Khi nghe thấy loạt âm thanh đinh tai xé tan màn đêm, người dân sống gần đó lập tức nghĩ tới hai nỗi kinh hoàng mà Haiti thường xuyên phải đối mặt: Bạo lực băng đảng và động đất. Nhưng khi bình minh lên, sự thật được công bố khiến cả đất nước chấn động: Tổng thống đã bị ám sát.
Tổng thống Haiti Jovenel Moise phát biểu tại một cuộc họp báo ở thủ đô Port-au-Prince hồi tháng 1/2020. Ảnh: AFP.
Một nhóm "người nước ngoài" nói tiếng Anh và tiếng Tây Ban Nha đã đột nhập vào nhà riêng của Tổng thống Moise ở khu phố Pelerin 5, thủ đô Port-au-Prince vào lúc 1h sáng, theo thông báo từ văn phòng Thủ tướng Haiti Claude Joseph.
Trong video do nhân chứng ghi lại, một đoàn xe SUV chở những người đàn ông có vũ trang lao nhanh đến đỗ trước cửa tư dinh Tổng thống. Người nào đó có giọng Mỹ trong nhóm vũ trang nói qua loa phóng thanh: "Đây là chiến dịch của Lực lượng Phòng chống Ma túy Mỹ (DEA). Tất cả lùi lại, rời khỏi vị trí".
Nhóm tay súng sau đó xông vào bên trong tư dinh của Moise. Tiếng súng sau đó rộ lên trong đoạn video được nhân chứng quay ở khu phố Pelerin 5, nơi có tư dinh Tổng thống.
Tổng thống 53 tuổi bị bắn chết tại chỗ trong khi Đệ nhất phu nhân Martine, 47 tuổi, bị thương nặng. Bà đang được chuyển tới Miami, Mỹ, để điều trị. Thủ tướng Joseph gọi vụ ám sát Tổng thống Moise là "hành động thù ghét, vô nhân đạo và man rợ".
Tiếng súng vang lên bên ngoài nhà riêng Tổng thống Jovenel Moise và nhóm vũ trang chặn đường gần đó ngày 7/7. Video: Miami Herald.
Một nguồn tin chính phủ tiết lộ với báo Miami Herald rằng những kẻ tấn công là "lính đánh thuê" nhưng giả dạng đặc vụ DEA. Cơ quan phòng chống ma túy của Mỹ có một văn phòng ở thủ đô Haiti, nhằm hỗ trợ chính phủ nước này trong các chương trình chống ma túy.
Một doanh nhân cùng sống trong khu phố cho hay ông giật mình tỉnh giấc vì những tiếng nổ lớn vào khoảng một giờ sáng. Những người khác nói họ nghe thấy tiếng súng trong khoảng thời gian từ 1h đến 1h30.
Tổng giám đốc Cảnh sát Quốc gia Haiti Leon Charles thông báo trên truyền hình tối 7/7 (sáng 8/7 giờ Hà Nội) rằng 4 lính đánh thuê ám sát Tổng thống Moise đã bị tiêu diệt, hai kẻ khác bị bắt.
"Cảnh sát đã đối đầu với những kẻ tấn công", ông nói, lưu ý rằng nhà chức trách vẫn trong quá trình truy đuổi một số nghi phạm. Cơ quan chức năng chưa nêu tên nghi phạm cũng như không cung cấp bằng chứng cho thấy mối liên quan giữa các nghi phạm với vụ ám sát.
Lối vào tư dinh của Tổng thống Moise. Ảnh: Anadolu Agency.
Theo Đại sứ Haiti tại Mỹ Bocchit Edmond, vụ ám sát Tổng thống Moise do "những kẻ chuyên nghiệp, biệt kích được đào tạo bài bản" thực hiện. Bộ Ngoại giao Mỹ trong khi đó khẳng định chắc chắn DEA không liên quan tới sự việc.
Hiện chưa rõ những kẻ tấn công đã sử dụng thủ đoạn nào để vượt qua lực lượng bảo vệ vòng ngoài của dinh Tổng thống.
Moise từng nói với một tờ báo Tây Ban Nha rằng "có hàng triệu người" muốn giết ông "bởi các chính sách của ông hay những cải cách mà ông đang thực hiện", theo đại sứ Edmond. Tuy nhiên, không có bất kỳ cảnh báo cụ thể nào được đưa ra vào đêm Tổng thống bị sát hại.
Tổng thống Moise bị ám sát một ngày sau khi ông đề cử bác sĩ giải phẫu thần kinh Ariel Henry làm tân Thủ tướng Haiti. Bác sĩ Henry dự kiến tiếp quản chức vụ từ người tiền nhiệm vào cuối tuần này.
Dân cư trong khu phố cho biết họ nghe thấy tiếng súng trường và nhìn thấy những người đàn ông mặc đồ đen chạy xe với tốc độ cao. Một số người còn nói rằng có cả tiếng lựu đạn nổ và máy bay không người lái được triển khai.
Thủ tướng Joseph, người đang nắm quyền điều hành đất nước sau cái chết của Tổng thống Moise, đã ban bố "tình trạng bị bao vây", qua đó mang đến cho ông nhiều quyền hạn hơn.
"Tôi vừa chủ trì một cuộc họp bất thường của hội đồng bộ trưởng và chúng tôi quyết định ban bố tình trạng bị bao vây trên khắp cả nước", Thủ tướng Joseph nói.
Hồi tháng hai, Moise tuyên bố cảnh sát đã phá được một âm mưu ám sát nhằm vào ông trong bối cảnh hàng loạt cuộc biểu tình lớn nổ ra tại Haiti vì cho rằng Tổng thống cố níu kéo quyền lực bằng cách từ chối tổ chức bầu cử.
"Có một âm mưu nhằm tước đoạt mạng sống của tôi", Tổng thống Moise lúc bấy giờ cho hay trong bài phát biểu trước cả nước. "Tôi xin cảm ơn lãnh đạo lực lượng an ninh tại dinh Tổng thống đã chặn đứng kế hoạch của những kẻ nhắm tới mạng sống của tôi".
Những vỏ đạn rơi bên ngoài tư dinh của Tổng thống Moise. Ảnh: AP.
Cái chết của Moise có nguy cơ đẩy Haiti chìm sâu vào hỗn loạn sau nhiều tháng biểu tình bạo lực khiến nổ ra liên miên với cáo buộc rằng Tổng thống đã lợi dụng những băng đảng vũ trang xã hội đen để giúp ông nắm quyền. Hơn 14.700 người đã phải rời bỏ nhà cửa vì bạo lực.
Theo hiến pháp Haiti, Chánh án Tòa án Tối cao sẽ kế nhiệm tổng thống trong trường hợp xảy ra bất trắc. Tuy nhiên, Chánh án René Sylvestre đã qua đời do Covid-19 hôm 23/6.
Về phần Thủ tướng Joseph, để chính thức thay thế Tổng thống Moise, ông cần được Quốc hội Haiti thông qua, nhưng vì các cuộc bầu cử quốc hội gần đây không được tổ chức theo lệnh của Moise, nên cơ quan lập pháp Haiti hiện không còn tồn tại.
Tình thế này tạo nên sự bế tắc chính trị cho Haiti. "Không có giải pháp hiến pháp nào cho tình hình hiện tại", Bernard Gousse, cựu bộ trưởng tư pháp Haiti, cho hay.
Vũ Hoàng (Theo Mirror, NYTimes, Washington Post)