Khi nhiệt độ giảm, cơ thể phải đối mặt với hai thách thức chính là sự thay đổi nhiệt độ đột ngột và tình trạng mất nước âm thầm. Cả hai đều có thể dẫn đến những thay đổi sinh lý nguy hiểm, đặc biệt ở hệ tim mạch.
"Kẻ thù lớn nhất trong mùa lạnh không chỉ là nhiệt độ thấp, mà là tình trạng mất nước", bác sĩ Nguyễn Huy Hoàng, thuộc Hội Y học dưới nước và Oxy cao áp Việt Nam, cho biết. "Không khí khô hanh làm cơ thể mất nước qua hơi thở và da mà chúng ta không dễ nhận ra, khiến máu trở nên cô đặc hơn".
Máu cô đặc làm tăng độ nhớt, buộc tim phải hoạt động gắng sức hơn để bơm máu đi nuôi cơ thể. Tình trạng này, kết hợp với việc mạch máu tự nhiên co lại khi tiếp xúc với lạnh, tạo ra một áp lực lớn lên thành động mạch.
Nguy cơ trở nên đặc biệt nghiêm trọng tại những thời điểm chuyển tiếp nhiệt độ đột ngột. Khi một người di chuyển từ môi trường ấm sang lạnh, chẳng hạn từ trong nhà ra ngoài trời hoặc từ phòng tắm nóng ra không khí lạnh, hệ thần kinh giao cảm sẽ được kích hoạt.
"Phản ứng này gây co thắt các mạch máu ngoại vi, làm tăng huyết áp và nhịp tim", bác sĩ Hoàng giải thích. "Nó cũng làm tăng các yếu tố đông máu và tính kết tập của tiểu cầu. Sự kết hợp này tạo thành một môi trường thuận lợi cho việc hình thành cục máu đông, có thể dẫn đến đột quỵ hoặc nhồi máu cơ tim".
Ngoài các yếu tố sinh lý trên, một số thói quen và tình trạng sức khỏe cũng làm gia tăng rủi ro:
- Lạm dụng thuốc thông mũi: Các loại thuốc xịt hoặc thuốc uống chứa chất cường giao cảm (như pseudoephedrine, naphazolin) có thể gây co mạch mạnh, làm tăng thêm gánh nặng cho hệ tim mạch.
- Hút thuốc: Nicotine là một chất co mạch mạnh, làm trầm trọng thêm tác động của thời tiết lạnh lên các động mạch.
- Ngưng thở khi ngủ (OSA): Tình trạng này gây thiếu oxy mạn tính trong đêm, có thể dẫn đến tăng huyết áp đột ngột vào buổi sáng, thời điểm các biến cố tim mạch thường xảy ra.
- Mất nước: Việc không uống đủ nước trong ngày hanh khô là một yếu tố nguy cơ quan trọng nhưng thường bị bỏ qua.
Các chuyên gia khuyến cáo một số biện pháp phòng ngừa chủ động. Ưu tiên hàng đầu là giữ đủ nước cho cơ thể, ưu tiên nước ấm. Sử dụng máy tạo ẩm trong nhà ở độ ẩm 45-55% có thể giúp bảo vệ niêm mạc đường hô hấp.
Để tránh sốc nhiệt, bác sĩ Hoàng đề xuất quy tắc 3 phút là vận động nhẹ nhàng trong chăn khoảng 3 phút trước khi thức dậy, hoặc giảm dần nhiệt độ phòng sưởi trước khi bước ra ngoài. Việc làm ấm phòng tắm trước khi sử dụng cũng được khuyến nghị.
Đối với những người có bệnh nền như tăng huyết áp, việc tuân thủ dùng thuốc và theo dõi huyết áp thường xuyên là cực kỳ quan trọng. Các bác sĩ khuyên nên ghi lại chỉ số huyết áp vào buổi sáng và chiều trong các đợt rét đậm để có sự điều chỉnh y tế kịp thời.
Người dân được khuyến cáo gọi cấp cứu (115) ngay lập tức nếu xuất hiện các triệu chứng đột ngột của đột quỵ, bao gồm méo miệng, yếu hoặc liệt một bên cơ thể, khó nói hoặc đau đầu dữ dội.
Thúy Quỳnh