Kể từ năm 2018, tập đoàn an ninh tư nhân Nga Wagner do Yevgeny Prigozhin lãnh đạo đã ký nhiều hợp đồng hỗ trợ an ninh và quân sự với các chính phủ của Cộng hòa Trung Phi và Mali, đồng thời giành được quyền khai thác mỏ khoáng.
Với khoảng 5.000 người đóng ở châu Phi, quy mô lực lượng Wagner gần bằng số lượng binh sĩ và nhân viên hỗ trợ của Mỹ ở lục địa, ước tính khoảng 6.000 người.
Những năm gần đây, nhóm Wagner với sự ủng hộ của Điện Kremlin đã liên tục mở rộng ảnh hưởng chính trị, quân sự và kinh tế ở châu Phi. Trong bối cảnh đó, nhiều quốc gia châu Phi từ chối lên án cuộc chiến của Nga ở Ukraine hoặc tham gia các lệnh trừng phạt của phương Tây với Moskva.
"Lính đánh thuê" Nga ở miền bắc Mali. Ảnh: AP.
Theo báo cáo của Liên Hợp Quốc công bố tháng này, những huấn luyện viên quân sự người Nga đã cùng các binh sĩ địa phương ở Cộng hòa Trung Phi phát động cuộc tấn công nhằm đánh bại phiến quân và kiểm soát ít nhất 4 khu vực có mỏ kim cương. Chính phủ Mỹ và Pháp nói rằng những người Nga đó là thành viên Wagner.
Động thái này nhằm tạo hành lang từ các mỏ do Wagner kiểm soát ở Cộng hòa Trung Phi qua Sudan, nơi nhóm đang hợp tác chặt chẽ với một lãnh đạo quân sự, và tới trung tâm kinh doanh khoáng sản Dubai, theo quan chức an ninh phương Tây.
Báo cáo cho biết những huấn luyện viên Nga và binh sĩ Cộng hòa Trung Phi đã đụng độ với phiến quân địa phương ở Bria, đông nam đất nước, hồi tháng 4 năm ngoái.
Tháng 12/2022, binh sĩ Cộng hòa Trung Phi và người Nga tiếp tục giao tranh với các phiến quân địa phương ở Aigbando, khu vực khai thác kim cương gần Bria. Wagner đã sử dụng hai máy bay thời Liên Xô trong nỗ lực kiểm soát khu vực miền đông giàu tài nguyên của Cộng hòa Trung Phi.
Năm 2021, công ty Mỹ Kratol Aviation cho biết đã cung cấp dịch vụ vận chuyển máy bay cho Wagner. Bộ Tài chính Mỹ tuyên bố trừng phạt Kratol vào tháng trước.
Hồi tháng 12 năm ngoái, tướng Mohamed Hamdan Dagalo của Sudan đã đạt thỏa thuận hỗ trợ quân đội Cộng hòa Trung Phi và Wagner tạo hành lang vận chuyển máy móc khai thác, vàng và kim cương, theo giới chức châu Âu.
Trong những tuần gần đây, Wagner cũng thảo luận về hợp đồng an ninh mới với Burkina Faso, nơi chính phủ tháng trước yêu cầu quân đội Pháp rời đi sau một thập kỷ chống phiến quân Hồi giáo. Quan chức tình báo phương Tây nói rằng Wagner cũng đang huấn luyện phiến quân Cơ đốc giáo từ Chad, nơi chính phủ có quan hệ chặt chẽ với Pháp.
Prigozhin đã quảng bá về sự mở rộng của nhóm ở châu Phi và đăng tuyển các tay súng giàu kinh nghiệm. Một quảng cáo của Wagner đăng trên Telegram hôm 10/1 đưa ra mức lương 240.000 ruble (3.410 USD) cộng thêm thưởng và bảo hiểm sức khỏe, nhân thọ. "Trải nghiệm các chuyến đi với Wagner là điều đáng ao ước", quảng cáo nhấn mạnh.
Trong nỗ lực tuyển các tay súng châu Phi, Wagner đã vận dụng những thành công ở Syria, nơi họ đào tạo lực lượng địa phương trước khi triển khai đến Libya và Ukraine.
