Người Hà Nội 'hút' thụ động
bao nhiêu điếu thuốc mỗi ngày?

Người Hà Nội 'hút'
thụ động bao nhiêu
điếu thuốc mỗi ngày

Ô nhiễm không khí do bụi mịn PM2.5 khiến mỗi người dân Hà Nội chịu tổn hại sức khỏe tương đương việc hút thụ động hai điếu thuốc lá mỗi ngày.

Hà Nội đang trong đợt ô nhiễm không khí thứ ba kể từ đầu mùa, bắt đầu hôm 28/11 và dự báo kéo dài đến 5/12, theo mô hình dự báo chất lượng không khí ứng dụng trí tuệ nhân tạo (HanoiAir) của nhóm nghiên cứu Địa không gian thông minh (GEOI), Trường Đại học Công nghệ - Đại học Quốc gia Hà Nội. Theo đó, chỉ số AQI trung bình toàn thành phố hôm qua là 143 - ngưỡng kém, tương ứng nồng độ PM2.5 mức 77 µg/m³ - gấp 5 lần khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) - 15 µg/m³.

Ba trạm đo tại Hà Nội trong hệ thống quan trắc của Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cũng ghi nhận chỉ số AQI liên tục tăng lên mức xấu đến rất xấu. Chỉ số này phản ánh trực tiếp nồng độ PM2.5 - chất gây ô nhiễm chính.

Theo một nghiên cứu từ năm 2015 của Berkeley Earth, tổ chức nghiên cứu khoa học khí hậu độc lập có trụ sở tại Mỹ, hít thở không khí có nồng độ PM2.5 ở mức 22 µg/m³ trong 24 giờ, phổi và tim mạch chịu tổn thương tương tự hút một điếu thuốc. Mức PM2.5 theo khuyến nghị của WHO là 15 µg/m³ (tương đương hút 0,7 điếu thuốc). Đây là quy đổi dựa trên mức độ tổn hại sức khoẻ, không phải về thành phần hoá học giữa thuốc lá và bụi mịn.

Dựa trên dữ liệu nồng độ PM2.5 trung bình năm 2024 theo phường, xã (sau sáp nhập) do nhóm nghiên cứu GEOI cung cấp, VnExpress quy đổi mức độ ô nhiễm không khí với ảnh hưởng sức khoẻ tương đương lượng thuốc lá tiêu thụ. Theo đó, người dân Hà Nội "hút" thụ động trung bình hai điếu thuốc mỗi ngày, tương đương nồng độ PM2.5 là 41 µg/m³.

Độc giả có thể tìm theo vị trí, theo phường xã, hoặc chọn khu vực bất kỳ trên bản đồ để xem chi tiết.

Hít thở không khí ô nhiễm tại Hà Nội tương đương hút ... điếu thuốc.

Nồng độ PM2.5 trung bình ngày là ... µg/m³ |

Có ... người chịu ảnh hưởng.

Bản đồ chất lượng không khí 2024

Theo WHO, ô nhiễm không khí là "kẻ giết người thầm lặng". Thống kê của World Bank năm 2021 cho thấy 40% dân số Hà Nội (3,5 triệu người) bị ảnh hưởng bởi nồng độ bụi trên 45 μg/m3, gấp 5 lần tiêu chuẩn của WHO (mức PM2.5 trung bình năm khuyến nghị giảm từ 10 µg/m³ xuống 5 µg/m³ sau tháng 9/2021). Số người tử vong do các nguyên nhân bắt nguồn từ bụi mịn PM2.5 tại Hà Nội chiếm tới 32% cả nước, tương đương khoảng 5.800 ca tử vong.

Đánh giá về tác động sức khỏe, bác sĩ Đoàn Dư Mạnh, Hội Bệnh Mạch máu Việt Nam, so sánh việc hít thở không khí ngoài trời những ngày này "gây tác hại ngang hút hai bao thuốc lá".

