Làng Vũ Đại ngày ấy được đạo diễn Phạm Văn Khoa chỉ đạo sản xuất năm 1982 dựa trên ba truyện ngắn Sống mòn, Chí Phèo và Lão Hạc của nhà văn Nam Cao. Phim gây tiếng vang vào thập niên 1990 khi khắc họa cuộc sống nông thôn trong xã hội phong kiến, nửa thuộc địa của Việt Nam trước Cách mạng Tháng Tám. Qua sự chứng kiến của giáo Thứ (NSƯT Hữu Mười thủ vai), nông thôn Việt Nam hiện lên với sự mâu thuẫn giai cấp gay gắt với những số phận cùng khổ của người nông dân Chí Phèo, Thị Nở, Lão Hạc...
Năm 2007, đạo diễn - Nghệ sĩ Nhân dân Phạm Văn Khoa nhận Giải thưởng nhà nước về Văn học Nghệ thuật cho phim Làng Vũ Đại ngày ấy cùng hai tác phẩm điện ảnh khác là Chị Dậu (1980) và Lửa trung tuyến (1961).
Poster phim "Làng Vũ Đại ngày ấy".
Sau hơn 30 năm, cuộc sống của những nhân vật trong phim có nhiều thay đổi. Ngoại trừ nghệ sĩ Đức Lưu - người đóng vai Thị Nở, các nhân vật chính vẫn theo đuổi sự nghiệp điện ảnh với nhiều cương vị khác nhau.
"Lão Hạc" Kim Lân
Ngoại hình và gương mặt khắc khổ cùng diễn xuất chân thực của nhà văn Kim Lân đem đến nhiều xúc động cho khán giả trước số phận nghiệt ngã của người nông dân dưới chế độ thực dân phong kiến. Lão Hạc trong Làng Vũ Đại ngày ấy cũng là vai diễn chào sân điện ảnh của tác giả Vợ nhặt. Cố nhà văn còn ghi dấu ấn với vai Lý Cựu trong phim Chị Dậu, lão Pẩu trong Con Vá, cụ Lang Tâm trong Hà Nội 12 ngày đêm...
Cố nhà văn Kim Lân trong phim (trái) và cuộc sống những ngày cuối đời tại Hà Nội (phải).
Kim Lân tên thật là Nguyễn Văn Tài, sinh năm 1920 tại Từ Sơn, Bắc Ninh. Ngoài điện ảnh, ông được biết đến là một trong những nhà văn tiêu biểu của dòng văn học hiện thực trước và sau năm 1945. Các tác phẩm của ông như Nên vợ nên chồng, Làng, Vợ nhặt... gây tiếng vang mạnh mẽ khi phản ánh thực trạng nông thôn Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám.
Kim Lân mất năm 2007, thọ 87 tuổi. Ngoài những tác phẩm văn học và một số vai diễn để đời, ông còn đóng góp cho nền văn học nghệ thuật nước nhà những nghệ sĩ nổi tiếng như họa sĩ Thành Chương (con trai), họa sĩ Nguyễn Thị Hiền (con gái).
"Thị Nở" Đức Lưu
NSƯT Đức Lưu sinh năm 1937 tại Hà Nội, thuộc lớp diễn viên khóa đầu tiên của trường Điện ảnh Việt Nam (nay là Đại học Sân khấu điện ảnh Hà Nội). Trước khi đóng vai Thị Nở trong Làng Vũ Đại ngày ấy, Đức Lưu từng tham gia vài vở kịch và đóng vai Mận trong phim Cô gái công trường.
Vai diễn Thị Nở đến với bà hết sức tình cờ. Khi nhiều diễn viên thử vai thất bại, những người khác từ chối nhận vai, Đức Lưu được đạo diễn Phạm Văn Khoa tin tưởng gửi gắm nhân vật Thị Nở. Chỉ xuất hiện vài phân đoạn ngắn ngủi nhưng hình ảnh người đàn bà thô kệch, xấu xí đã trở thành một nhân vật kinh điển của điện ảnh Việt Nam.
Nghệ sĩ Đức Lưu cho biết để hóa trang xấu đi, bà phải đeo răng giả, ngậm hai cục bông hai bên miệng, gắn mũi cao su có bôi phẩm đỏ. Bà kể lúc diễn cảnh Thị Nở ra sông lấy nước, khi nhìn mặt mình dưới sông, nghệ sĩ cười ngặt nghẽo đến mức rơi cả răng giả.
NSƯT Đức Lưu trong phim (trái) và hiện nay.
Sau vai diễn để đời trong Làng Vũ Đại ngày ấy, NSƯT Đức Lưu còn tham gia kịch Những cô gái nông trường, Đêm tháng bảy, Con tôi cả... Những vai diễn sau này đều không vượt qua cái bóng của Thị Nở. Nghệ sĩ từ bỏ nghiệp diễn, về làm việc một thời gian ở Đại học Kinh doanh và Công nghệ (Hà Nội). Sau đó, bà về Thành ủy Hà Nội làm ở ban Đối ngoại, giữ chức thư ký thường trực của Ủy ban Đoàn kết với các nước cho đến khi nghỉ hưu.
