Tháng 2/2020, tổng thống Mỹ khi đó là Donald Trump đạt thỏa thuận với Taliban rằng tất cả lực lượng Mỹ sẽ rút khỏi Afghanistan vào ngày 1/5/2021. Khi Tổng thống Joe Biden nhậm chức hồi tháng một, ông lệnh xem xét lại thời hạn này.
Ngày 14/4, Biden tuyên bố hoãn thời hạn của Trump thêm 4 tháng, nói rằng quân đội Mỹ và NATO "sẽ rời khỏi Afghanistan trước khi chúng ta đánh dấu 20 năm cuộc tấn công kinh hoàng ngày 11/9". Trọng tâm là sơ tán 2.500 lính Mỹ còn lại, vài nghìn binh sĩ NATO và khoảng 16.000 nhà thầu dân sự ở Afghanistan.
Tuy nhiên, các nhà phê bình cho rằng sự kết hợp giữa việc Mỹ rút quân và lễ tưởng niệm 20 năm vụ tấn công 11/9 có vẻ không ổn.
Đầu tháng 7, Biden ấn định hạn chót sớm hơn, rõ ràng hơn. "Nhiệm vụ quân sự của chúng ta tại Afghanistan sẽ kết thúc vào ngày 31/8", ông nói.
Tổng thống Mỹ Joe Biden phát biểu về tình hình Afghanistan tại Nhà Trắng hôm 24/8. Ảnh: AFP.
Washington cũng muốn chính phủ Afghanistan có thêm thời gian để chuẩn bị lực lượng chống Taliban, bao gồm bàn giao các căn cứ và thiết bị do Mỹ kiểm soát cho lực lượng Afghanistan.
Mỹ và các đối tác NATO nhận định lực lượng Afghanistan nếu không ngăn chặn được thì cũng có thể làm chậm lại đà tiến công của Taliban. Tình báo Mỹ cho rằng lực lượng chính phủ có thể cầm cự ít nhất 6 tháng sau khi Mỹ rời đi.
Bộ Ngoại giao Mỹ tin thời gian lực lượng Afghanistan cầm cự đủ cho việc di tản công dân Mỹ và hàng chục nghìn người Afghanistan từng làm việc cho lực lượng Mỹ cùng gia đình họ, những người đã được hứa "cấp thị thực nhập cư đặc biệt" (SIV) để tái định cư tại Mỹ.
Tuy nhiên, lực lượng Afghanistan thất bại. Trong chiến dịch tiến công thần tốc, Taliban đã chiếm hết tỉnh lỵ này đến tỉnh lỵ khác vào tháng 7 và tháng 8, cuối cùng tiến quân vào thủ đô Kabul ngày 15/8.
Tốc độ chiến thắng kinh ngạc đó khiến hàng chục nghìn người Afghanistan và người nước ngoài, bao gồm nhân viên đại sứ quán, hoảng sợ tìm cách rời khỏi đất nước này càng nhanh càng tốt. Ngày 14/8, quân đội Mỹ đã triển khai hàng nghìn binh sĩ kiểm soát sân bay quốc tế Hamid Karzai ở Kabul để thực hiện cuộc không vận lớn.
Từ 14/8 đến 24/8, tổng số công dân Mỹ và các quốc gia khác được sơ tán đã vượt 71.000 người, với hơn 21.000 người được sơ tán trong 24 giờ gần nhất. Tuy nhiên, hàng nghìn người vẫn ở lại bên trong và ngoài sân bay, bị cản trở bởi quá trình xử lý chậm và ngày càng khó tiếp cận sân bay do Taliban siết hạn chế với những người Afghanistan đang tìm cách rời đi.
Lầu Năm Góc, nơi đang quản lý tất cả hoạt động của sân bay Kabul, cho biết họ cần đảm bảo đưa về nước toàn bộ hơn 6.000 lính, hàng trăm quan chức Mỹ, 600 nhân viên an ninh Afghanistan bảo vệ sân bay và số lượng thiết bị đáng kể.
Quan chức Anh, Pháp và Đức báo hiệu rằng họ có thể không thể hoàn thành di tản theo kế hoạch trước ngày 31/8 và muốn Mỹ kéo dài sang tháng 9. Ở Washington, lo lắng ngày càng tăng rằng thời hạn không đủ để di dời tất cả công dân Mỹ còn lại (hiện chưa rõ số lượng) cũng như những người Afghanistan thuộc diện SIV.
Các lãnh đạo G7 hôm 24/8 họp thượng đỉnh trực tuyến để thảo luận việc kéo dài hạn chót. Tuy nhiên, một quan chức Taliban sau đó tuyên bố không chấp thuận bất kỳ sự gia hạn nào.
Vài giờ sau, Biden nhấn mạnh ông đặt mục tiêu đưa tất cả lực lượng Mỹ rời khỏi Afghanistan vào ngày 31/8 và Mỹ đang "trên đà" hoàn thành nhiệm vụ. Tuy nhiên, Nhà Trắng hơi mơ hồ khi tuyên bố rằng việc rời đi trước ngày 31/8 phụ thuộc việc Taliban cho phép những người sơ tán tiếp cận sân bay, bao gồm cả những người Afghanistan thuộc diện SIV.
Huyền Lê (Theo AFP)