Australia, Mỹ và Anh hôm 15/9 tuyên bố thiết lập quan hệ đối tác an ninh tại khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, đồng thời công bố thỏa thuận AUKUS giúp Canberra đóng ít nhất 8 tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân. Thỏa thuận này được giới quan sát đánh giá là động thái rõ ràng nhắm đến ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc ở khu vực.
Trong khi đó, Bắc Kinh được cho là sẽ tiếp tục mạnh tay đầu tư, tăng cường nỗ lực xây dựng hạm đội tàu ngầm và năng lực chống ngầm, nhằm phục vụ tham vọng trở thành lực lượng hải quân "biển xanh" vào giữa thế kỷ.
Theo báo cáo năm ngoái của Lầu Năm Góc, hải quân Trung Quốc đang sở hữu 4 tàu ngầm tên lửa đạn đạo chạy bằng năng lượng hạt nhân (SSBN) Type 094A, cùng 6 tàu ngầm tấn công hạt nhân (SSN) Type 093 và 50 tàu ngầm tấn công chạy bằng động cơ diesel.
Các tàu SSN Type 095 và SSBN Type 096 cũng đang được Trung Quốc phát triển. Hồi tháng 4, nước này đưa thêm một chiếc Type 094A vào biên chế trong buổi lễ có sự hiện diện của Chủ tịch Tập Cận Bình.
Sau khi Australia, Anh và Mỹ đạt thỏa thuận AUKUS, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hoa Xuân Oánh cho rằng động thái này "không chỉ tác động sâu rộng đến hệ thống không phổ biến vũ khí hạt nhân quốc tế, mà còn đặt ra những mối đe dọa thực sự đối với ổn định và hòa bình khu vực".
Hu Bo, giám đốc Sáng kiến Điều tra Tình hình Chiến lược Biển Đông thuộc Đại học Bắc Kinh của Trung Quốc, nhận định rằng mặc dù AUKUS không giúp Australia nhanh chóng sở hữu các tàu ngầm hạt nhân trong tương lai gần, "chúng vẫn sẽ kích hoạt một cuộc chạy đua vũ trang" trong lòng biển.
Australia đang vận hành 6 tàu ngầm tấn công lớp Collins chạy bằng động cơ diesel - điện. Các tàu ngầm hạt nhân mới theo thỏa thuận AUKUS dự kiến đến năm 2030 mới đi vào hoạt động, thậm chí phải chờ tới những năm 2040. Tuy nhiên, các bộ trưởng cấp cao của Australia từng đề cập về khả năng thuê một số tàu ngầm tấn công từ Mỹ hoặc Anh để sử dụng hoặc huấn luyện như một giải pháp tạm thời.
Trong khi đó, hải quân Mỹ sở hữu lực lượng dưới nước mạnh nhất thế giới, với 14 tàu ngầm SSBN lớp Ohio và 52 tàu SSN thuộc ba lớp Virginia, Seawolf và Los Angeles.
Tất cả tàu ngầm của Mỹ đều chạy bằng năng lượng hạt nhân và khoảng 24 chiếc luôn được triển khai tại Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương vào bất kỳ thời điểm nào. Thêm vào đó, nếu hải quân Mỹ đạt mục tiêu bố trí 60% tàu chiến trong khu vực này, số tàu ngầm được triển khai sẽ tăng lên hơn 31.
Dù cách xa khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương về mặt địa lý, Anh vẫn có lực lượng quân sự thường trú trong khu vực. Nước này sở hữu 4 tàu SSBN lớp Vanguard, 4 tàu SSN lớp Astute và 4 tàu SSN lớp Trafalgar trong biên chế. Ba chiếc lớp Astute và một tàu SSBN lớp Dreadnought cũng đang được đóng. Các tàu lớp Astute và Virginia nằm trong số những ứng viên mà Australia có thể mua.
"Trong vòng 18 tháng tới, Australia sẽ làm việc với Anh và Mỹ để kiểm tra kỹ lưỡng toàn bộ yêu cầu nền tảng cho việc quản lý hạt nhân", Lực lượng Chuyên trách Tàu ngầm Hạt nhân mới được thành lập của Australia cho biết trong một tuyên bố.
Ngoài Trung Quốc, nhiều bên khác tại Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương cũng bày tỏ quan tâm đến sức mạnh dưới lòng biển. Ấn Độ, Triều Tiên và Hàn Quốc đã bắt đầu hoặc có kế hoạch phát triển tàu ngầm hạt nhân, trong khi đảo Đài Loan được cho là vô cùng muốn thay thế các tàu ngầm cũ kỹ bằng những chiếc mới, giữa căng thẳng ngày càng gia tăng với Trung Quốc đại lục.
