Sau "ba thập kỷ mất mát", theo Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản (METI), thị phần sản xuất chip toàn cầu của quốc gia này đã giảm từ một nửa xuống còn một phần mười do để lọt khách hàng vào tay các đối thủ rẻ hơn, cũng như không còn duy trì được vị trí dẫn đầu trong sản xuất tiên tiến.
Việc Trung Quốc và Mỹ - bị thúc đẩy bởi chiến tranh thương mại và những lo ngại về an ninh - tăng cường hỗ trợ sản xuất chip chạy mọi thứ từ điện thoại thông minh đến tên lửa, khiến các quan chức lo ngại Nhật Bản sẽ bị mất hút khỏi đường đua.
"Chúng ta không thể tiếp tục những gì đã làm, chúng ta phải làm điều gì đó ở một cấp độ hoàn toàn khác", cựu Thủ tướng Shinzo Abe nói với các thành viên đảng LDP cầm quyền hồi tháng 5, khi thảo luận về cách đất nước có thể trở thành một nền kinh tế kỹ thuật số hàng đầu.
Bộ vi điều khiển của nhà sản xuất chip Nhật Bản Renesas Electronics được chụp tại trụ sở công ty ở Tokyo ngày 28/5/2012. Ảnh: Reuters
Minh họa nỗi sợ hãi bị đứng ngoài trật tự thế giới công nghệ mới, các tài liệu do Bộ Kinh tế Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản công bố vào đầu năm nay dự báo nguy cơ thị phần chip của nước này có thể bằng không vào năm 2030.
Mối quan tâm chính là tương lai của các công ty vẫn dẫn đầu thế giới của họ trong lĩnh vực cung cấp nguyên liệu sản xuất chip như tấm silicon, màng hóa chất và máy móc sản xuất. Khi Mỹ thu hút gã khổng lồ TSMC đến xây nhà máy, "thỏi nam châm" đó có thể hút theo các nhà cung cấp của Nhật.
"Các công ty có thể xây nhà máy ở Nhật Bản và xuất khẩu, nhưng nhà cung cấp mà ở càng gần nhà sản xuất thì việc trao đổi thông tin sẽ dễ dàng hơn", ông Kazumi Nishikawa, Giám đốc ngành công nghệ thông tin tại METI, cho rằng sự thay đổi có thể không đến ngay lập tức, nhưng "có thể xảy ra trong dài hạn".
Các công ty mà ông Nishikawa lo lắng bao gồm nhà sản xuất tấm wafer Shin-Etsu Chemical, nhà cung cấp kính quang Sumco JSR và các nhà chế tạo máy móc sản xuất như Screen Holdings và Tokyo Electron. "Chúng tôi luôn chuẩn bị sẵn sàng để ứng phó với những thay đổi về chính sách ở mỗi quốc gia", Người phát ngôn của JSR cho biết. Khi được Reuters hỏi, không công ty nào cho biết họ có kế hoạch chuyển hoạt động sản xuất sang Mỹ.
Nhưng để giữ chân các công ty trong dài hạn, Nhật Bản cần các xưởng đúc chip sẽ mua máy móc, tấm wafer, và màng hóa chất của họ. Đồng thời, phải đảm bảo nguồn cung chất bán dẫn ổn định cho các công ty sản xuất ôtô và thiết bị điện tử.
TSMC đang tìm cách mở rộng ra nước ngoài trong bối cảnh lo ngại về địa chính trị ở Đài Loan. Công ty đã thành lập một trung tâm nghiên cứu và phát triển gần Tokyo và đang xem xét kế hoạch xây dựng một nhà máy chế tạo ở Nhật Bản. Tuy nhiên, liên doanh nước ngoài lớn nhất của họ là một nhà máy trị giá 12 tỷ USD đang xây dựng ở Arizona (Mỹ).
Trong nỗ lực để theo kịp cuộc đua công nghệ, Thủ tướng Yoshihide Suga vào tháng 6 đã phê duyệt chiến lược do nhóm của ông Nishikawa tại METI đề ra. Mục tiêu nhằm đảm bảo Nhật Bản có đủ chip để cạnh tranh trong các công nghệ sẽ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong tương lai, bao gồm trí tuệ nhân tạo, 5G và xe tự lái.
Trong đó, một sáng kiến là biến Nhật Bản thành trung tâm dữ liệu của châu Á. Những trung tâm như vậy tạo ra nhu cầu lớn về chất bán dẫn, do đó sẽ thu hút các nhà sản xuất chip xây dựng các nhà máy gần đó.
Tuy nhiên, sự thành công của chính sách công nghiệp sẽ phụ thuộc vào tiền. Cho đến nay, quốc gia này đã phân bổ 500 tỷ yên (4,5 tỷ USD) để củng cố chuỗi cung ứng công nghệ, nhằm giúp các công ty đối mặt với tình trạng thiếu chip và các linh kiện khác trong đại dịch, cũng như thúc đẩy sự chuyển đổi sang 5G.
Nhưng con số này khá nhỏ so với kế hoạch chi tiêu các nước khác. "Với mức hỗ trợ hiện tại sẽ rất khó cho ngành công nghiệp bán dẫn của Nhật Bản. Chúng tôi muốn các ưu đãi của chính phủ có thể sánh với các nơi khác trên thế giới", Hiệp hội Công nghiệp Công nghệ Thông tin và Điện tử Nhật Bản (JEITA), bình luận.
Thượng viện Mỹ đã thông qua dự luật 190 tỷ USD cho công nghệ mới, bao gồm 54 tỷ USD cho ngành chip. Trong khi, Liên minh châu Âu có kế hoạch chi 135 tỷ euro (159 tỷ USD) để phát triển nền kinh tế kỹ thuật số của họ.
Để cân bằng mức chi tiêu này, Nhật Bản sẽ phải dành ra những khoản lớn hơn. METI vẫn chưa cho biết họ dự kiến kế hoạch cần bao nhiêu. "Với tình hình tài chính của Nhật Bản, sẽ rất khó để so sánh" với Mỹ, EU và Trung Quốc, Cựu Bộ trưởng Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Akira Amari nhận định.
Phiên An (theo Reuters)