đại học Y Hà Nội.
