Cuối những năm 1980, các nhà khoa học Anh thực hiện một thí nghiệm với 15 người khỏe mạnh. Tình nguyện viên được đưa đến một căn hộ mới ở Salisbury. Đến ngày thứ ba, họ được yêu cầu khịt mũi bằng dung dịch có chứa một loại virus gây cảm lạnh thông thường. Sau đó, tình nguyện viên được đưa đi cách ly 3 tuần để theo dõi các triệu chứng.

Khoảng một năm sau, 14 tình nguyện viên quay lại để kiểm tra liệu việc tiếp xúc với virus có giúp họ miễn dịch không. Câu trả lời: có. Dù họ không có triệu chứng bệnh nhưng thực tế họ đã bị nhiễm bệnh và hệ miễn dịch của họ đã phòng chống hiệu quả.

Đó là một gợi ý ban đầu để trả lời câu hỏi đang khiến các nhà nghiên cứu, bác sĩ và chính trị gia suy nghĩ: liệu hệ miễn dịch của con người có thể chống lại nCoV lâu dài hay không?

Các nhà nghiên cứu đã tìm lại kết quả từ thí nghiệm ở Salisbury và những nghiên cứu tương tự, đồng thời tìm hiểu phản ứng miễn dịch của con người với nCoV qua thí nghiệm với động vật, nuôi cấy tế bào, cùng các kỹ thuật phân tử mới nhất.

Họ đã lập danh mục các phản ứng kháng thể và tế bào miễn dịch, xác định loại vaccine và liệu pháp nào có thể hiệu quả nhất, đồng thời thiết kế các loại vaccine và liệu pháp điều trị trong nghiên cứu trên động vật và ở người, ít nhất tạo ra các phản ứng miễn dịch ngắn hạn. Không có thí nghiệm nhanh chóng và đơn giản nào có thể xác định chắc chắn liệu miễn dịch có hiệu quả hay lâu dài. Bây giờ vẫn còn quá sớm. Reinhold Förster, một nhà miễn dịch học tại Trường Y Hannover, Đức cho biết: "Chỉ có tương lai mới có thể cho chúng ta biết được".

Các báo cáo lẻ tẻ về việc tái nhiễm - những người đã khỏi Covid-19 lại ngã bệnh và có kết quả xét nghiệm dương tính - đã khiến cộng đồng dấy lên lo ngại khả năng miễn dịch chỉ có thể tồn tại trong thời gian ngắn. Nhưng các nhà khoa học lạc quan hơn. John Wherry, một nhà miễn dịch học tại Đại học Pennsylvania ở Philadelphia cho biết đến nay, các báo cáo về việc tái nhiễm đều thiếu thông tin về các phản ứng miễn dịch của bệnh nhân đó để loại trừ các khả năng khác.

Các nhà khoa học cho biết phản ứng miễn dịch đối với nCoV cho đến nay không có gì đáng ngạc nhiên - và điều đó là tốt. "Chúng tôi đang thấy các phản ứng miễn dịch và các kháng thể trông tuyệt vời. Chúng tôi chỉ chưa biết thời gian tồn tại lâu dài của phản ứng đó. Thật không may, việc tìm hiểu này sẽ mất thời gian", Mehul Suthar, nhà nghiên cứu miễn dịch học tại Đại học Emory ở Atlanta, Georgia cho biết.

Kháng thể là ưu tiên của miễn dịch

Hệ thống miễn dịch có vô số cách để chống lại những kẻ xâm lược và ngăn chúng quay trở lại. Nó chọn lọc và lưu trữ các tế bào B - những tế bào có trí nhớ lâu dài, có thể tạo ra kháng thể và hoạt động nếu virus quay trở lại.

Một biện pháp phòng thủ khác là sử dụng các tế bào T. Tế bào này đi khắp cơ thể để tìm ra và tiêu diệt các tế bào bị nhiễm bệnh, phá vỡ khả năng nhân lên của virus. Các tế bào miễn dịch này cũng có thể tồn tại trong nhiều năm.

