Xe tăng Thổ Nhĩ Kỳ ở biên giới Syria tháng 7/2014. Ảnh: Newsweek
Một ngày cuối tháng 2/2015, hơn 500 binh sĩ Thổ Nhĩ Kỳ thực hiện một trong những chiến dịch kỳ lạ nhất trong lịch sử quân sự thế giới: di dời thi hài của một người đàn ông đã chết cách đây 779 năm. Đó là Shah Suleiman, ông nội của Hoàng đế Osman Gazi ben Ertugrul, người sáng lập Đế chế Ottoman từng thống trị khu vực Trung Đông hồi thế kỷ 16, 17.
Cách đây hai ngày, quân đội Thổ Nhĩ Kỳ cũng có một hành động được giới chuyên gia phân tích đánh giá là kỳ lạ không kém, đó là ra lệnh cho chiến đấu cơ F-16 phóng tên lửa vào chiếc Su-24 của Nga bị họ cho là xâm phạm vào ba km trong không phận nước này trong 17 giây với quãng đường khoảng 1,85 km, theo một văn bản mà Ankara gửi tới Liên Hợp Quốc để giải thích cho hành động của mình.
Một số nhà phân tích cho rằng những thông tin mà Thổ Nhĩ Kỳ đưa ra là không đáng tin cậy, bởi nếu chiếc Su-24 Nga bay quãng đường ngắn như vậy trong 17 giây, tốc độ bay của nó là khoảng 391 km/h. Các chuyên gia hàng không chỉ ra rằng ở độ cao 6.000 mét, đây là "tốc độ chết" của Su-24 bởi nó sẽ bị khựng lại, mất lực nâng và rơi xuống mà không cần bất cứ quả tên lửa nào bắn trúng, theo Zerohedge.
Nga tố cáo rằng việc bắn hạ Su-24 là một hành động "đã được lên kế hoạch từ trước" và là một động thái mang tính khiêu khích của Thổ Nhĩ Kỳ. Theo chuyên gia phân tích Praveen Swami của IndianExpress, hành động này thể hiện rằng Thổ Nhĩ Kỳ vẫn luôn ấp ủ một giấc mộng bá chủ ở khu vực Trung Đông, điều mà họ từng thực hiện dưới thời Đế chế Ottoman.
Kể từ khi phát động chiến dịch không kích ở Syria, Nga đã góp phần giúp quân đội chính phủ Syria và các đồng minh mở chiến dịch phản công quy mô lớn lên khu vực phía bắc tỉnh Latakia, đẩy các nhóm phiến quân đến tận dãy núi Zahia, vị trí chiến lược nằm cách biên giới Thổ Nhĩ Kỳ chỉ vài km.
Với sự giúp đỡ của hàng nghìn chiến binh Hezbollah được Iran hậu thuẫn, quân đội Syria đã kiểm soát được thị trấn quan trọng Jisr al-Shughour vốn rơi vào tay phiến quân từ hồi tháng 4. Chiến dịch phản công lớn này có nguy cơ xóa sổ các nhóm phiến quân người Turk thân Thổ Nhĩ Kỳ, lực lượng được Ankara và phương Tây đánh giá là "ôn hòa", và được viện trợ nhiều vũ khí, trang bị từ bên kia biên giới.
Sau khi Nga tăng cường không kích khu vực vùng núi phía bắc Syria để ngăn chặn nguồn tiếp tế vũ khí cho phiến quân, Thổ Nhĩ Kỳ đã lên tiếng phản đối và đe dọa sẽ mạnh tay nếu máy bay Nga xâm phạm không phận. Theo giới quan sát, đây là những phản ứng của Thổ Nhĩ Kỳ để bảo vệ các nhóm phiến quân do họ hậu thuẫn bên kia biên giới Syria trước sức ép quân sự của Nga và quân đội chính phủ.
Giấc mộng Ottoman
Kể từ khi cuộc nội chiến ở Syria bùng lên cách đây hơn 4 năm, Thổ Nhĩ Kỳ có vẻ như cảm nhận được đây là cơ hội để họ mở rộng ảnh hưởng địa chính trị của mình ra khắp khu vực Trung Đông. Theo ông Swami, giấc mộng thiết lập một "đế chế Ottoman mới" luôn ám ảnh các chiến lược gia ở Ankara, khiến họ coi phong trào Mùa xuân Arab như một cơ hội để tái cấu trúc lại khu vực Trung Đông quanh trục Thổ Nhĩ Kỳ nhằm đối trọng với các cường quốc khác ở phía đông và phía tây.
Thủ tướng Thổ Nhĩ Kỳ Ahmet Davutoglu từng tuyên bố rằng nước này muốn thực hiện "giấc mộng Ottoman" đầy tham vọng đó bằng cách "sáp nhập lại vùng Balkan, Trung Đông và Caucasus". Để làm được điều này, Thổ Nhĩ Kỳ trông cậy rất lớn vào Anh em Hồi giáo, một phong trào Hồi giáo lớn ở khắp khu vực Tây Á.
Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan và Thủ tướng Davutoglu. Ảnh: AP
Trong một cuộc họp ở Antalya do Thổ Nhĩ Kỳ bảo trợ cách đây ba năm, một bộ chỉ huy quân sự thống nhất được lập ra để lãnh đạo các nhóm phiến quân nổi dậy ở Syria, dưới sự chỉ huy của chuẩn tướng Selim Idris, với hai phần ba thành viên là đại diện các tổ chức vũ trang có liên hệ với phong trào Anh em Hồi giáo. Các tướng lĩnh, sĩ quan từng sáng lập Quân đội Syria Tự do (FSA) như đại tá Riad al-Assad hay chuẩn tướng Mustafa al-Sheikh đều bị gạt khỏi bộ chỉ huy này.
Với sự giúp sức của Thổ Nhĩ Kỳ, lãnh đạo phong trào Anh em Hồi giáo kiểm soát Hội đồng Quốc gia Syria, tổ chức được cho là đại diện cho tất cả các phe phái vũ trang nổi dậy ở quốc gia này. Anh em Hồi giáo cũng lập nên các đơn vị vũ trang của riêng mình như Lữ đoàn Tawhid, Lữ đoàn Farouq, Ansar al-Islam.., những tổ chức thường xuyên sát cánh với phiến quân thân al-Qaeda Jabhat al-Nusra.
Swami cho hay kể từ thập niên 1960 đến nay, Anh em Hồi giáo đã phát động một chiến dịch ngầm chống lại các chính phủ theo đường lối thế tục và dân tộc chủ nghĩa trong thế giới Arab, chẳng hạn như chính phủ của Tổng thống Assad, với một mạng lưới hoạt động sâu rộng cả trong và ngoài khu vực, gây ra nhiều cuộc hỗn loạn và xung đột đẫm máu. Cuộc nội chiến ở Syria là một ví dụ điển hình.
Trên chiến trường Syria, phiến quân người Turk tham gia phong trào này gồm khoảng 10.000 tay súng, phần lớn nhận viện trợ trực tiếp từ Thổ Nhĩ Kỳ để chống lại quân đội chính phủ Assad. Theo nhiều nguồn tin, các nhóm này cũng được nhận tên lửa chống tăng TOW của CIA và Arab Saudi. Loại tên lửa chống tăng uy lực này chỉ được Mỹ viện trợ cho các tổ chức nổi dậy chống lại mục tiêu chính là nhóm khủng bố Nhà nước Hồi giáo (IS) chứ không phải quân đội chính phủ Syria.
Các nhóm phiến quân người Turk có ảnh hưởng nhất gồm Lữ đoàn Abdulhamid I, Lữ đoàn Fatihin Torunlari từng tham gia vào chiến dịch vây hãm Aleppo; Lữ đoàn Vàng giao chiến với quân chính phủ ở ngoại ô Damascus, và đặc biệt Lữ đoàn Hak Bayragi đang đóng quân tại Raqqa, sào huyệt của phiến quân IS, theo Ibrahim Ahmet, thành viên Hội đồng người Turk ở Syria (STC).
Xem thêm: Các mối quan hệ chồng chéo trong khủng hoảng Syria
Trong cuộc phỏng vấn với Today’s Zaman, Ahmed tuyên bố với vai trò của mình, người Turk ở Syria cần giữ ít nhất là một vị trí bộ trưởng trong nội các mới sau khi lật đổ chính quyền của Tổng thống Bashar al-Assad.
Chuyên gia Swami cho rằng Ankara hy vọng các nhóm phiến quân người Turk này sẽ là đối trọng cho "kẻ thù truyền kiếp" của họ, đó là người Kurd, lực lượng đã rất thành công trong các trận chiến chống IS tại Syria và Iraq.
Phiến quân người Turk tuyên bố sát hại phi công Nga đang nhảy dù. Ảnh: FAZ
Mới đây, các nhóm phiến quân người Turk tuyên bố đã dùng súng bộ binh sát hại một phi công Nga nhảy dù ra từ chiếc Su-24 bị bắn hạ. Giới phân tích đánh giá đây là hành động vô nhân đạo, vi phạm luật pháp quốc tế về tù binh và có thể bị coi là tội ác chiến tranh. Hành động này cũng làm dấy lên câu hỏi về tính "ôn hòa" của lực lượng được Thổ Nhĩ Kỳ và phương Tây hậu thuẫn này.
Theo ông Swami, căng thẳng hiện nay giữa Nga và Thổ Nhĩ Kỳ sau vụ bắn rơi Su-24 là thời điểm để Mỹ cùng đồng minh phương Tây nhìn nhận lại quan điểm về "lực lượng nổi dậy ôn hòa" của mình. "Đã đến lúc họ phải lựa chọn giữa việc theo đuổi một lực lượng không có thật, hoặc chấp nhận chính quyền của ông Assad để giải quyết cuộc khủng hoảng Syria hiện nay", Swami nhấn mạnh.
Xem thêm: Những nước nào đang can thiệp vào Syria
Trí Dũng