Ở tuổi 78, nữ nghệ sĩ sống tuổi già bên con cháu. Thú vui hàng ngày của bà là đọc sách, nghe nhạc, đi chùa, tham gia các hoạt động Đoàn, hội.
"Chí Phèo" Bùi Cường
Bùi Cường là "đàn em" của nghệ sĩ Đức Lưu ở trường Điện ảnh Việt Nam. Ông thuộc lớp diễn viên khóa hai cùng NSƯT Phương Thanh, Thanh Quý, Minh Châu... Trước khi ghi dấu ấn với vai Chí Phèo, Bùi Cường từng đóng một vai nhỏ trong phim Tội lỗi cuối cùng.
Năm 1982, đạo diễn Phạm Văn Khoa gọi Bùi Cường đến và giao cho ông vai Chí Phèo. "Tôi vừa mừng vừa lo vì có vai hay để diễn nhưng không biết diễn có ra không. Tôi tự uống rượu say, tự cười, tự khóc trước gương không biết bao nhiêu lần để nhào nặn ra một anh Chí Phèo không giống ai", nghệ sĩ tâm sự. Vai diễn đem đến cho Bùi Cường huy chương vàng hạng mục "Diễn viên chính xuất sắc" trong Liên hoan phim Việt Nam lần thứ sáu (1983).
Từ trái qua: Bùi Cường trong các phim "Làng Vũ Đại ngày ấy", "Biệt động Sài Gòn" và hình ảnh ngoài đời.
Sau Làng Vũ Đại ngày ấy, Bùi Cường trở nên nổi tiếng. Ông liên tiếp ghi dấu ấn trong các phim Biệt động Sài Gòn, Không có đường chân trời, Kẻ giết người. Những năm đầu thập niên 1990, Bùi Cường chuyển sang làm đạo diễn. Bộ phim đầu tay của ông mang tên Người hùng râu quặp. Đến nay, ông đã sản xuất khoảng 80 tập phim truyền hình. Trong đó, Vị tướng tình báo và hai bà vợ giành huy chương vàng Liên hoan phim truyền hình toàn quốc năm 2004.
"Giáo Thứ" Hữu Mười
NSƯT Nguyễn Hữu Mười là bạn đồng môn với Bùi Cường trong lớp diễn viên khóa hai trường Điện ảnh Việt Nam. Trước khi vào vai giáo Thứ trong Làng Vũ Đại ngày ấy, ông đã tham gia nhiều phim như Khôn dại, Ngày ấy ở sông Lam, Phương án ba bông hồng...
"Chỉ đến vai giáo Thứ, tôi mới tìm được đất diễn. Tôi háo hức chừng nào thì lo lắng chừng ấy. Đây là lần đầu tiên trong đời, tôi được giao một vai chính dài hơi, nhiều thử thách. Tôi dồn thời gian nghiên cứu các tác phẩm của Nam Cao để có thể đắm mình trong không khí chung của làng Vũ Đại ngày ấy. Tôi may mắn được đóng phim cùng nhà văn Kim Lân nên được nghe ông kể nhiều chuyện về nhà văn Nam Cao", nghệ sĩ chia sẻ.
"Giáo Thứ" Hữu Mười trong phim (trái) và ngoài đời.
Ông cho biết ngoài chuyện vất vả mặc comple giữa tiết trời nắng nóng miền Bắc, kỷ niệm đáng nhớ nhất khi đóng giáo Thứ còn là cảnh khóc trước mộ Lão Hạc dưới trời mưa.
"Đoàn ra một cánh đồng cách làng 2 km, người phục vụ lấy một cái bình tưới đi múc nước và trèo lên cây để phun mưa xuống đầu tôi. Tìm cả cánh đồng được một hố nước đã sắp cạn. Khi anh ấy vục xuống để múc nước lên, bên dưới trồi lên cái tiểu sành còn xương người bên trong. Trong cảnh quay đó, khuôn mặt tôi rõ đau khổ, không phải vì thương Lão Hạc mà thương chính mình khi hứng thứ nước ngâm xương người đang tưới lên đầu mình", Hữu Mười nhớ lại.
Sau vai giáo Thứ, Hữu Mười tiếp tục thành công với vai giáo Khang trong phim Bao giờ cho đến tháng 10. Vai diễn đem đến cho ông Bông Sen Vàng hạng mục "Nam diễn viên chính xuất sắc" tại Liên hoan phim quốc gia lần thứ bảy (1985).
Năm 1987, nghệ sĩ sang Nga theo học ngành đạo diễn. Phim điện ảnh Mùi cỏ cháy do ông đạo diễn đoạt Cánh Diều Vàng năm 2011. Hiện ngoài công việc đạo diễn, NSƯT Hữu Mười còn giảng dạy tại Đại học Sân khấu Điện ảnh Hà Nội.
Châu Mỹ