Tối 15/8, ông Sơn, 50 tuổi, cùng vợ buồn bã xách valy, bao tải đựng quần áo trở lại phòng trọ 15 m2 bốc mùi ẩm mốc, thuê 1,5 triệu đồng mỗi tháng, nằm ở con hẻm phường Bình Hưng Hoà A, quận Bình Tân, sau chuyến hồi hương thất bại. Vợ chồng ông là hai trong số gần 800 người lái xe máy tự phát về quê nhưng bị chính quyền TP Thủ Đức, quận 12 và Bình Tân chặn lại, vận động quay về nơi ở.
Ông Huỳng Văn Sơn cùng vợ ăn mì lót dạ tại nhà trọ sau chuyến về quê bất thành, tới 15/8. Ảnh: Đình Văn
Nửa năm trước, thấy hai người con đầu lập gia đình nhưng kinh tế khó khăn, ông Sơn cùng vợ khăn gói rời nhà ở xã Cát Tân, huyện Phù Cát, Bình Định vô TP HCM làm phụ hồ để kiếm tiền nuôi đứa út đang ăn học. Ông làm thợ xây cho thầu phụ với tiền công 450.000 đồng mỗi ngày. Vợ ông trộn hồ, khiêng gạch, quét vôi tiền công bằng 2/3 so với thợ chính. Công trình lúc có lúc không khiến thu nhập cả hai bấp bênh.
Đầu tháng 6, khi TP HCM giãn cách xã hội, công trình xây dựng tạm ngưng, hai vợ chồng thất nghiệp. Tiền để dành sau một tháng thì cạn kiệt, cả hai vay mượn khắp nơi mua đồ ăn, trả tiền nhà trọ và được người thân tiếp tế nhưng chỉ đủ cầm cự đến cuối tháng 7.
Hàng ngày, ở trong phòng trọ nóng hầm hập cùng hai đứa cháu, ông Sơn phải trông chờ vào rau, củ, gạo được tổ dân phố hỗ trợ. Những ngày không có, vợ ông mua trứng, mì gói về ăn cầm cự qua ngày. Do không đăng ký tạm trú và làm công việc tự do nên vợ chồng ông chưa nhận được tiền hỗ trợ Covid-19.
Trước ngày TP HCM giãn cách thêm một tháng, nghe đứa cháu thông báo "một hội đồng hương sẽ dẫn người dân về quê", ông và vợ mượn 800.000 đồng đi xét nghiệm, gom hết quần áo "đánh liều" về nhà. Đêm đó, hai vợ chồng không ngủ, chỉ chờ đến 5h ra điểm hẹn ở giao lộ Phan Văn Hớn với quốc lộ 1 (quận 12). Khi mặt trời ló dạng, xung quanh ông hàng trăm người đi xe máy chở lỉnh kỉnh đồ đạc đứng tràn ra đường. Tuy nhiên, đám đông chưa kịp xuất phát thì lực lượng chức năng xuất hiện, chặn nhiều đầu, vận động ở lại.
"Lúc vô Sài Gòn làm hồ, tôi háo hức lắm vì được trả tiền công gấp đôi so với ở quê. Giờ bị mắc kẹt ở đây, không biết trong một tháng tới lấy gì ăn", ông nói khi cùng vợ bưng tô mì gói ăn lót dạ.
Ông Đỗ Viết Sau được bố trí ở tạm tại phòng trọ, phường Long Bình, TP Thủ Đức, ngày 16/8. Ảnh: Hà An
Cũng như vợ chồng ông Sơn, nửa năm trước do hoàn cảnh khó khăn, ông Đỗ Viết Sau rời nhà ở huyện Đức Linh, Bình Thuận vào TP HCM làm bảo vệ công trường xây dựng ở quận 3, với tiền lương 6 triệu đồng mỗi tháng. Tuy nhiên 3 tháng tháng nay, dịch bùng phát, công trường tạm ngưng khiến ông thất nghiệp.
