Gần đây, những chiếc áo phông xuất hiện trên đường phố thủ đô Bangui, Cộng hòa Trung Phi, có in hình một người đàn ông với mái tóc bồng bềnh và vẻ ngoài dễ gần. Đó là Dmitry Sytii, người đại diện cho công ty quân sự tư nhân Wagner ở châu Phi.
Kể từ khi trùm Wagner Yevgeny Prigozhin thiệt mạng trong vụ rơi máy bay tại Nga hồi cuối tháng 8, Sytii đã trở thành gương mặt trung tâm trong cuộc chiến về số phận đế chế khai thác vàng, gỗ và kim cương trị giá hàng tỷ USD ở châu Phi mà Wagner đang vận hành.
Dimitry Sytii (giữa) trên bậc thềm tòa nhà quốc hội của Cộng hòa Trung phi ở thủ đô Bangui hồi tháng 10/2021. Ảnh: AFP
Cộng hòa Trung Phi là nơi đặt trung tâm chỉ huy cho các hoạt động của Wagner ở châu Phi. Sytii thân thiết với các chính trị gia sở tại đến mức người đàn ông này sống và làm việc trong một biệt thự sang trọng ở thủ đô Bangui, nơi từng là tư dinh tổng thống. Xung quanh nó là một doanh trại do các tay súng Wagner kiểm soát.
Sytii di chuyển bằng một chiếc Toyota SUV màu bạc không biển số, thường xuyên vào những nhà hàng cao cấp và gặp các quan chức hàng đầu của chính phủ Cộng hòa Trung Phi. Sytii cũng thường xuyên lui tới các nước láng giềng như Cameroon hay Chad.
Dù vậy, vẫn chưa rõ liệu đế chế châu Phi của Wagner có còn nguyên vẹn hay không và Sytii sẽ giữ được quyền lực trong bao lâu. Chính phủ Nga đã thông báo với các nước châu Phi ký hợp đồng với Wagner rằng Bộ Quốc phòng Nga sẽ kiểm soát tập đoàn này chặt chẽ hơn.
Khác với Prigozhin, Sytii thiếu mối liên hệ với Điện Kremlin, nơi đã mở ra cánh cửa đưa Wagner tới các lãnh đạo châu Phi. Mối quan hệ giữa Sytii với Prigozhin cũng đặt ra câu hỏi về lòng trung thành của anh ta đối với Moskva.
Theo những người am hiểu hoạt động của Wagner, Sytii đã quản lý các dự án tuyên truyền và chi nhánh Wagner ở châu Phi trong nửa thập kỷ qua. Mái tóc xù và dáng người mảnh khảnh khiến anh ta nổi bật giữa những chiến binh Waner vạm vỡ. Sytii theo học trường kinh doanh ở Paris và tự nhận mình thông thạo tiếng Nga, tiếng Anh, tiếng Tây Ban Nha và tiếng Pháp.
Từ trụ sở ở Cộng hòa Trung Phi, Sytii được cho là còn giám sát một mạng lưới các công ty bình phong mà Wagner sử dụng để xuất khẩu vàng, kim cương, gỗ xẻ cùng các nguyên liệu thô khác. Anh ta còn chỉ đạo các cơ quan truyền thông do Wagner tài trợ và những chiến dịch truyền thông xã hội chống phương Tây.
Chính quyền Mỹ và châu Âu đã đưa Sytii vào danh sách đen vì làm việc với Wagner ở châu Phi, đồng thời đóng băng bất kỳ tài sản nào anh ta có thể sở hữu trong khu vực.
Hoạt động kinh doanh của Wagner đã giúp họ tuyển mộ khoảng 5.000 lính đánh thuê trên ít nhất 4 quốc gia châu Phi. Lực lượng Wagner giúp Nga cung cấp hỗ trợ quân sự cho các đồng minh mà không cần tăng cường lực lượng vũ trang chính quy. Đổi lại, Prigozhin có quyền tiếp cận nguồn khoáng sản và các tài nguyên khác ở địa phương để làm giàu cho chính mình.
Theo một số quan chức an ninh châu Âu, sau khi Prigozhin chết, Tổng thống Cộng hòa Trung Phi Faustin-Archange Touadera đã đề xuất với Moskva rằng ông muốn Sytii cùng các chiến binh lâu năm Wagner khác ở lại đất nước, bởi loại bỏ họ sẽ làm gián đoạn nỗ lực của chính phủ trong việc chống lại các nhóm nổi dậy.
Những chiếc áo phông in hình Sytii được phân phát ở Bangui từ cuối năm ngoái bởi một trung tâm văn hóa Nga mà anh ta điều hành. Gần đây, các nhà báo thân thiện với Wagner và thanh niên ủng hộ chính phủ ở Bangui thường mặc chúng trên phố.
Người dân trên đường phố Bangui mặc áo phông in hình Sytii hồi tháng một. Ảnh: WSJ
Trong một cuộc phỏng vấn hồi đầu tháng với tờ Pravda, Nga, Sytii cho biết anh ta vẫn làm việc cho Moskva. Khi được phóng viên hỏi về cái chết của Prigozhin, Sytii trả lời rằng "chúng tôi cần tiếp tục làm việc và không nản lòng".
