Cuộc thi ampli Class A

Tham dự cuộc thi có 13 ampli bán dẫn class A, trong đó có 8 sản phẩm tự ráp của các thành viên mạng Nghe nhìn Việt Nam (VNAV). Khác với các cuộc thi DIY bán dẫn trước đây, các sản phẩm dự thi lần này đều là những sản phẩm được lắp ráp khá công phu.

Cái khó khi lắp ampli Class A

Ampli lắp theo mạch Aleph5 của tác giả NguyenStyle.

Bản chất của mạch Class A là các linh kiện khuếch đại được đặt chế độ làm việc trong miền tuyến tính nhất của đặc tuyến truyền đạt của chúng. Vì tính chất tuyến tính như vậy mà ampli class A được các audiophile đánh giá là có chất lượng âm thanh khá trung thực. Tuy nhiên, nhược điểm lớn của mạch class A là hiệu suất thấp (bình thường công suất ra chỉ đạt 25% công suất tiêu thụ). Ví dụ, một ampli class A có công suất ra loa là 50W thì đòi hỏi phần nguồn phải cung cấp được một công suất tiêu thụ cho toàn mạch là 200W!

Với hiệu suất thấp như vậy, việc chế tạo ampli bán dẫn Class A được coi là tương đối khó. Trước hết người ta cần tính toán để có phần nguồn tốt, với những tụ hoá dung lượng lớn nhằm cung cấp công suất lớn cho mạch hoạt động ổn định.

Khó khăn thứ hai là phải giải quyết vấn đề thoát nhiệt cho máy. Do công suất dư thừa thể hiện dưới dạng nhiệt lượng, nếu không lắp các cánh tản nhiệt loại to, nhiệt lượng không thoát ra kịp thời có thể sẽ làm "trôi" điểm làm việc của các linh kiện bán dẫn.

Cánh tản nhiệt to để thoát nhiệt.

Một khó khăn nữa là để chế tạo một ampli bán dẫn Class A tốt thì không những đòi hỏi thiết kế mạch phải tốt mà còn cần những linh kiện bán dẫn chất lượng cao và "cân" nhau, một điều tương đối nan giải đối với những người tự ráp đồ âm thanh (DIYer) bởi thị trường linh kiện điện tử ở nước ta còn quá nhỏ bé, hầu như các linh kiện tốt đều phải được đặt hàng ở nước ngoài. Những trở ngại nêu trên khiến cho cuộc chơi Class A được coi là cuộc chơi không dành cho số đông.

Song, cùng với sự phát triển của thú chơi âm thanh tự ráp, ngày càng có nhiều người yêu thích kỹ thuật điện tử muốn "dấn thân" vào con đường này và cuộc thi với tên gọi "Solid State Class A Contest" của mạng VNAV chính nhằm tạo ra một sân chơi cho niềm đam mê đó.

Các loại mạch Class A

Cặp monoblock tự ráp.

Phân nửa số ampli tự ráp tham dự cuộc thi được lắp theo mạch Aleph 5. Tác giả của mạch điện này là kỹ sư Nelson Pass, ông chủ của hãng Pass Lab danh tiếng. Cùng với việc liên tục giới thiệu những model ampli Pass Lab dành cho dân sành chơi âm thanh thì Nelson Pass cũng không phải là con người hẹp hòi khi ông công khai chia sẻ các sơ đồ mạch điện cho những người thích mày mò tự ráp ampli. Và một nhóm người chơi đã tìm đến thiết kế của Nelson Pass qua mạng Internet. Họ cho rằng Aleph 5 là một thiết kế tốt, rất thông minh và xứng đáng để "đầu tư".

Mạch Aleph 5 dùng toàn bộ linh kiện khuếch đại là mosfet, với tầng khuếch đại vi sai đầu vào. Chi phí để lắp một chiếc Aleph5 không ít tiền nhưng cũng không quá lớn, chỉ tương đương chi phí lắp ráp một ampli đèn loại trung bình, nhưng công sức bỏ ra không phải là nhỏ.

Một thành viên trong nhóm là hoạ sỹ thiết kế đã có những ý tưởng khá sáng tạo trong việc tận dụng những phế liệu kim loại để tạo hình vỏ máy (chassis).