Bụi mịn PM2.5 với kích thước siêu nhỏ - bằng khoảng 1/30 sợi tóc người - có khả năng xâm nhập sâu vào đường thở, làm tổn thương niêm mạc khí quản, phế quản và đi thẳng vào các phế nang, gây viêm, xơ hóa. Các bệnh lý cấp tính như viêm hô hấp, đột quỵ, nhồi máu cơ tim có xu hướng gia tăng mạnh vào khoảng tháng 9 đến tháng 12 - thời điểm cộng hưởng giữa ô nhiễm nghiêm trọng và thời tiết khắc nghiệt mùa lạnh. Nhóm người già, trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai và người có bệnh nền hô hấp rất dễ tái phát viêm xoang, viêm họng, thậm chí viêm phế quản phổi nặng.

Dữ liệu từ Tổ chức đo chất lượng không khí thế giới (AirVisual) và GEOI từ 2019 đến nay đều cho thấy, trong mùa ô nhiễm, người Hà Nội hít thở tương đương hút 3-4 điếu thuốc mỗi ngày.

Theo báo cáo AirVisual năm 2024, New Delhi, Ấn Độ là thành phố ô nhiễm nhất thế giới với nồng độ PM2.5 là 91,8 μg/m3, tương đương khoảng 4,2 điếu thuốc mỗi ngày. Xếp thứ hai là thủ đô N'Djamena của Cộng hoà Chad với PM2.5 là 91,6 μg/m3. Hà Nội đứng thứ 7 trong bảng xếp hạng này với PM2.5 là 45,4 μg/m3, tương đương hai điếu thuốc mỗi ngày.

Ô nhiễm không khí tại Hà Nội giai đoạn 2019-2024

Bác sĩ Mạnh lưu ý phép quy đổi sang thuốc lá của Berkeley Earth mang tính tham khảo. Mức độ ảnh hưởng thực tế còn phụ thuộc vào gen, khí hậu và đặc thù phơi nhiễm của từng người. Ví dụ, nhân viên văn phòng sẽ chịu ít rủi ro hơn người lao động trực tiếp tại công trường.

“Việt Nam cần nghiên cứu cụ thể hơn nữa về tác động của PM2.5 trên thể trạng người Việt và điều kiện khí hậu tại Việt Nam để đưa ra những cảnh báo sát sườn nhất về mức độ nghiêm trọng của ô nhiễm không khí”, ông nói.

PGS.TS Nguyễn Thị Nhật Thanh, đại diện nhóm nghiên cứu GEOI, cho rằng suy giảm chất lượng không khí không chỉ là vấn của Hà Nội hay miền Bắc, mà cả TP HCM và các tỉnh lân cận, không khí cũng đang chuyển biến xấu.

“Khi thành phố lớn ‘lọt top’ ô nhiễm không khí thế giới, chúng ta mới giật mình, nhưng khi đó thì đã muộn để phòng tránh hiệu quả”, bà Thanh nói.

Theo chuyên gia, hiện ô nhiễm không khí có thể dự báo trước từ 7 đến 9 ngày thông qua các ứng dụng. Việc hình thành thói quen "xem AQI như xem dự báo thời tiết" là điều cần thiết để người dân chủ động bảo vệ sức khỏe.

Để ứng phó đợt ô nhiễm này, từ 27/11, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã đề nghị Bộ Công Thương chỉ đạo để các nhà máy nhiệt điện, thép, hóa chất, phân bón ở phía Bắc giảm công suất hoạt động hoặc dời lịch bảo dưỡng, sửa chữa lớn trong những ngày có AQI trên 200. Bộ Giáo dục Đào tạo hướng trường học hạn chế hoạt động ngoài trời cho học sinh trong các khung giờ và ngày có chất lượng không khí ở mức "Xấu" trở lên...

Theo Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý chất lượng không khí giai đoạn 2026-2030, đến năm 2030, Hà Nội phải giảm 20% nồng độ bụi PM2.5 so với 2024 tại các trạm quan trắc, nâng số ngày có chất lượng không khí tốt và trung bình lên tối thiểu 80%. Đến 2045, nồng độ bụi PM2.5 của Thủ đô đạt quy chuẩn quốc gia - trung bình năm tối đa 25 µg/m³.

