Liên minh châu Âu đã ban hành cơ chế thuế carbon xuyên biên giới (CBAM – Carbon Border Adjustment Mechanism) từ tháng 10/2023, nhằm đảm bảo sự công bằng trong cạnh tranh thương mại quốc tế và thúc đẩy giảm phát thải khí nhà kính.
CBAM sẽ áp dụng với các sản phẩm nhập khẩu vào EU dựa trên lượng khí thải nhà kính (trực tiếp và gián tiếp) tạo ra trong quá trình sản xuất.
Nghiên cứu của Đại học Kinh tế TP HCM (UEH) mới đây dự báo điều này sẽ gây nhiều tác động cho doanh nghiệp. Cụ thể, các doanh nghiệp xuất khẩu sang EU trong ngắn hạn sẽ bị ảnh hưởng khi sức cạnh tranh hàng hóa giảm do phần chi phí carbon tăng thêm.
Một nhà máy sản xuất thép, ống nhựa ở An Giang. Ảnh: Phương Đông
Vì vậy, nhóm nghiên cứu đề xuất TP HCM thu phí carbon và sử dụng số thu từ nguồn này hỗ trợ lại các doanh nghiệp xuất khẩu sang châu Âu (có kinh phí đầu tư các giải pháp công nghệ để giảm khí thải), cũng như các sáng kiến về môi trường tại địa phương. Loại phí này áp dụng cho các doanh nghiệp chịu ảnh hưởng bởi CBAM, có thể triển khai cuối 2024, thí điểm trong 2025 và chính thức vào 2026.
Về ưu điểm, đây là cách tăng nguồn thu tự chủ, dùng hoàn toàn vào mục đích môi trường và hỗ trợ doanh nghiệp. Giải pháp không làm phát sinh thêm gánh nặng thuế phí, trong khi rất có lợi cho doanh nghiệp. Bởi nếu không trả phí carbon tại TP HCM, doanh nghiệp vẫn phải trả thuế CBAM tương đương tại châu Âu.
Hiện CBAM cho phép nếu giá carbon đã được thanh toán ở quốc gia sản xuất thì được giảm trừ lại. Nghĩa là TP HCM có thể triển khai các công cụ định giá carbon và thu phí. Trong khi, doanh nghiệp còn được hỗ trợ khi đóng tại TP HCM.
Tuy nhiên, nhóm nghiên cứu lưu ý để giải pháp khả thi cần thêm các phân tích thực tế từ doanh nghiệp để có mức giá carbon, thời điểm khai báo, thanh toán phí và cơ chế xác nhận phù hợp với CBAM. Cùng với đó, làm sao phân bổ lại hiệu quả ngân sách từ phí carbon cũng cần thảo luận chi tiết.
Ngoài thu phí carbon, nhóm nghiên cứu nêu 2 kịch bản khác để ứng phó CBAM. Một là hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp chuyển đổi công nghệ, nhưng cần tìm nguồn lực. Hai là trở thành nhà cung cấp tín chỉ carbon thông qua việc đầu tư giảm phát thải điện tại các tài sản công, nhưng cũng cần đầu tư vốn và kỹ thuật ban đầu.
Là đầu tàu kinh tế đất nước, TP HCM cũng đang đối mặt thách thức về môi trường, đặc biệt là vấn đề ô nhiễm không khí. Nơi đây phát thải hơn 60 triệu tấn CO2 mỗi năm, chiếm 18-23% cả nước.
Hiện thành phố có 140 doanh nghiệp phải kiểm kê khí nhà kính, với 106 doanh nghiệp thuộc lĩnh vực sản xuất. Số doanh nghiệp phải kiểm kê có thể tăng lên khi danh mục cập nhật bổ sung mà Bộ Tài nguyên - Môi trường trình chính phủ.
Theo lộ trình triển khai CBAM, trong giai đoạn chuyển tiếp từ 1/10/2023 đến 31/01/2024, các mặt hàng xi măng, phân bón, sắt thép và nhôm vào EU sẽ kê khai lượng khí thải theo quý và chưa phải đóng thuế. Từ 2026 trở đi, CBAM có hiệu lực chính thức và áp dụng mở rộng thêm nhiều ngành khác.
Viễn Thông