"Mỹ sẽ hạn chế Đài Loan, nhưng có thể thả lỏng cho Nhật Bản và Ấn Độ, hoặc thậm chí chuyển giao một số công nghệ tàu ngầm hạt nhân cho Ấn Độ", Tống Trung Bình, bình luận viên quân sự tại Hong Kong, đánh giá, chỉ ra rằng Tokyo và New Delhi, cùng với Canberra, là thành viên Đối thoại Tứ giác An ninh, một nhóm khác do Washington dẫn đầu tại Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.
Ấn Độ đã đưa vào biên chế một tàu SSBN lớp Arihant và dự kiến thêm ba chiếc trong tương lai. Nước này vừa trả lại một tàu SSN lớp Akula do Nga sản xuất và sẽ thuê một chiếc khác từ năm 2025. Còn Nhật Bản từ lâu đã tập trung vào sức mạnh dưới nước, với 20 tàu ngầm tấn công diesel-điện trong biên chế và đang đóng thêm một chiếc.
"Nhật Bản và Ấn Độ đều có khả năng tự đóng tàu ngầm hạt nhân. Người Nhật chỉ cần Mỹ bật đèn xanh. Hàn Quốc cũng vậy", bình luận viên Tống Trung Bình nhận định.
Hồi tháng một, lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un cho biết nước này đã hoàn thành thiết kế một tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân có khả năng "phóng vũ khí hạt nhân chiến lược", thêm rằng quá trình phát triển "đang trong những giai đoạn kiểm tra cuối cùng".
Đáp lại, Hàn Quốc được cho là đã đàm phán với Mỹ để được đồng ý đóng tàu ngầm hạt nhân. Tháng trước, nước này lần đầu tiên thử nghiệm thành công tên lửa đạn đạo phóng từ tàu ngầm.
Theo quan niệm phổ biến, vũ khí chống ngầm tốt nhất chính là tàu ngầm. Tuy nhiên, giới quan sát chỉ ra rằng chi phí mua, vận hành và bảo trì chúng quá đắt đỏ, không phải nước nào tại Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương cũng đủ khả năng, hoặc sẵn sàng bỏ tiền để phát triển hạm đội tàu ngầm.
Mặc dù vậy, căng thẳng gia tăng đồng nghĩa với việc những nước vốn không đủ khả năng thành lập hạm đội ngầm mới, hoặc mở rộng các hạm đội đang sở hữu, có lẽ cũng phải tìm kiếm các giải pháp tác chiến chống ngầm, do bị cuốn vào cuộc đua của các "ông lớn".
"Phương án rẻ hơn là đầu tư vào những năng lực đối kháng khác, như tàu hay trực thăng được thiết kế riêng cho nhiệm vụ chống ngầm", Collin Koh, chuyên gia tại Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam thuộc Đại học Công nghệ Nanyang của Singapore, đánh giá.
Ông nói thêm rằng khi những tàu ngầm trên được triển khai, chúng nhiều khả năng sẽ tập trung tại Biển Đông, tuyến hàng hải chiến lược đủ sâu để các tàu ngầm hoạt động. "Các vùng ven biển trong khu vực càng đông đúc, nguy cơ xảy ra các cuộc chạm trán liên quan đến tàu ngầm và lực lượng trên mặt biển càng gia tăng, cũng như những sự cố va chạm với các tàu khác, bao gồm tàu dân sự", Koh cảnh báo.
Thêm vào đó, các cơ chế phòng tránh hoặc giảm thiểu sự cố dưới nước tại Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương vẫn chưa được phát triển. Tuần trước, hải quân Mỹ xác nhận tàu ngầm hạt nhân tấn công USS Connecticut "đâm phải một vật thể không xác định" ở Biển Đông.
Trung Quốc bày tỏ lo ngại về nguy cơ xảy ra rò rỉ hạt nhân gây ô nhiễm môi trường biển sau sự cố của tàu ngầm Mỹ, giữa lúc cuộc cạnh tranh giữa hai siêu cường ngày càng quyết liệt. Washington khẳng định lò phản ứng hạt nhân trên tàu ngầm USS Connecticut vẫn an toàn, nhưng chưa tiết lộ thêm thông tin về vụ va chạm.
Ánh Ngọc (Theo SCMP)