Bộ trưởng Tài nguyên và Môi trường Trần Hồng Hà ngày 30/5 cho rằng để ứng phó với tình trạng thường xuyên bị ngập gần đây, thành phố Hà Nội trước mắt có thể dùng hệ thống máy bơm thoát nước, nhưng về lâu dài cần nghiên cứu giải pháp kỹ thuật, như xây các bể ngầm chứa nước lớn giống ở Nhật Bản, vừa để giữ nước khi mưa, vừa có nước dùng khi hạn hán.
Công trình ngầm khổng lồ mang tên Kênh xả nước Ngầm khu vực Đô thị (MAOUDC) được Nhật Bản đưa vào vận hành năm 2006 nhằm bảo vệ thủ đô Tokyo và vùng lân cận khỏi hậu quả nặng nề của lũ lụt.
Tokyo là đô thị lớn bậc nhất thế giới, có truyền thống chống lũ từ lâu đời do nằm trên khu vực đồng bằng được bao quanh bởi 5 hệ thống sông và 100 con sông lớn nhỏ liên tục phình ra qua mỗi mùa.
Quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa nhanh và khai thác nước ngầm thiếu kiểm soát đã khiến một số khu vực ở Tokyo bị sụt lún, thấp hơn mực nước biển.
Binh sĩ Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản sơ tán người dân tại vùng ngập lũ ở thành phố Omuta, tỉnh Fukuoka, ngày 7/7/2020. Ảnh: Kyodo.
Dù Nhật Bản trải qua hàng thế kỷ chống lũ, hệ thống chống ngập ở Tokyo hiện nay chỉ thực sự hình thành sau chiến tranh. Năm 1947, cơn bão Kathleen đã phá hủy nhiều cơ sở hạ tầng, khiến hàng nghìn người dân thành phố thiệt mạng. Một thập kỷ sau, bão Kanogawa tiếp tục tàn phá Tokyo, khiến đường phố, nhà cửa và các cơ sở kinh doanh bị ngập lụt.
Trước hậu quả nặng nề của bão lũ, chính phủ Nhật Bản quyết tâm hành động. "Vào thời kỳ khôi phục sau chiến tranh những năm 1950-1960, chính phủ vẫn dành 6-7% ngân sách quốc gia cho nỗ lực giảm thiểu rủi ro thiên tai", Miki Inaoka, chuyên gia về thảm họa tại Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA), cho biết.
Các chuyên gia quy hoạch Tokyo phải giải quyết nhiều "bài toán chống lũ" khác nhau, từ mưa lớn đến sóng thần, hoặc trường hợp động đất làm hỏng đê hay vỡ đập.
Sau nhiều thập kỷ lên kế hoạch và xây dựng những công trình tương ứng, Tokyo hiện sở hữu hệ thống chống lũ với hàng chục con đập, hồ chứa và đê. Điểm nhấn của hệ thống này là mê cung đường hầm dưới lòng đất Tokyo, hình thành bên cạnh các tuyến đường tàu điện ngầm và đường ống dẫn khí đốt.
Chính quyền Tokyo đã xây dựng 10 hồ ngầm và 3 đường hầm chống ngập. Hiện nay, Tokyo đang tiếp tục xây dựng thêm các hệ thống chống ngập khác để đối phó với tình trạng mưa ngày càng nhiều do biến đổi khí hậu.
Trong hệ thống này, MAOUDC là công trình phòng chống lũ lụt lớn nhất thế giới, được cho là lá chắn ngầm bảo vệ Tokyo khỏi bị ngập lụt. Công trình khởi công năm 1992 và hoàn thành sau 13 năm thi công, với tổng chi phí 230 tỷ yen (2,2 tỷ USD).
Sơ đồ Kênh xả nước Ngầm khu vực Đô thị (MAOUDC) tại Tokyo, Nhật Bản. Đồ họa: New Economy.
Hệ thống hầm ngầm này hút nước từ những con sông nhỏ và trung bình ở khu vực phía bắc Tokyo, đổ về 5 bể trụ ngầm khổng lồ, mỗi bể cao 70 m, đủ lớn để chứa một tàu con thoi hay tượng Nữ thần Tự do. Nước trong bể ngầm sau đó sẽ được lưu chuyển qua đường hầm dài 6,3 km và được 78 máy bơm công suất lớn xả ra sông Edo với vận tốc gần 200 mét khối mỗi giây.