Ông Sau bị cầm chân ở lán nhỏ cạnh công trình khi mọi người về hết. "Bây giờ chỉ có quê hương là nơi để tôi nương tựa", ông kể về lý do tính đi bộ quãng đường dài hơn 200 km từ TP HCM về quê. Trong suy nghĩ của ông, "đi đến đâu hay đến đó, mệt thì nghỉ, mưa thì kiếm chỗ trú chân rồi đi tiếp...".
4h ngày 15/8, ông rời lán, hỏi đường ra quốc lộ 1, mang theo balo đựng hai bộ áo quần, ít thuốc men, mùng mền và tấm nilon trải khi dừng chân, cùng 600.000 đồng lộ phí. Khoảng 9h, ông đến cầu vượt Linh Xuân, TP Thủ Đức, nhìn thấy nhiều người chạy xe máy chở lỉnh kỉnh đồ đạc. Biết họ về quê, ông bám theo đến gần khu du lịch Suối Tiên bị cảnh sát ở chốt kiểm soát chặn lại.
Không thể về quê, ông được UBND phường Long Bình, TP Thủ Đức, bố trí phòng trọ rộng chừng 12m2 tại địa bàn cùng hai người có ý định chạy xe về Thanh Hoá. Theo ông Phạm Ngọc Lượng, Chủ tịch phường Long Bình, đây là những trường hợp rất khó khăn, không nơi nương tựa nên được lo chỗ ở tạm, cấp lương thực và 500.000 đồng để sống qua mùa dịch. "Nếu họ có nhu cầu ở lại, phường sẽ tạo điều kiện việc làm, nơi ở", ông Lượng nói.
Chung hoàn cảnh nhưng vợ chồng nữ công nhân Lê Thị Quỳnh, 20 tuổi vừa được UBND phường Bình Hưng Hoà B đóng một tháng tiền trọ đã nợ để được quay về ở. Hai ngày trước thời điểm lái xe máy cùng đoàn người tập trung về quê ở quốc lộ 1, vợ chồng chị Quỳnh được chủ trọ nhắn tin buộc phải ra khỏi phòng vào ngày 15/8 nếu không đóng tiền.
Vợ chồng chị Quỳnh về lại phòng trọ rộng 10 m2 trong tình cảnh không tiền, không việc làm. Ảnh: Đình Văn
Bí bách, cả hai mượn tiền đổ xăng vào bình nhựa 5 lít, gom hết đồ đạc chất lên xe để về quê. Hai vợ chồng dù cạn tiền nhưng nghĩ đi cùng đoàn đồng hương sẽ không lo đói trên đoạn đường hơn 1.100 km từ TP HCM tới Quảng Trị. Nhưng chỉ đi được chục km, cũng như vợ chồng ông Sơn, cả hai bị cơ quan chức năng chặn lại.
Chị Quỳnh cùng chồng làm công nhân may quần jeans cho xưởng tư nhân với thu nhập 7 triệu đồng mỗi người. "Nhưng hàng tháng chủ chỉ đưa một nửa lương, phần còn lại họ nói đến cuối năm trả một lần", chị Quỳnh nói và cho biết từ khi nghỉ việc vì dịch giữa tháng 6, hai vợ chồng không thể liên lạc chủ xưởng để lấy phần lương đang bị giữ.
Không tiền, không việc làm, cả hai chỉ ăn một buổi mỗi ngày để tiết kiệm. "Thường vợ chồng ngủ đến 2h chiều mới dậy nấu ăn, đến khuya nếu đói bụng quá chế mì ăn trước khi đi ngủ", nữ công nhân cho hay.
Ông Nguyễn Văn Đức, Phó chủ tịch phường Bình Hưng Hoà B, cho biết ngoài vợ chồng chị Quỳnh, khoảng chục người ở địa phương cũng về quê bằng xe máy. Chính quyền đã vận động chủ trọ giảm hoặc đóng thay nếu không đồng ý. "Chúng tôi sẽ cung cấp thức ăn, đảm bảo duy trì cuộc sống cho người khó khăn trong một tháng", ông Đức nói. Phường sẽ vận động những người trẻ mất việc có ý định về quê tham gia tình nguyện chống dịch và lo toàn bộ chi phí ăn ở.