Các ampli thành phẩm đều là những chú "khủng long" thực sự, với kích thước lớn cỡ tương đương Pass Lab X350 và cũng khá nóng, được chủ nhân của chúng đùa vui là có thể rán trứng! Mạch điện lắp xong phải chạy rà và hiệu chỉnh khá lâu mới được coi là tạm ổn để tham dự cuộc thi. Công suất ra loa của Aleph 5 đạt tới 60 W/kênh - một mức công suất khá lớn ở chế độ class A, dễ dàng phối ghép với các cặp loa được coi là cứng đầu khó trị.

Mạch PLH cũng được coi là một đứa con tinh thần của kỹ sư Pass Lab. Dựa trên nguyên lý của mạch kinh điển JLH class A push - pull (đẩy kéo) được phát minh từ năm 1969 bởi John Linsey Hood, Nelson Pass đã cải tạo lại mạch và thay vì dùng sò BJT, ông dùng mosfet ở phần công suất. Mạch điện PLH đơn giản, ít linh kiện hơn nhiều so với mạch Aleph5 và linh kiện cũng dễ tìm từ các nguồn linh kiện trong nước.

Thiết kế có nhiều điểm tương đồng với PLH là mạch DOZ. Đây là mạch ampli của một DIYer người Tây Ban Nha - Rod Elliot - một người cũng khá nổi tiếng trong giới DIY. Mạch DOZ sử dụng transitor lưỡng cực BJT. Nếu như đặc trưng của mosfet là chất âm trong trẻo, tự nhiên thì đặc trưng của BJT lại là sự trầm ấm và uy lực. Tuy thiết kế mạch của ampli DOZ cũng không phức tạp như Aleph 5, nhưng trong quá trình thi công đòi hỏi người ráp phải tính toán, căn chỉnh thật cẩn thận, tránh cho sò BJT bị trôi điểm làm việc do nhiệt lượng.

Power Follower 99 là mạch điện của kỹ sư người ý Andrea Ciuffoli, được các DIYer Việt Nam biết đến từ khá sớm và cũng đã có rất nhiều bạn lắp thành công mạch này. Mạch PF99 dùng các loại mosfet thông dụng có sẵn trên thị trường, hoạt động theo nguyên lý khuyếch đại dòng chứ không khuếch đại áp. Đây có thể coi là một trong những loại mạch class A bán dẫn đơn giản nhất, phù hợp cho những người mới bắt đầu. Các "thí sinh" có ampli PF99 đã sử dụng đèn điện tử làm tầng khuếch đại tín hiệu để tranh thủ kết hợp giữa nội lực khoẻ khoắn của bán dẫn với sự ngọt ngào, tinh tế của đèn điện tử.

Ban giám khảo.

Trở lại với cuộc thi của VNAV. Tuy không loan báo rộng rãi nhưng số lượng khán giả tới chứng kiến cuộc test khá đông, phần nào chứng tỏ sức hấp dẫn của thiết bị tăng âm bán dẫn vẫn còn rất lớn chứ chưa bị lấn át bởi phong trào chơi đèn điện tử như một thứ "mốt" hiện nay. Ban giám khảo của cuộc thi là những người hoạt động trong giới âm thanh chuyên nghiệp và các dân chơi âm thanh lâu năm, trong đó có nhạc sỹ Quốc Trung, nhạc công Ngọc Thiện (Nhà hát Giao hưởng Việt Nam). Cuộc thi diễn ra khá nghiêm túc. Mỗi một thiết bị tham dự buộc phải trình diễn 3 bài test để đánh giá các tiêu chí về không gian, độ động, tiết tấu, độ đồng đều các dải...

Kết quả cuối cùng, tuy hai trong ba vị trí được ban giám khảo cho số điểm cao nhất không phải là ampli tự ráp mà là các sản phẩm hãng đã có tên tuổi trên thị trường, song chất lượng trình diễn của các sản phẩm tự ráp cũng khá ấn tượng đối với ban giám khảo và đông đảo khán giả.

Qua cuộc thi này cũng cho thấy việc lựa chọn mạch và chọn lựa linh kiện có ảnh hưởng quyết định tới chất lượng âm thanh của các sản phẩm tự ráp. Đoàn Anh Tuấn, một DIYer trẻ giành được giải cao tại cuộc thi cho biết anh đã phải mất hàng tháng để hiệu chỉnh, thay thế các linh kiện mà vẫn chưa ưng ý. "Số tiền 5 triệu đồng bỏ ra để đầu tư cho chú "khủng long" của mình không phải là số tiền nhỏ, nhưng mà vui", Tuấn hồ hởi nói.

L.M.

• 'Chơi' đồ tự ráp
• Chơi ampli đèn 300B tự ráp
• Ampli tự chế Feeling Audio