Năm 2022, Sytii rời Cộng hòa Trung Phi sau âm mưu ám sát bằng bom thư khiến anh ta mất ba ngón tay và bị thương ở ngực. Tuy nhiên, Sytii sau đó quay trở lại, giải thích rằng việc rút những lãnh đạo giàu kinh nghiệm như anh ta khỏi lục địa có thể gây nguy hiểm cho mạng lưới thân thiện với Nga ở châu Phi.
"Nếu chúng ta bắt đầu rút lui, mọi thứ đã được xây dựng sẽ sụp đổ", Sytii nói.
Cộng hòa Trung Phi là thuộc địa cũ của Pháp với khoảng 5 triệu dân. Mặc dù giàu tài nguyên thiên nhiên, họ vẫn là một trong những quốc gia nghèo nhất thế giới. Wagner đến nước này vào năm 2017 theo lời mời từ Tổng thống Touadera.
Trong số những thành viên Wagner đầu tiên đến Cộng hòa Trung Phi có Sytii, người đã bỏ lại con trai và vợ cũ ở Pháp. Sytii từng học thương mại quốc tế ở St. Petersburg trước khi lấy bằng thạc sĩ về tiếp thị và kinh doanh ở Paris.
"Tôi cực kỳ hứng thú làm việc trong một công ty quốc tế về lĩnh vực công nghệ cao, nơi sẽ thử thách các kỹ năng và năng lực của tôi bằng những nhiệm vụ thú vị", Sytii viết trong bản lý lịch trực tuyến sau khi tốt nghiệp vào năm 2015.
Theo Bộ Tài chính Mỹ, anh ta được Cơ quan Nghiên cứu Internet của Prigozin, trụ sở tại St. Petersburg, thuê. Báo cáo năm 2019 từ công tố viên đặc biệt Robert Mueller cho biết Cơ quan Nghiên cứu Internet đã sử dụng các tài khoản mạng xã hội giả mạo để tuyên truyền và cố gắng can thiệp vào cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2016, điều chính phủ Nga phủ nhận.
Công việc đầu tiên Sytii được Wagner giao tại Cộng hòa Trung Phi là làm thông dịch viên. Sau vài tháng, Sytii đã trở thành đại diện cho công ty đầu tiên của Wagner ở nước này, Lobaye Invest, chuyên khai thác vàng và kim cương.
Theo Liên minh châu Âu (EU), Lobaye Invest đã tài trợ cho một đài phát thanh chuyên phát sóng những thông điệp tuyên truyền thân Nga, chống phương Tây, đồng thời tiếp thị rượu vodka và bia do Wagner sản xuất cho người dân Trung Phi. Công ty này sau đó bị Mỹ và EU trừng phạt.
Danh sách liên hệ từ điện thoại di động của Sytii do All Eyes on Wagner, tổ chức phi lợi nhuận chuyên giám sát nhóm lính đánh thuê này, thu thập được vào năm 2018 cho thấy anh ta tham gia khá sâu vào các dự án kinh doanh mà Wagner đứng sau. Trong số những liên hệ có một đại lý vận tải container và một công ty Nam Phi bán thiết bị khai thác kim cương.
Vào năm 2019, một người đàn ông được xác định là tài xế của Sytii đã thành lập Diamville, công ty buôn bán kim cương và vàng vừa bị Mỹ trừng phạt với cáo buộc là doanh nghiệp bình phong cho Wagner.
Cùng năm, một người bạn trên Facebook của tài xế này đã thành lập doanh nghiệp mà vào năm 2021 được nhượng quyền khai thác gỗ lớn tại địa phương, theo tài liệu từ All Eyes on Wagner.
Sytii (giữa) cùng Tổng tham mưu trưởng lực lượng vũ trang Cộng hòa Trung Phi (trái) và hai cố vấn Nga ở Bangui hồi năm 2020. Ảnh: WSJ
Trong số các chính trị gia địa phương mà Sytii kết bạn có Hassan Bouba, thủ lĩnh phiến quân đã trở thành bộ trưởng chính phủ Cộng hòa Trung Phi và Fidele Gouandjika, cố vấn an ninh của Tổng thống Touadera.
Trong một cuộc phỏng vấn với Wall Street Journal, Gouandjika gọi Sytii là "người bạn rất tốt" của mình.
Khi hoạt động của Wagner ở Cộng hòa Trung Phi phát triển, họ đã cung cấp dịch vụ an ninh cho những nước châu Phi khác. Năm 2018, Wagner bắt đầu làm việc với trung tướng Mohamed Hamdan Dagalo, người vào thời điểm đó là thành viên ban lãnh đạo quân sự Sudan, quốc gia đang chịu lệnh trừng phạt từ Mỹ vì cáo buộc có liên hệ với các nhóm khủng bố quốc tế.