Đầu tháng này, Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov tới Bamako, thủ đô Mali, trong chuyến thăm chính thức đầu tiên tới quốc gia Tây Phi. Giới quan sát nhận định đây là dấu hiệu mới nhất cho thấy quan hệ nồng ấm giữa Điện Kremlin và chính phủ quân sự Mali, nắm quyền sau cuộc đảo chính năm 2021.
Năm 2021, chính phủ Mali đã mời những huấn luyện viên quân sự Wagner. Hồi tháng 1, Nga chuyển chiến đấu cơ Sukhoi và một trực thăng vận tải cho chính phủ Mali, sau các chuyến hàng trong năm 2022.
Ông Lavrov nói đã thảo luận về cơ hội cho công ty Nga trong mảng năng lượng và khai thác mỏ ở Mali. Thăm Sudan 4 ngày sau đó, ông Lavrov ca ngợi các công ty Nga hoạt động ở quốc gia này "đã được tạo điều kiện thuận lợi". Ông cũng bảo vệ hoạt động của nhóm Wagner ở những khu vực khác của châu Phi, nói rằng nhóm được triển khai theo "yêu cầu trực tiếp" từ các chính phủ.
Năm ngoái, người Nga và quân đội Mali đã hợp tác cùng nhóm Dozo chống lại nhóm dân tộc Fulani. Các tay súng tuyên bố họ đang "quét sạch các khu vực của nhóm jihad".
Hồi tháng 4 năm ngoái, các tay súng Wagner được cho là liên quan tới vụ sát hại khoảng 500 người ở khu vực Fulani, theo những người sống sót. Song Prigozhin bác bỏ cáo buộc.
Tháng trước, ông Prigozhin nhấn mạnh rằng việc gửi lực lượng tới châu Phi "hoàn toàn cần thiết". "Tôi từng hứa với nhiều tổng thống ở đó rằng sẽ bảo vệ họ. Nếu giờ rút 100, 200 hoặc 500 tay súng ở đó, đất nước sẽ khó có thể tồn tại", Prigozhin nói trên Telegram.
Một thành viên Wagner đứng cạnh lính Cộng hòa Trung Phi trong cuộc biểu tình ở thủ đô Bangui hồi tháng 3 năm ngoái. Ảnh: AFP.
Một quan chức cấp cao của Mỹ nói rằng rất khó xác định doanh thu của nhóm từ các hoạt động ở châu Phi. Tuy nhiên, người này cho rằng cần phải ngăn chặn nhóm tiếp tục tăng cường ảnh hưởng ở khu vực.
Tướng Didier Castres, cựu chỉ huy hoạt động chống khủng bố của Pháp ở vùng Sahel của châu Phi, nói rằng Wagner đang sử dụng chiến dịch thông tin sai lệch để làm suy yếu quan hệ của phương Tây với các chính phủ ở đây và chuẩn bị cho các hợp đồng mới.
Các quan chức châu Âu cho rằng nhóm Wagner ở Mali đã thực hiện chiến dịch thông tin trên mạng xã hội kéo dài nhiều tháng ở Burkina Faso, để cáo buộc Pháp không thể giải quyết được các nhóm jihad và không cung cấp vũ khí cho chính phủ Mali.
Bờ Biển Ngà dường như là nơi tiếp theo Wagner muốn tăng cường ảnh hưởng, theo tướng Castres. Nhưng đây là một trong những nền kinh tế lớn nhất châu Phi và có quan hệ lâu năm với Pháp. Họ là mục tiêu thách thức hơn nhiều đối với Wagner, khi tổ chức này vốn tập trung vào các quốc gia yếu kém nhất của lục địa. Tuy nhiên, Bờ Biển Ngà đang đối mặt với đe dọa ngày càng tăng từ các nhánh của al-Qaeda và nhóm Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng.
Vào ngày đầu năm mới 2023, một video được đăng tải cho thấy ông Prigozhin đang phỏng vấn một tay súng Wagner châu Phi đã đến Ukraine. Người này nói rằng anh ta đến từ Bờ Biển Ngà và được rời khỏi nhà tù Nga để chiến đấu ở Bakhmut.
Thanh Tâm (Theo WSJ)