Tiếng súng vang lên khi đơn vị đặc nhiệm Guinea xông vào dinh tổng thống ở thủ đô Conakry sáng 5/9 và bắt Tổng thống Alpha Conde, lật đổ chính phủ dân cử. Các quan chức Guinea và phương Tây cho biết ít nhất 11 người thiệt mạng trong các vụ đấu súng bên ngoài dinh tổng thống.
Vài giờ sau, đại tá Mamady Doumbouya xuất hiện trên truyền hình và tuyên bố mình là lãnh đạo mới của Guinea. Mỹ, Liên Hợp Quốc và Liên minh châu Phi lên án vụ đảo chính, quân đội Mỹ khẳng định không biết trước về sự kiện này. Tuy nhiên, Mỹ biết rất rõ đại tá Doumbouya.
Một nhóm gồm khoảng 10 đặc nhiệm mũ nồi xanh của lục quân Mỹ đã được cử tới Guinea vào giữa tháng 7 để huấn luyện khoảng 100 binh sĩ trong đơn vị đặc nhiệm dưới quyền đại tá Doumbouya.
Sĩ quan 41 tuổi này từng phục vụ nhiều năm trong Quân đoàn Lê dương của Pháp, tham gia các đợt diễn tập với Mỹ và từng là đồng minh thân cận của cựu tổng thống Conde.
Đại tá Mamady Doumbouya (đội mũ đỏ, đeo kính đen) sau cuộc gặp với phái đoàn Cộng đồng Kinh tế Tây Phi ngày 10/9 ở thủ đô Conakry. Ảnh: AP.
Khi các đặc nhiệm mũ nồi xanh Mỹ biết về vụ đảo chính hôm 6/9, họ lái xe đến đại sứ quán ở thủ đô Conakry và chương trình huấn luyện các binh sĩ đặc nhiệm Guinea bị đình chỉ. Phát ngôn viên Bộ Tư lệnh châu Phi (AFRICOM) Kelly Cahalan cho biết vụ đảo chính "không phù hợp với chương trình đào tạo và giáo dục quân sự của Mỹ".
Các quan chức Mỹ ban đầu cho biết căn cứ nơi đặc nhiệm nước này huấn luyện binh sĩ Guinea ở Forecariah, nằm gần biên giới với Sierra Leone và cách dinh tổng thống 4 tiếng lái xe.
Tuy nhiên, các quan chức Mỹ ngày 10/9 cho hay đang điều tra thông tin đại tá Doumbouya và các binh sĩ tham gia đảo chính khởi hành từ căn cứ này vào sáng sớm 5/9, khi các huấn luyện viên Mỹ đang ngủ.
"Chúng tôi không có thông tin chi tiết về việc quân đội Guinea giành quyền lực thế nào và không có dấu hiệu báo trước sự kiện này", Bardha Azari, một phát ngôn viên khác của AFRICOM, cho biết.
Video được đăng trên mạng xã hội gần đây cho thấy dân Guinea hò reo quanh một chiếc xe chở các đặc nhiệm Mỹ ngày 5/9. Dân địa phương hô vang "tự do", một binh sĩ Mỹ tươi cười và chạm tay với một người trong số này.
Các quan chức Mỹ cho biết nhóm đặc nhiệm trong video đang trên đường quay lại đại sứ quán Mỹ, song phủ nhận nước này ủng hộ cuộc đảo chính tại Guinea. "Chính phủ và quân đội Mỹ không tham gia vào việc quân đội Guinea giành quyền lực dưới bất cứ hình thức nào", phát ngôn viên AFRICOM Azari cho biết.
Dân Guinea reo hò quanh xe chở nhóm đặc nhiệm Mỹ quay lại đại sứ quán ở thủ đô Conakry ngày 5/9. Video: NY Times.
Đại tá Doumbouya tuyên bố buộc phải giành quyền lực vì các hành động của Conde, người lần đầu được bầu làm tổng thống Guinea năm 2010. Doumbouya cáo buộc Conde không giúp cải thiện tình hình đất nước và tạo điều kiện cho tham nhũng.
Lực lượng đảo chính công bố video cho thấy Conde ngồi trên ghế sofa với vẻ mặt chán nản, các binh sĩ mang đầy đủ trang bị và vũ khí vây quanh. Đại tá Doumbouya từ chối tiết lộ vị trí giam Conde, song một số đại diện nước ngoài cho biết cựu tổng thống Guinea vẫn khỏe.
Doumbouya thu hút được sự chú ý của công chúng trong lễ kỷ niệm 60 năm Guinea giành độc lập tháng 10/2018, khi diễu hành với đơn vị đặc nhiệm mới thành lập tại thủ đô Cornakry.
Một bức ảnh chụp khi đó cho thấy Doumbouya đứng bên ngoài đại sứ quán Mỹ cùng ba sĩ quan quân đội nước này. Các quan chức Mỹ khẳng định không hiểu tại sao Doumbouya tổ chức cuộc đảo chính khi đang làm việc chặt chẽ với họ.
Đây không phải lần đầu các cuộc đảo chính ở châu Phi phủ bóng lên các chương trình huấn luyện của quân đội Mỹ tại đây. Khi quân nổi dậy tràn vào khu vực sa mạc phía bắc Mali năm 2012, chỉ huy các đơn vị đặc nhiệm Mali do Mỹ huấn luyện đã đào tẩu vào thời điểm quan trọng và tiếp sức cho phe nổi dậy.
Nguyễn Tiến (Theo NY Times)