Giờ đây, Dagalo và nhóm bán quân sự Lực lượng Hỗ trợ Nhanh của ông đang tiến hành cuộc nội chiến với quân đội chính phủ Sudan. Theo Mỹ và châu Âu, Dagalo cũng hợp tác với Wagner để khai thác vàng tại Sudan.
Năm 2019, các chiến binh Wagner được triển khai trong thời gian ngắn ở Mozambique nhằm giúp chống lại các nhóm phiến quân Hồi giáo. Hai năm sau, nhóm tiếp tục ký thỏa thuận với chính quyền quân sự ở Mali để chống lại lực lượng nổi dậy.
Tại mỗi quốc gia mà Wagner có mặt ở châu Phi, Sytii đều giúp điều hành các hoạt động phi quân sự.
Các chiến dịch truyền thông xã hội ca ngợi Nga và chỉ trích phương Tây bắt đầu mọc lên ở các quốc gia châu Phi, đặc biệt là những thuộc địa cũ của Pháp. Các công ty như X, trước đây là Twitter, và Facebook phát hiện ra chúng đều có liên quan đến Cơ quan Nghiên cứu Internet dưới quyền Prigozhin.
Giới chức Pháp cho rằng thông tin sai lệch do Wagner dẫn dắt đã góp phần thổi bùng các cuộc đảo chính quân sự ở khu vực và sau đó khiến quân đội phương Tây bị đẩy khỏi một số quốc gia, như Mali và Burkina Faso.
Wagner đã được các đồng minh châu Phi cho phép tiếp cận nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú. Năm 2020, Midas Resources, công ty liên kết với Wagner, đã giành được quyền kiểm soát mỏ Ndassima ở Cộng hòa Trung Phi. Chủ sở hữu trước đó ước tính nó có thể chứa trữ lượng vàng trị giá 2,7 tỷ USD.
Một năm sau, Sytii được thăng chức làm giám đốc Ngôi nhà Nga ở Bangui, tổ chức chuyên quảng bá các giá trị văn hóa Nga tại Cộng hòa Trung Phi.
Sytii công khai ủng hộ Prigozhin. Anh ta từng đăng một video cam kết sẽ tiếp tục làm việc cho Wagner bất chấp các lệnh trừng phạt mới từ phương Tây. "Chúng tôi sẽ tiếp tục làm việc và hiện thực hóa tất cả các dự án dưới quyền lãnh đạo của ngài Prigozhin", Sytii khi đó nói bằng tiếng Pháp.
Hồi tháng 6, Prigozhin bất ngờ tiến hành cuộc nổi loạn chống lại các lãnh đạo Bộ Quốc phòng Nga. Cuộc nổi loạn kết thúc bằng thỏa thuận giữa Prigozhin và Tổng thống Nga Vladimir Putin, qua đó trục xuất các chiến binh Wagner khỏi chiến trường Ukraine.
Kể từ đó, hoạt động kinh doanh của Prigozhin ở Nga trở nên khó khăn. Trùm Wagner phải đóng cửa một số công ty, đồng thời bị mất các hợp đồng cung cấp dịch vụ ăn uống béo bở cho chính phủ và quân đội Nga.
Sytii đã tháp tùng Prigozhin trong chuyến tham quan cuối cùng tới châu Phi của ông. Họ đã tham dự một sự kiện và chụp ảnh tại Ngôi nhà Nga ở Bangui. Prigozhin thiệt mạng trong tai nạn máy bay vào 23/8, vài ngày sau cuộc gặp cuối cùng với Sytii.
Gouandjika, cố vấn an ninh cho Tổng thống Cộng hòa Trung Phi, đã phản ứng trước sự việc bằng việc đăng lên Facebook bức ảnh chụp ông mặc áo phông có dòng chữ tiếng Pháp "Je suis Wagner", có nghĩa "Tôi là Wagner".
Trong khi đó Bouba, cựu lãnh đạo phiến quân trở thành bộ trưởng chính phủ, đã bay tới St. Petersburg để tưởng niệm Prigozhin.
Theo một đối tác kinh doanh với Wagner và một quan chức an ninh châu Âu, trong những tuần kể từ khi Prigozhin chết, Sytii đã nỗ lực bảo tồn di sản của ông trùm ở châu Phi. Anh ta đã tới Douala ở Cameroon, tuyến đường chính để Wagner để vận chuyển hàng hóa xuất khẩu từ Trung Phi. Thành phố này cũng là nơi đặt trụ sở Afrique Media, kênh truyền hình mà chính phủ Mỹ cho rằng có liên hệ với Prigozhin.
Hình ảnh vệ tinh cho thấy mỏ vàng N'dassima tại Cộng hòa Trung Phi vẫn hoạt động.
Phóng viên Pravda đã hỏi Sytii về tương lai Wagner ở châu Phi. "Tôi không có câu trả lời cho những câu hỏi này", Sytii đáp. "Tôi xuất phát từ giả định rằng mọi thứ vẫn như cũ và chúng tôi đang tiếp tục làm việc".
Vị trí Cộng hòa Trung Phi. Đồ họa: BBC
Vũ Hoàng (Theo WSJ)