Những vụ bồi thường oan sai tiền tỷ

TAND Tối cao vừa đạt được thoả thuận bồi thường 7,2 tỷ đồng cho ông Nguyễn Thanh Chấn, ngồi tù oan gần 10 năm về tội Giết người và Cướp tài sản. Hiện, đây là số tiền bồi thường cao nhất trong lịch sử tố tụng. Tuy nhiên, ông Chấn không phải là trường hợp duy nhất được bồi thường oan sai với số tiền rất lớn do sai phạm của các cơ quan chức năng.

Yêu cầu được bồi thường gần 22 tỷ đồng và đã được toà sơ thẩm chấp thuận, song ông Lương Ngọc Phi (67 tuổi, ngụ Thái Bình) - người ngồi tù oan 3 năm - vẫn chưa chắc chắn được nhận số tiền này do bản án đã bị huỷ vì "chưa đủ cơ sở".

Theo nội dung vụ án, ông Phi là giám đốc công ty khai thác chế biến nông - hải sản xuất nhập khẩu Hòa Bình. Đầu tháng 5/1998, cảnh sát bắt tạm giam ông vì tình nghi trốn thuế và lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.

Tháng 9/1999, TAND tỉnh Thái Bình cho rằng ông Phi đã vay ngân hàng hơn 8,5 tỷ đồng để đầu tư, trả nợ ngân hàng và bị người khác chiếm đoạt. Ngoài ra, ông còn bị buộc trách nhiệm số tiền gần một tỷ đồng còn lại do không chứng minh được đã sử dụng vào việc gì và không có khả năng trả nợ. Từ đó, HĐXX đã tuyên ông Phi 17 năm tù về hai tội, phát mãi toàn bộ tài sản gồm nhà xưởng, ôtô, hàng hóa... để khắc phục thiệt hại.

Kháng cáo bản án vì cho rằng không phạm tội, 7 tháng sau ông Phi được Toà Phúc thẩm TAND Tối cao tại Hà Nội tuyên trắng án tội Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản. HĐXX nhận định, ông Phi vay tiền của ngân hàng để kinh doanh trong nhiều năm, chưa trả tiền là do làm ăn thua lỗ, bị chiếm đoạt… Từ đó, toà xác định số tiền ông Phi nợ ngân hàng chỉ là mối quan hệ dân sự.

Liên quan đến tội Trốn thuế, toà cũng hủy để điều tra lại. Tháng 3/2001 ông Phi được thả sau gần 3 năm bị bắt. Đến cuối năm 2003, VKS đình chỉ điều tra bị can đối với ông Phi vì hành vi trốn thuế không cấu thành. Hai năm sau đó toà án tỉnh Thái Bình phải xin lỗi công khai ông Phi tại địa phương.

Mất mát quá nhiều từ sai phạm của các cơ quan tố tụng, ông Phi yêu cầu được bồi thường gần 22 tỷ đồng do tổn thất tinh thần, thu nhập thực tế và thiệt hại về tài sản. Phải mất 10 năm ròng theo đuổi vụ kiện, tháng 8/2013 ông được TAND TP Thái Bình buộc toà tỉnh phải bồi thường. Tuy nhiên, vụ kiện phải quay lại bước xuất phát do quyết định huỷ bản án của TAND Tối cao.

Mới đây, một giám đốc khác là ông Đinh Quang Điền (TP Buôn Mê Thuột, Đăk Lăk) cũng được tuyên bồi thường 2,8 tỷ đồng. Sáu năm trước, ông Điền vay ngân hàng hơn 13 tỷ để mở rộng kinh doanh. Hồ sơ thể hiện, đến tháng 6/2011, từ một lá đơn nặc danh VKSND TP Buôn Ma Thuột đã phê chuẩn lệnh bắt ông Điền để điều tra tội Lừa đảo chiếm đoạt tài sản. Vụ án sau đó được chuyển lên công an tỉnh nhưng cơ quan này xác định không có cơ sở cấu thành tội đối với ông Điền.

Đầu năm 2013, sau 240 ngày ngồi tù oan, VKSND TP Buôn Ma Thuột xin lỗi công khai giám đốc này. Về phần bồi thường tổn thất vật chất, tinh thần, hai bên không thương lượng được nên ông Điền kiện ra tòa, đòi bồi thường gần 7 tỷ đồng. Trong phiên xử hôm 21/5, ông chứng minh thiệt hại chủ yếu do ông bị bắt oan khiến những hợp đồng ký kết bị hủy, lãi suất nợ vay ngân hàng, cá nhân...

