Bác sĩ Bạch Thị Chính - Giám đốc Y khoa, Hệ thống tiêm chủng VNVC - nêu ý trên, ngay khi Trung tâm kiểm soát bệnh tật Bình Định báo cáo 9 người dương tính với cúm A/H1N1pdm, trong đó 4 ca tử vong, hôm 22/11.

Theo bác sĩ Chính, triệu chứng phổ biến của cúm A là đau họng, nhức đầu, nhức cơ lẫn mình mẩy, ho khan, sổ mũi, suy nhược, sốt trên 38 độ C kèm ớn lạnh..., thường hồi phục trong 2-7 ngày. Song, virus cúm có thể nhân lên, ồ ạt tấn công phổi, hệ hô hấp... nếu gặp yếu tố dưới đây.

Hệ miễn dịch suy giảm

Theo bác sĩ Chính, khi hệ miễn dịch suy giảm, cơ thể không có khả năng tạo kháng thể, rất khó chống lại mầm bệnh từ bên ngoài hoặc sự nhiễm trùng do virus, vi khuẩn gây ra.

Trong khi đó, virus cúm A/H1N1 lây lan nhanh, mạnh. Người thuộc nhóm suy giảm miễn dịch (mang thai, mắc đái tháo đường, phổi tắc nghẽn mạn tính, ung thư, ghép tạng, đang dùng thuốc chống thải ghép, lạm dụng corticoid steroid...), khi mắc chủng cúm A/H1N1, triệu chứng và thời gian lây truyền virus sẽ kéo dài, dễ gặp biến chứng hơn.

Điển hình, 4 ca tử vong vì cúm A/H1N1 ở Bình Định đều trên 50 tuổi, mắc loạt bệnh lý mạn tính như: tăng huyết áp, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, đái tháo đường, hội chứng Cushing.

Trường hợp thai phụ bị thiếu máu, béo phì, mắc bệnh hen, nguy cơ nhiễm cúm còn tăng cao gần hai lần so với mẹ bầu khỏe mạnh. Nếu nhiễm cúm A/H1N1, họ có nguy cơ nhập viện cao hơn 7 lần và nguy cơ tử vong gấp ba lần so với người không mang thai ở độ tuổi sinh sản.

Một nghiên cứu năm 2019 đăng trên Thư viện Y khoa Mỹ chỉ ra: người suy giảm hệ miễn dịch khi mắc cúm A/H1N1 dễ kéo dài vì không thể tự loại bỏ virus. Bên cạnh đó, bệnh nhân dễ bội nhiễm với virus, vi khuẩn, nấm... khiến bệnh trầm trọng thêm.

"Virus cúm, khi xâm nhập vào cơ thể, sẽ tấn công và gây tổn thương niêm mạc đường hô hấp, làm lộ vị trí bám dính tiềm ẩn, tạo điều kiện cho vi khuẩn hoặc nấm xâm nhập và gây bội nhiễm, qua đó suy yếu khả năng thanh thải chất tiết từ đường hô hấp", bác sĩ Chính lý giải.

Điển hình, cúm tạo điều kiện cho vi khuẩn phế cầu cư trú ở vùng hầu họng xâm lấn, dẫn đến viêm phổi bội nhiễm. Chúng còn làm gián đoạn quá trình sản xuất tế bào bạch cầu, giảm hiệu quả chống nhiễm trùng.

Kiểm soát bệnh nền trong thời gian mắc cúm càng khó khăn, khiến bệnh dai dẳng. Ví dụ, người bị phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) thường là nhóm lớn tuổi, hệ miễn dịch yếu, dễ mắc cúm và tăng nguy cơ các cơn kịch phát liên quan đến cúm.

"Thêm vào đó, bản chất đường thở bị thu hẹp và co thắt, nếu nhiễm cúm sẽ khiến tình trạng viêm nặng và kéo dài. Ở giai đoạn nặng, người bệnh có thể xuất hiện bị khó thở, tím tái, lơ mơ, thậm chí suy hô hấp...", bác sĩ Chính nói.

Trẻ em

Hệ miễn dịch của trẻ chưa phát triển hoàn chỉnh, lại có thói quen mút tay lẫn đồ vật..., dễ bị vi khuẩn, virus chực chờ đe dọa.

Khi cúm A/H1N1 tấn công mũi, họng và phổi, sẽ tạo dịch tiết mũi họng, trong khi trẻ chưa biết cách đào thải chúng ra ngoài, lại nuốt vào. Thói quen này khiến virus cúm nhân lên, bệnh kéo dài, nguy cơ cao viêm họng, viêm đường hô hấp...

Hơn nữa, khi mắc bệnh, trẻ thường kén ăn, ít bú sữa dẫn đến sức đề kháng kém hơn, càng thúc đẩy virus cúm sinh sôi.