Trường hợp nước ở sông Edo dâng cao, MAOUDC sẽ làm giảm dòng chảy thông qua bể kiểm soát áp lực khổng lồ dài bằng hai sân bóng đá, nhờ thế các máy bơm có thể điều tiết và đẩy nước ra sông.
Bể kiểm soát tối quan trọng này được gọi là "Pantheon" (Ngôi đền) do có 59 cột trụ lớn nâng đỡ, khiến nó trông giống như điện thờ một vị thần Hy Lạp.
Hệ thống bể ngầm MAOUDC giúp Tokyo đối phó lũ lụt. Video: Earth Titan.
MAOUDC hoạt động khoảng 7 lần/năm, đặc biệt trong mùa mưa bão từ tháng 6 đến cuối tháng 10 tại Nhật Bản. "Tại khu vực này, mưa lớn, bão, hay thậm chí lượng mưa hàng ngày cũng có thể gây ngập lụt", Nobuyuki Akiyama, giám đốc bể kiểm soát MAOUDC, cho biết. "Hệ thống này đã giúp ngăn chặn 90% thiệt hại hạ tầng do mưa lũ trong khu vực".
"Nó giống như một cơ sở trong truyện khoa học viễn tưởng", Miki Inaoka, chuyên gia về thảm họa tại JICA, cho hay. MAOUDC sẽ mở cửa đón khách tham quan khi không vận hành, trong nỗ lực tăng cường nhận thức của người dân về tầm quan trọng của công tác quản lý thảm họa.
Tuy nhiên, Inaoka thừa nhận biến đổi khí hậu sẽ thách thức cơ sở hạ tầng chống ngập của Tokyo, khi thời tiết cực đoan diễn ra thường xuyên và khó lường hơn, khiến việc lên kế hoạch ứng phó với lũ lụt trở nên khó khăn.
"Tính chất khí hậu Nhật Bản khiến quốc gia này thường xuyên hứng chịu lũ lụt và mưa lớn", Kei Yoshimura, giáo sư khí tượng học tại Đại học Tokyo, cho biết.
Dựa theo dữ liệu lượng mưa trong lịch sử, chính quyền thành phố đã thiết kế để hệ thống phòng thủ của Tokyo chịu được lượng mưa 50 mm mỗi giờ. Tuy nhiên, một số chuyên gia ước tính trong thế kỷ 21, lượng mưa của Nhật Bản có thể tăng 10% và lên tới 19% vào mùa hè.
Nhân viên tại bể kiểm soát "Ngôi đền" thuộc hệ thống chống ngập MAOUDC ở Kasukabe, bắc Tokyo, ngày 3/9/2020. Ảnh: AFP.
Trong một cuốn sách xuất bản năm 2014, Nobukuyi Tsuchiya, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Sông ngòi Nhật Bản, cảnh báo Tokyo chưa sẵn sàng đối phó với những trận mưa lớn do hiện tượng nóng lên toàn cầu. Tại những khu vực trũng thấp như Tokyo, khoảng 2,5 triệu người có thể bị ảnh hưởng bởi lũ lụt trong trường hợp thủy triều dâng cao kỷ lục.
Hồi đầu năm 2018, mưa lớn ở khu vực phía tây Nhật Bản đã khiến hàng trăm người thiệt mạng và thiệt hại kinh tế hàng triệu USD, khi nhiều con sông bị vỡ bờ gây nên lũ lụt nghiêm trọng. Nếu tình trạng trên xảy ra với Tokyo, thành phố sẽ bị ảnh hưởng nặng nề ngay cả với hệ thống chống lũ hiện nay, Tsuchiya cho hay.
"Nếu một đất nước được chuẩn bị tốt như Nhật Bản còn bị ảnh hưởng, nếu một thành phố như Tokyo còn bị ngập, tất cả chúng ta đều nên cảnh giác", Cecilia Tortajada, chuyên gia quản lý nước tại Viện Chính sách Nước thuộc trường Chính sách Công Lý Quang Diệu, Singapore, nhấn mạnh.
Đức Trung (Theo BBC, AFP)