TAND TP Buôn Ma Thuột chỉ chấp nhận gần một nửa số tiền ông yêu cầu, buộc VKS bồi thường cho ông hơn 2,8 tỷ đồng. "Số tiền yêu cầu bồi thường là có căn cứ, tôi sẽ kháng cáo bản án này", ông Điền cho biết sau phiên xử.

Cũng được xác định bị oan sai, 4 người được VKSND TP Cần Thơ bồi thường 2,5 tỷ đồng, hồi cuối tháng 4. Trong đó, có người đã qua đời trước khi được bù đắp thiệt hại.

Vụ án xuất phát từ đầu 7/1981 khi kho vật tư của Công ty công trình 4.3 (đường Lê Hồng Phong, phường Bình Thủy, TP Cần Thơ, Hậu Giang (cũ) bị mất trộm 103 dây cu-roa và một lốc tủ lạnh. Bốn nhân viên công trình là ông Phạm Văn Tâm (81 tuổi), Võ Thành Long (64 tuổi), Trần Công Thành (64 tuổi), Mã Lương Tình (59 tuổi) bị bắt giam. Sau hơn 9 tháng bị giam, những người này được tạm tha.

Sau thời gian dài điều tra nhưng không chứng minh được hành vi phạm tội, tháng 5/2014, cơ quan chức năng đình chỉ vụ án, đình chỉ bị can đối với 4 người. Thời điểm này, ông Long đã mất được gần 6 năm. Trách nhiệm bồi thường oan sai được xác định thuộc VKSND TP Cần Thơ. Ngoài số tiền 2,5 tỷ đồng (gần 650 triệu mỗi người), nơi đây đang làm thủ tục để xin lỗi công khai những người bị oan.

"Kỳ án vườn điều" xảy ra hơn 20 năm trước được xem là vụ án oan lớn nhất trong lịch sử tư pháp Việt Nam, bởi có đến 9 người trong một gia đình rơi vào vòng lao lý.

Tháng 5/1998, ông Huỳnh Văn Nén bị bắt vì cho là thủ phạm trong một vụ giết người cướp tài sản xảy ra ở xã Tân Minh (nay là thị trấn Tân Minh, Hàm Tân, Bình Thuận). Cơ quan điều tra xác định, trong tù, ông này còn khai có liên quan đến một vụ án xảy ra trước đó 5 năm. Nạn nhân là bà Dương Thị Mỹ được phát hiện tại một vườn điều (thuộc huyện Hàm Tân, tỉnh Bình Thuận) mà cơ quan công an nhiều năm điều tra vẫn chưa tìm ra manh mối.

Theo cơ quan điều tra, Nén khai rằng cái chết của bà Mỹ do người chị vợ tên Nhung cùng một số người trong gia đình gây ra. Ông cũng khai ra con dao phay gây án và nơi cất giấu hung khí. Từ đó, 9 người trong gia đình vợ của Nén bị buộc tội giết bà Mỹ với động cơ nghi ngờ nạn nhân quan hệ bất chính với chồng Nhung.

Vụ án sau đó được đưa ra xét xử nhiều lần nhưng đều bị tòa phúc thẩm hủy án vì nhiều tình tiết chưa rõ ràng, những chứng cứ thu được đều mâu thuẫn với lời khai của bị can, cơ quan điều tra đã vi phạm nghiêm trọng tố tụng. Trong khi đó các bị cáo một mực kêu oan và cho rằng những lời nhận tội trước đó là do bị mớm cung. Riêng Nén lại phản cung, cho rằng thời điểm xảy ra vụ án đang làm thuê cho một gia đình tại Đồng Nai.

Việc điều tra xét xử vụ án kéo dài 12 năm nhưng vẫn không tìm ra được hung thủ. Theo yêu cầu của TAND Tối cao, Bộ Công an thành lập ban chỉ đạo điều tra lại vụ án. Tuy nhiên, do công tác điều tra diễn ra trong thời gian quá lâu, các tài liệu chứng cứ không đủ cơ sở định tội với các bị can.

Cuối cùng, cơ quan chức năng cho rằng các bị cáo vô tội và phải bồi thường oan sai với tổng số tiền hơn một tỷ đồng.

Quốc Thắng

• Ai trả tiền bồi thường 7,2 tỷ đồng cho ông Chấn?