Môi trường ô nhiễm

Theo bác sĩ Chính, yếu tố khói, bụi mịn, chất thải, hóa chất... cũng là tác nhân khiến triệu chứng cúm kéo dài. Nghiên cứu trên Thư viện Y khoa Mỹ cho thấy, giai đoạn 2013-2019, cúm và ô nhiễm môi trường liên quan 248.151 trường hợp.

UNICEF nhận định chất lượng không khí kém gây hệ lụy sức khỏe trong ngắn hạn như: khó thở, nhiễm trùng đường hô hấp, dễ mắc hen suyễn và ảnh hưởng sức khỏe lâu dài (đột quỵ, tim mạch, ung thư phổi, bệnh tắc nghẽn mạn tính).

Việt Nam nằm trong nhóm ô nhiễm cao. Theo báo cáo của Bộ Tài nguyên và Môi trường, mức độ ô nhiễm không khí năm nay tăng trung bình 10% so với 2023. Lượng bụi mịn PM2.5 và hạt độc hại khác tăng rõ rệt.

UNICEF trích dẫn một nghiên cứu trên 15.000 trẻ em ở TP HCM mới đây, cho thấy đa phần có mối liên hệ giữa triệu chứng hô hấp và chất lượng không khí kém do hút thuốc, nấu ăn.

Tự điều trị

Nhiều người cho rằng cúm là bệnh thông thường. Khi có triệu chứng ho, đau họng, sổ mũi, sốt..., họ chọn chữa theo mẹo dân gian; tự ý mua, uống thuốc giống đơn cũ hoặc nghe ai đó "mách nước".

Bác sĩ Chính nhấn mạnh lạm dụng corticoid khi mắc cúm dễ gây suy giảm khả năng đề kháng và bội nhiễm vi khuẩn, đồng thời khiến virus cúm nhân lên, tấn công ồ ạt các bộ phận quan trọng. Do đó, bệnh không chỉ kéo dài, mà còn để lại nhiều hậu quả.

Mới nhất, người phụ nữ 37 tuổi mắc cúm (do lạm dụng corticoid để điều trị cúm) bị viêm phổi bội nhiễm, suy đa tạng, phải chạy ECMO 37 ngày tại Bệnh viện Bạch Mai (Hà Nội).

Theo nghiên cứu ở nhóm có bệnh nền, dùng thuốc kháng virus hiệu quả nhất trong 48 tiếng kể từ khi khởi phát triệu chứng. Muộn hơn dễ tăng tỷ lệ nhập viện, điều trị kéo dài và hồi sức tích cực.

Bác sĩ Chính chỉ ra cúm A/H1N1 được tái tổ hợp gen từ virus cúm ở lợn, chim và người. Cấu trúc này tạo điều kiện cho virus thích nghi, lây lan từ người sang người, từng gây đại dịch cúm năm 2009. Mỗi năm nước ta ghi nhận 600.000 đến một triệu ca cúm mùa, trong đó khoảng 10% ca dương tính với chủng A/H1N1.

Trên thế giới, WHO thống kê mỗi năm có khoảng một tỷ ca mắc cúm mùa, trong đó 3-5 triệu ca nặng, 290.000-650.000 trường hợp tử vong.

WHO và Bộ Y tế khuyến cáo tiêm vaccine là cách ngừa cúm cùng loạt biến chứng. Hiện Việt Nam có vaccine cúm tứ giá phòng 4 chủng virus phổ biến: A/H1N1, A/H3N2, B/Yamagata, B/Victoria, dành cho trẻ 6 tháng tuổi và người lớn.

Trẻ từ 6 tháng đến 9 tuổi, chưa từng tiêm cúm trước đây: tiêm hai mũi cơ bản cách nhau một tháng rồi nhắc lại hàng năm. Người từ 9 tuổi trở lên chỉ cần tiêm một mũi, sau đó, cần tiêm nhắc một mũi mỗi năm.

"Cần tiêm nhắc vaccine cúm hàng năm nhằm cập nhật kịp thời vaccine cúm mới, phòng lây nhiễm các chủng đang lưu hành và biến đổi kháng nguyên. Vaccine có hiệu quả phòng bệnh đến 90%", bác sĩ Chính nói.

Theo Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế), những tháng cuối năm nhiệt độ nước ta thường xuống thấp, không khí lạnh kèm mưa bão dễ khiến hệ miễn dịch suy giảm, tạo điều kiện cho các loại virus gây cúm tấn công. Ngoài tiêm vaccine, mọi người nên chủ động mặc ấm, đeo khẩu trang khi đến nơi đông người, giữ vệ sinh nơi ở sạch sẽ và ăn uống đủ chất để tăng sức đề kháng.

Diệu Thuần