Khả năng miễn dịch lâu dài có thể thay đổi theo loại virus và mức độ đáp ứng. Các nhà phát triển vaccine thường hy vọng tạo ra "khả năng ngăn ngừa nhiễm trùng", một phản ứng thông qua các kháng thể, có thể nhanh chóng ngăn chặn virus quay trở lại xâm nhập vào cơ thể. Tuy nhiên, không phải tất cả vaccine hoặc bệnh nhiễm trùng đều tạo ra kháng thể trung hòa cần thiết cho khả năng ngăn ngừa nhiễm trùng. Ví dụ, HIV hiếm khi tạo ra kháng thể trung hòa, và thực tế đến bây giờ vẫn chưa phát triển được vaccine chống lại nó.

Nhiều nhóm nghiên cứu đã nhanh chóng phân lập các kháng thể trung hòa từ những người bị nhiễm virus: hầu hết có thể tạo ra phản ứng kháng thể như vậy trong vòng vài ngày sau khi dương tính. Một số ứng cử viên vaccine chống lại nCoV tạo ra phản ứng kháng thể mạnh mẽ, đó là dấu hiệu tích cực cho thấy vaccine có thể tạo ra miễn dịch.

Các phản ứng kháng thể có xu hướng cao nhất ở những người bị nhiễm trùng nặng nhất. Những bệnh nhân Covid-19 nhẹ đôi khi tạo ra một lượng nhỏ kháng thể trung hòa. Hình thái này thường thấy với virus: nhiễm trùng càng lâu, càng nặng thì càng có nhiều khả năng tạo ra phản ứng mạnh và bền. Shane Crotty, nhà virus học tại Viện Miễn dịch học La Jolla ở California, Mỹ, cho biết đây là một trong những lý do khiến virus corona gây cảm lạnh thông thường không mang lại khả năng miễn dịch lâu dài.

Theo dõi bệnh nhân Covid-19, các nhà nghiên cứu nhận thấy lượng kháng thể đạt đỉnh điểm vài ngày sau khi bắt đầu các triệu chứng, sau đó giảm dần. Ở một số người, các kháng thể không thể phát hiện được sau khoảng ba tháng. Một số phương tiện truyền thông lớn đã đưa tin đây là sự mất khả năng miễn dịch, điều này sẽ làm phức tạp các nỗ lực vaccine. Tuy nhiên, nhiều nhà miễn dịch học nhận thấy tuyên bố đó hơi sớm. Nhà nghiên cứu Luis Barreiro tại Đại học Chicago ở Illinois, Mỹ cho rằng phản ứng hoàn toàn bình thường đối với nhiễm virus. Khi virus tấn công, nó sẽ thúc đẩy sự gia tăng của các tế bào B vốn sản sinh ra các kháng thể có khả năng nhận ra các mảnh của virus. Nhưng một khi hết nhiễm trùng, mức độ kháng thể thường giảm dần.

Để xác định mức độ quan trọng của sự suy yếu đó, các nhà nghiên cứu vẫn cần biết lượng kháng thể cần có để chống lại nCoV thành công. Mala Maini, nhà nghiên cứu miễn dịch virus tại đại học College, London, cho biết: "Ngay cả một lượng nhỏ kháng thể vẫn có thể bảo vệ được".

Họ cũng cần theo dõi nồng độ kháng thể trong thời gian dài hơn, để tìm hiểu xem liệu cuối cùng kháng thể có được giữ ở nồng độ thấp - như thường thấy trong các trường hợp nhiễm virus - hay tiếp tục giảm nhanh chóng.

