Tổng thư ký Liên Hợp Quốc Antonio Guterres hôm nay cảnh báo mọi hành động tấn công vào nhà máy điện hạt nhân là "tự sát", sau khi Nga và Ukraine cáo buộc nhau pháo kích vào cơ sở điện nguyên tử Zaporizhzhia.
Kiev cáo buộc Moskva có hành vi "khủng bố hạt nhân" khi phóng rocket xuống khu vực gần kho chứa nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng của nhà máy Zaporizhzhia, làm ba cảm biến bức xạ tại đây bị hỏng và một công nhân bị thương.
Công ty điện hạt nhân Ukraine cảnh báo các cuộc tấn công bằng rocket nhằm vào khu vực nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia có nguy cơ gây ra thảm họa nghiêm trọng.
Một binh sĩ Nga đứng canh gác tại nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia, phía đông nam Ukraine, ngày 4/8. Ảnh: Reuters.
Tuy nhiên, quan chức chính quyền thành phố Energodar do Nga bổ nhiệm, nơi đặt nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia, tuyên bố "chính quân đội Ukraine thực hiện đợt tập kích bằng bom chùm phóng từ pháo phản lực Uragan" xuống khu vực nhà máy. "Vụ tập kích làm hư hại các tòa nhà hành chính và trúng khu vực cất trữ nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng", quan chức thành phố Energodar cho biết.
Suốt thời gian qua, giới chuyên gia đã cảnh báo giao tranh dữ dội xung quanh nhà máy Zaporizhzhia, nhà máy điện hạt nhân lớn nhất châu Âu, tạo ra mối đe dọa nghiêm trọng cho an ninh khu vực, nhưng các cuộc tấn công vẫn không dừng lại.
"Điều này cực kỳ nguy hiểm vì những tòa nhà tại đây không được xây dựng bằng loại bê tông cốt thép kiên cố như lò phản ứng hạt nhân", Daryl Kimball, giám đốc điều hành Hiệp hội Kiểm soát Vũ khí, cho hay. "Chúng không được thiết kế như những pháo đài để chống lại các cuộc tấn công bằng rocket hay pháo từ bên ngoài".
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky kêu gọi cộng đồng quốc tế "phản ứng mạnh mẽ hơn" sau các cuộc tấn công và cho biết ông đã nói chuyện với Chủ tịch Hội đồng châu Âu Charles Michel nhằm kêu gọi phương Tây áp biện pháp trừng phạt mạnh hơn nữa đối với ngành công nghiệp hạt nhân Nga.
Lãnh đạo Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) Rafael Mariano Grossi đánh giá tình hình căng thẳng hiện nay là mối đe dọa nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng và môi trường ở Ukraine, thậm chí vượt xa khỏi biên giới nước này. Ông yêu cầu nhóm chuyên gia IAEA được tới thị sát nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia nhằm "đưa ra những đánh giá khách quan" về mối đe dọa.
Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng cơ hội để ông thực hiện chuyến thăm tới nhà máy điện hạt nhân Ukraine có vẻ xa vời, khi giao tranh ngày càng tăng lên trong khu vực.
"Lần này, chúng ta đã tránh được thảm họa hạt nhân một cách thần kỳ, nhưng phép màu không thể kéo dài mãi", Energoatom, công ty quản lý nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia, nói hôm qua, đề cập đến thiệt hại tại nhà máy sau cuộc tấn công bằng rocket.
Ít nhất 174 thùng chứa nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng đang được lưu trữ tại nhà máy Zaporizhzhia.
Nhà máy do Nga kiểm soát từ hồi tháng 3, nhưng được vận hành bởi các công nhân Ukraine. Theo Energoatom, việc các cảm biến tại cơ sở này bị hỏng có thể khiến họ không thể phát hiện và ứng phó kịp thời nếu xảy ra rò rỉ bức xạ từ các thùng nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng.
"Đây là lần đầu tiên trong lịch sử kỷ nguyên hạt nhân, một cơ sở điện hạt nhân lớn lại nằm giữa vùng chiến sự suốt quãng thời gian dài", chuyên gia Kimball từ Hiệp hội Kiểm soát Vũ khí nói, đồng thời cảnh báo việc mất điện tại nhà máy cũng là một mối đe dọa đáng kể.
Vị trí nhà máy hạt nhân Zaporizhzhia. Đồ họa: Washington Post.
Trong một tuyên bố hôm 6/8, Energoatom cho biết binh sĩ Nga đã chiếm tầng hầm tại nhà máy và ngăn nhân viên người Ukraine trú ẩn trong đó. "Các kỹ sư, nhân viên kỹ thuật không có nơi trú ẩn và đang gặp nguy hiểm," tuyên bố nhấn mạnh.
Theo các quan chức Ukraine, việc quân đội Nga chiếm giữ hầm trú ẩn sẽ gây thêm căng thẳng tâm lý cho đội ngũ công nhân Ukraine điều khiển lò phản ứng và các nhân viên khác của nhà máy. Nguy cơ xảy ra sơ suất do lỗi của con người vì thế cũng tăng lên.
Các chỉ huy quân đội và quan chức dân sự Ukraine cho biết Nga đang bố trí nhiều khí tài quân sự tại nhà máy Zaporizhzhia và điều này mang lại cho họ lợi thế chiến thuật không thể bàn cãi.
Theo Dmytro Orlov, thị trưởng thành phố Enerhodar, Nga đã đưa một xe bọc thép chở quân và một số xe tải tới phòng máy của lò phản ứng số một tại nhà máy Zaporizhzhia.
Ông Orlov cho biết Nga cũng đặt bệ phóng hỏa tiễn giữa các tòa nhà chứa lò phản ứng ở nhà máy Zaporizhzhia. Cơ quan tình báo quân sự Ukraine tuyên bố họ đã sử dụng UAV gắn thuốc nổ để tiêu diệt một tổ hợp rocket Nga bố trí tại đây hồi tháng 7.
Việc Nga sử dụng địa điểm này cho mục đích quân sự cũng nhằm gửi thông điệp cảnh báo về những nguy cơ khi phương Tây tiếp tục viện trợ vũ khí cho Ukraine, Hội đồng Quốc phòng và An ninh Quốc gia Ukraine nhấn mạnh.
Theo hội đồng này, mục tiêu của Nga là "làm gia tăng nỗi sợ hãi ở châu Âu về khả năng xảy ra thảm họa hạt nhân, đồng thời khiến phương Tây suy giảm động lực viện trợ vũ khí cho Ukraine".
Tổng giám đốc IAEA Grossi hồi tuần trước cho rằng cuộc chiến ở Ukraine đang "đe dọa một trong những chương trình điện hạt nhân lớn nhất thế giới", lưu ý đến hàng loạt vi phạm về an toàn tại nhà máy Zaporizhzhia, mô tả tình hình ở đây đang "vượt khỏi tầm kiểm soát".
"Nếu một sự cố bất ngờ xảy ra tại nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia, chúng ta sẽ không thể đổ lỗi cho bất kỳ thảm họa thiên nhiên nào, bởi trách nhiệm thuộc về chúng ta", ông nhấn mạnh.
Vũ Hoàng (Theo Washington Post, NY Times)