Ô nhiễm không khí tại Hà Nội kéo dài nhiều năm. Ảnh bầu trời những ngày chỉ số ô nhiễm lên cao, các năm 2019, 2023, và 2025 (từ trái qua). Ảnh: Thanh Hải

Ô nhiễm không khí tại Hà Nội kéo dài nhiều năm. Ảnh bầu trời những ngày chỉ số ô nhiễm lên cao, các năm 2019, 2023, và 2025 (từ trên xuống). Ảnh: Thanh Hải

Quang Tuệ - Phùng Tiên - Thanh Hạ

Về dữ liệu:

- Bài viết có sự tư vấn của PGS.TS Nguyễn Thị Nhật Thanh, Trường Đại học Công nghệ - Đại học Quốc gia Hà Nội, và bác sĩ Đoàn Dư Mạnh, Hội Bệnh mạch máu Việt Nam

- Quy đổi tác hại của ô nhiễm không khí tương đương số thuốc lá dựa trên nghiên cứu năm 2015 của Berkeley Earth, do Robert A. Rohde và Richard A. Muller (Đại học California, Berkeley) thực hiện.

Tác giả lấy số ca tử vong hàng năm do hút thuốc tại Mỹ chia cho số lượng điếu thuốc đã bán ra để xác định một tỷ lệ tử vong do thuốc lá. Theo đó, cứ mỗi triệu điếu thuốc lá được hút thì có 1,37 ca tử vong mỗi năm.

Sau đó, họ sử dụng số liệu tử vong do ô nhiễm không khí tại Trung Quốc - quốc gia ô nhiễm nặng nề khi đó - để quy đổi. Cụ thể, mỗi năm Trung Quốc có 1,6 triệu ca tử vong do PM2.5 với mức phơi nhiễm trung bình là 52 ug/m3. Berkeley Earth quy đổi số ca tử vong này ngược lại thành số lượng thuốc lá cần thiết để gây ra cùng một lượng thương vong. Theo đó, để gây ra 1,6 triệu ca tử vong cần 1,1 nghìn tỷ điếu thuốc (trên 1,35 tỷ dân). Tức là, mỗi người dân Trung Quốc phải hút khoảng 2,4 điếu thuốc mỗi ngày.

Từ đó, Berkeley Earth đưa ra quy tắc: hít thở không khí có nồng độ PM2.5 là 22 ug/m3 trong 24 giờ có thể gây ra tác hại sức khoẻ tương đương việc hút một điếu thuốc lá.

- Dữ liệu chất lượng không khí được nhóm nghiên cứu GEOI (Trường Đại học Công nghệ, ĐHQG Hà Nội) cung cấp. Khác với các ứng dụng theo dõi chỉ số AQI thông thường - vốn chỉ lấy dữ liệu từ các trạm quan trắc mặt đất, dữ liệu trong bản đồ trên được xây dựng bằng mô hình kết hợp dữ liệu quan trắc tiêu chuẩn, ảnh vệ tinh, thông tin khí tượng và nguồn phát thải theo địa phương. Cách tiếp cận này cho phép vẽ nên bức tranh toàn cảnh về ô nhiễm không khí, chi tiết đến từng ô lưới nhỏ tại cấp xã, phường thay vì chỉ là những điểm quan trắc rời rạc.

- Dựa trên dữ liệu của GEOI, VnExpress lấy dữ liệu PM 2.5 trung bình mỗi phường, xã năm 2024 và chia cho 22 μg/m3 để quy đổi sang lượng thuốc lá. Tính toán dựa trên giả định một người dành phần lớn thời gian hít không khí ngoài trời.

- Về chỉ số AQI: việc tính AQI chỉ quy định cho giờ và ngày, không có năm. AQI trung bình năm trong bài viết này tính từ trung bình AQI các ngày trong năm.