Theo ông Lê Văn Bảy, Chủ tịch Uỷ ban MTTQ quận Bình Tân, địa phương có hơn 350.000 công nhân sống trong hơn 100.000 phòng trọ. Từ cuối tháng 7, đơn vị đã phối hợp các tỉnh tổ chức nhiều đợt đón công nhân về quê và vận động họ không đi xe máy tự phát.
Những công nhân thất nghiệp chưa nhận được tiền hỗ trợ Covid-19, quận Bình Tân sẽ cung cấp hơn 250 tấn gạo, 6.000 thùng mì và 40 loại nhu yếu phẩm, gồm: đồ hộp, thịt cá, sữa, rau củ..."Không tránh được việc người dân thiếu thốn nhưng chúng tôi sẽ không để họ quá đói", ông Bảy nói và cho biết trong đợt dịch thứ tư, quận đã hỗ trợ hơn chục nghìn trường hợp thực sự khó khăn.
Một trong những địa phương có nhiều công nhất TP HCM là quận 12, đã vận động hơn 60.000 chủ phòng trọ giảm hoặc giãn tiền nhà để giữ gần 180.000 lao động ở lại. Chủ tịch Uỷ ban MTTQ quận 12 Lê Tấn Tài cho biết đơn vị đã chia các khu trọ hỗ trợ thực phẩm theo hình thức xoay tua, cách 5-6 ngày một lần. "Quận tổ chức tiêm vaccine cho tất cả công nhân, vận động họ ở lại thay vì về quê có thể làm lây lan dịch", ông Tài nói.
Người dân vạ vật tìm đường rời TP HCM hôm 15/8. Video: Văn Điệp - Công Khang
Đây không phải là lần đầu tiên người dân sống ở TP HCM tự chạy xe máy về quê trong đợt dịch thứ tư. Hơn 20 ngày trước, nhiều người gặp khó khăn đã rủ nhau chạy xe máy từng đoàn về quê. Việc đi tự phát, chạy xe quãng đường cả nghìn km nguy hiểm cho người dân và khiến dịch dễ bùng phát, lây lan.
Trong công điện ngày 16/8, Thủ tướng yêu cầu tỉnh, thành phố đang thực hiện giãn cách theo Chỉ thị 16 không để người dân tự ý về quê. Trường hợp cần thiết, các tỉnh, thành thống nhất các địa phương liên quan tổ chức đưa đón người dân trở về thật an toàn, chu đáo.
Ngoài ra, các địa phương không để người dân thiếu ăn, thiếu mặc, không có chỗ ở và có chính sách hỗ trợ thiết thực bằng tiền, lương thực, thực phẩm... để người dân yên tâm ở lại, tuân thủ các quy định phòng chống dịch.
Nếu tính cả đợt cách ly xã hội một tháng công bố tối 15/8, TP HCM trải qua hơn ba tháng rưỡi giãn cách theo nhiều cấp độ. Thời gian cách ly kéo dài đã ảnh hưởng sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp. Nhiều người dân bị mất việc, cuộc sống khó khăn và bấp bênh.
Trong lần bùng phát dịch thứ tư, thành phố triển khai hai gói hỗ trợ người dân khó khăn. Đến nay, gói thứ nhất với tổng số tiền 886 tỷ đồng cơ bản hoàn thành. Ngoài nhiều nhóm ngành nghề được giúp đỡ, hơn 311.000 lao động tự do (mỗi người nhận 1,5 triệu đồng) được hỗ trợ với tổng kinh phí 467 tỷ đồng.
Ở gói thứ hai tổng kinh phí hơn 900 tỷ đồng, TP HCM đặt mục tiêu hoàn thành giải ngân trước ngày 15/8, nhưng đến nay, việc hỗ trợ chưa hoàn thành, một số quận huyện tỷ lệ chi trả còn thấp.
>> Nghe podcast: Lao động nghèo tìm cách tồn tại trong giãn cách
Đình Văn - Hà An