Chánh văn phòng Nội các Nhật Yoshihide Suga đang được coi là ứng cử viên hàng đầu cho chức thủ tướng, sau khi ông Shinzo Abe từ chức hôm 28/8 vì lý do sức khỏe. Người đắc cử chủ tịch đảng Dân chủ Tự do (LDP) cầm quyền gần như chắc chắn sẽ trở thành thủ tướng, bởi đảng này chiếm đa số trong hạ viện.
Lý do "cánh tay phải" của Thủ tướng Abe được đánh giá cao là bởi 5/7 phe của LDP tại quốc hội được cho là sẽ ủng hộ ông trong cuộc bầu cử dự kiến vào ngày 14/9. Nhiều thập kỷ qua, đảng LDP theo xu hướng bảo thủ bị chi phối bởi các phe phái, với những người đứng đầu có tầm ảnh hưởng lớn.
Mặc dù tầm ảnh hưởng bị suy yếu sau các cuộc cải cách chính trị vào những năm 1990, người đứng đầu các phe trong LDP vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc phân bổ chức vụ trong đảng và nội các, cũng như quá trình xác định ai sẽ chiến thắng những cuộc đua vào ghế lãnh đạo.
Chánh văn phòng Nội các Nhật Yoshihide Suga trong cuộc họp báo tuyên bố ứng cử chủ tịch đảng LDP tại Tokyo hôm 2/9. Ảnh: AFP.
Điều bất thường là bản thân Suga không thuộc bất cứ phe phái nào trong LDP, khiến thế "thượng phong" của ông càng gây chú ý. Đây dường như là kết quả sau những nỗ lực vận động và thỏa thuận ở hậu trường, bắt đầu vài tháng trước khi Abe tuyên bố từ chức. Các cuộc thảo luận về khả năng rời ghế sớm của Thủ tướng Nhật được cho là đã âm ỉ từ lâu, do tỷ lệ tín nhiệm của ông thấp và căn bệnh mạn tính ngày càng tồi tệ.
Các nguồn tin giấu tên trong nội bộ LDP cho biết con đường trở thành ứng viên thủ tướng hàng đầu của Suga được hỗ trợ bởi Tổng thư ký đảng cầm quyền Toshihiro Nikai, người có tầm ảnh hưởng đáng kể, nắm quyền kiểm soát cách đảng phân bổ quỹ vận động tranh cử.
Theo giáo sư Katsuyuki Yakushiji tại Đại học Toyo của Nhật, Nikai là "một chính trị gia kiểu cũ và hoạt động chính trị theo phong cách cũ". "Đối với ông ấy, ý kiến công chúng không quan trọng. Nikai đã bắt tay với Suga để thu hút sự ủng hộ cho Suga, giúp ông ấy trở thành tân thủ tướng", Yakushiji cho hay, nói thêm rằng Nikai sẽ hưởng lợi bởi Suga gần như chắc chắn sẽ để ông tiếp tục giữ chức tổng thư ký LDP.
Hôm 1/9, Suga được trao lợi thế to lớn khi ủy ban các vấn đề chung của LDP quyết định chọn chủ tịch bằng hình thức bầu cử rút gọn, giới hạn phiếu bầu cho 394 nghị sĩ thuộc đảng LDP cùng ba đại diện từ mỗi tỉnh trong 47 tỉnh của Nhật, tổng cộng 535 cử tri.
LDP từ chối lời kêu gọi tổ chức một cuộc bầu cử quy mô đầy đủ, với sự tham gia của toàn bộ đảng viên, giải thích rằng hình thức này sẽ tốn rất nhiều thời gian và để lại khoảng trống chính trị, bất chấp việc Abe vẫn đảm đương công việc cho đến khi lãnh đạo mới được chọn.
Quyết định của LDP được đánh giá tạo điều kiện chiến thắng cho Suga, đồng thời gây bất lợi đối với cựu bộ trưởng quốc phòng Shigeru Ishiba, người cũng tuyên bố ứng cử chủ tịch đảng và chiếm được cảm tình của công chúng, cùng các đảng viên LDP cấp cơ sở.
Những cuộc vận động trong hậu trường và thỏa thuận ngầm khiến nhiều đảng viên LDP và nghị sĩ trẻ bức xúc. "Việc này không nên được bí mật định đoạt. Tôi nghĩ họ làm vậy để loại bỏ Ishiba", Ryusuke Doi, thư ký LDP tại tỉnh Kanagawa, nêu ý kiến.
Cựu bộ trưởng Ishiba là thành viên LDP hiếm hoi chỉ trích Thủ tướng Abe suốt gần 8 năm cầm quyền, lâu nay quay lưng với các phe phái khác trong đảng và đang dẫn đầu một phe chỉ gồm 19 thành viên. Sau khi tuyên bố ứng cử hôm 1/9, Ishiba bày tỏ tiếc nuối trước quyết định về cách bầu chủ tịch LDP, cho rằng điều này gây tổn hại cho cả đảng và nền dân chủ của đất nước.
Những người ủng hộ Suga bao gồm 98 nghị sĩ của phe Hosoda, phe lớn nhất LDP, cùng 54 thành viên thuộc phe của Phó thủ tướng kiêm Bộ trưởng Tài chính Taro Aso, phe lớn thứ hai đảng cầm quyền.
Thủ tướng Abe từ lâu được cho là ủng hộ cựu ngoại trưởng Fumio Kishida, một ứng cử viên khác. Tuy nhiên, Kishida không thu hút được cử tri, xếp hạng thấp trong các cuộc thăm dò dư luận, cũng không được Abe công khai ủng hộ. Do đó, đường tới ghế thủ tướng của Suga càng rộng mở.
Giới phân tích đánh giá ưu thế của Suga chứng minh tầm ảnh hưởng lâu dài của các phe phái trong LDP và phong cách chính trị kiểu cũ, cũng như mức độ quan trọng của những mối quan hệ cá nhân, thay vì các cuộc tranh luận về chính sách. Tuy nhiên, việc vươn lên nhờ vận động hậu trường có thể làm giảm uy tín của Suga với công chúng, trong bối cảnh Nhật sẽ tổ chức tổng tuyển cử bầu lại lãnh đạo vào tháng 9/2021.
Bất chấp điều đó, Gerry Curtis, giáo sư danh dự tại Đại học Columbia của Mỹ, chỉ ra rằng điểm khác biệt của Suga là ông không phải thành viên, cũng không lãnh đạo bất cứ phe nào trong LDP.
"Các phe phái vẫn giữ vai trò quan trọng. Tuy nhiên, tình hình đã khác so với trước đây, khi ghế thủ tướng là cuộc đua giữa những lãnh đạo phe phái quyền lực. Suga hiện là người quyền lực nhất dù ông không thuộc phe nào", giáo sư nhận xét.
Ánh Ngọc (Theo Reuters)