Kế hoạch B và T

Ngay cả khi lượng kháng thể giảm xuống mức thấp gần như biến mất, hệ thống miễn dịch thường có kế hoạch dự phòng. Tế bào bộ nhớ B tồn tại trong tủy xương, đến khi virus quay trở lại thì trở thành tế bào plasma để sản xuất kháng thể. Dữ liệu về vai trò của tế bào B trong việc chống lại Covid-19 chưa đầy đủ - chúng khó xác định và đếm hơn kháng thể - nhưng có bằng chứng cho thấy chúng sinh sôi nảy nở, Marcus Buggert, nhà miễn dịch học tại Viện Karolinska, Stockholm, Thụy Điển cho biết. Nghiên cứu gần đây đã phát hiện ra các tế bào bộ nhớ B có khả năng tạo ra các kháng thể trung hòa, có thể nhận biết nCoV ở những bệnh nhân nhẹ đã khỏi bệnh.

Hơn nữa, khả năng miễn dịch không hoàn toàn dựa vào kháng thể. Tế bào T có thể nhận ra các tế bào bị nhiễm virus và tiêu diệt chúng, hạn chế sự lây lan của virus trong cơ thể. Giống như tế bào ghi nhớ B, tế bào T phức tạp hơn để thăm dò, so với kháng thể, nhưng các nghiên cứu thấy rằng chúng được điều động trong quá trình lây nhiễm nCoV. Một nghiên cứu gần đây khảo sát các phản ứng miễn dịch ở 36 bệnh nhân Covid-19 đã khỏi bệnh phát hiện ra các tế bào T nhận ra nCoV. Nhà miễn dịch học Danny Altmann tại Đại học Hoàng gia London cho biết: "Dường như virus rất kích thích tế bào T. Hầu hết tế bào T của mọi người đều có phản ứng rất tốt với virus".

Triển vọng vaccine

Các nghiên cứu tế bào T cũng đang tập trung vào khả năng phản ứng chéo, trong đó các tế bào T vốn nhận ra các virus corona khác cũng nhận ra nCoV. Kết quả cho thấy có thể có một số miễn dịch chéo lâu dài giữa các virus corona cảm lạnh và nCoV. Đây có thể là một phần nguyên nhân gây ra sự khác biệt về mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng Covid-19 giữa các bệnh nhân.

Bài học kinh nghiệm từ các loại virus khác cũng đưa ra những lý do để lạc quan rằng khả năng miễn dịch đối với nCoV sẽ lâu dài. Tế bào T chống lại virus gây ra SARS đã được tìm thấy ở những bệnh nhân từng nhiễm bệnh 17 năm trước. Ngoài ra, nCoV dường như không đột biến nhanh như virus cúm. Virus cúm thay đổi thường xuyên đến mức chúng ta cần phải tiêm phòng mới mỗi năm.

Thí nghiệm tại Salisbury trước đây dù cho thấy ít dấu hiệu hy vọng về việc ngăn ngừa nhiễm trùng đối với virus corona gây cảm lạnh thông thường, nhưng cũng cho thấy rằng khả năng miễn dịch có thể đủ mạnh để giảm hoặc thậm chí loại bỏ các triệu chứng. Ngăn ngừa nhiễm trùng đối với Covid-19 sẽ là lý tưởng, vì sẽ làm giảm nguy cơ lây nhiễm trên diện rộng ở những người có các triệu chứng tối thiểu. Nhưng tại thời điểm này, "một loại vaccine có thể làm giảm tỷ lệ tử vong vẫn có thể hữu ích", Alessandro Sette, một nhà miễn dịch học cũng tại Viện Miễn dịch học La Jolla, Mỹ cho biết.

Nhìn chung, tác động đa dạng, đôi khi tàn phá của nCoV đối với cơ thể và khả năng dễ lây lan đã khiến nó trở thành một kẻ thù bất thường. "Tuy nhiên, cho đến nay, phản ứng của hệ thống miễn dịch đối với virus này không có nhiều bất ngờ, báo hiệu cho khả năng miễn dịch lâu dài", Luis Barreiro cho biết.

Kim Ánh (Theo Nature)