Năm 2013, tàu Rhosus treo cờ Moldova rời khỏi cảng Batumi, Gruzia, lên đường tới Mozambique. Hàng hóa trên tàu là 2.570 tấn amoni nitrat, hợp chất thường được dùng để làm phân bón trong nông nghiệp hoặc thuốc nổ trong công nghiệp, theo nhật ký hành trình và lời kể của thuyền trưởng người Nga Boris Prokoshev, 70 tuổi.
Thuyền trưởng Prokoshev lên tàu tại Thổ Nhĩ Kỳ sau một cuộc nổi loạn về tiền lương chưa được thanh toán của thủy thủ đoàn đời trước. Tàu Rhosus thuộc sở hữu của công ty Teto Shipping của doanh nhân người Nga Igor Grechushkin.
Tàu Rhosus. Ảnh: Shipspotting.com
Theo lời thuyền trưởng Prokoshev, Grechushkin đã nhận một triệu USD để đưa số amoni nitrat đến cảng Beira, Mozambique. Số hàng này do Ngân hàng Quốc gia Mozambique mua cho Fábrica de Explosivos de Moçambique, một công ty sản xuất thuốc nổ thương mại, Baroudi and Partners, công ty luật Lebanon đại diện cho thủy thủ đoàn tàu Rhosus, ngày 5/8 cho biết.
Trên đường đi, tàu ghé vào cảng Hy Lạp để tiếp nhiên liệu. Đó là lúc Grechushkin gọi điện cho Prokoshev từ đảo Cyprus, thông báo rằng ông ta không có đủ tiền để trả phí qua kênh đào Suez, nên họ phải chở thêm hàng hóa để trang trải chi phí. Vì vậy, Grechushkin chuyển hướng tàu đến cảng Beirut của Lebanon nhận thêm số hàng hóa bổ sung là máy móc hạng nặng.
Con tàu đến Beirut vào tháng 11/2013, hai tháng sau khi nó khởi hành. Nhưng ở Beirut, họ nhận ra số máy móc hạng nặng này không vừa với con tàu đã 30-40 năm tuổi, thuyền trưởng Prokoshev cho hay.
Giới chức Lebanon nhận thấy con tàu không đủ độ tin cậy và họ đã giữ tàu lại vì nó không thể trả phí cập cảng cùng những khoản phí dịch vụ khác. Khi các nhà cung cấp dịch vụ tại cảng cho con tàu liên lạc với Grechushkin để đòi phí nhiên liệu, thực phẩm và những nhu yếu phẩm khác, họ không thể kết nối với ông ta.
Dường như Grechushkin đã quyết định từ bỏ con tàu. Rhosus trở thành "con tin" bị giữ vô thời hạn ở cảng Beirut.
6 thành viên thủy thủ đoàn được phép rời tàu trở về nhà, nhưng các quan chức Lebanon ép thuyền trưởng và ba thuyền viên người Ukraine ở lại tàu cho tới khi các khoản nợ được giải quyết. Những hạn chế nhập cư của Lebanon khiến thủy thủ đoàn không thể lên bờ và họ phải vật lộn để có được thực phẩm cùng những nhu yếu phẩm khác.
Prokoshev cho biết giới chức cảng Lebanon cảm thấy thương hại những thuyền viên đói khát trên tàu nên đã cung cấp số thực phẩm cần thiết. Nhưng họ không tỏ ra lo ngại về số hàng hóa cực kỳ nguy hiểm trên tàu. "Họ chỉ muốn thu tiền mà chúng tôi nợ họ", ông nói.
Hoàn cảnh của thủy thủ đoàn tàu Rhosus đã thu hút được sự quan tâm ở Ukraine. Truyền thông Ukraine mô tả thuyền trưởng Prokoshev và các thuyền viên là những "con tin" mắc kẹt trên một con tàu bị bỏ rơi.
Ngày càng tuyệt vọng, Prokoshev bán bớt số nhiên liệu còn lại của tàu và dùng số tiền đó để thuê một đội luật sư giải quyết tranh chấp. Những luật sư này đã cảnh báo chính quyền Lebanon rằng con tàu có nguy cơ "chìm và nổ tung" bất cứ lúc nào, theo thông báo từ công ty luật Baroudi and Partners.
Một thẩm phán Lebanon sau đó ra lệnh thả thủy thủ đoàn với lý do nhân đạo vào tháng 8/2014. Grechushkin lúc này mới xuất hiện, trả tiền cho họ trở về Ukraine.
Việc các thuyền viên còn lại rời tàu buộc chính quyền Lebanon phải nhận trách nhiệm xử lý lô hàng hóa chất nguy hiểm trên "quả bom nổi" này. Số amoni nitrat trên tàu sau đó được chuyển đến lưu tại nhà kho số 12 ở bến cảng mà không có bất cứ biện pháp bảo quản đặc biệt nào. Đến ngày 4/8, thảm họa cuối cùng cũng xảy ra, khi 2.750 tấn amoni nitrat phát nổ, tạo ra cơn chấn động khiến ít nhất 135 người chết và 5.000 người bị thương.
Vụ nổ ở Beirut qua 7 góc quay.
"Tôi đã rất kinh hãi", thuyền trưởng Prokoshev từ Sochi nói về vụ nổ trong cuộc phỏng vấn qua điện thoại với báo New York Times.
Tại Lebanon, công chúng chủ yếu phẫn nộ vì sự bất cẩn của chính quyền khi họ biết lô hàng nguy hiểm như thế nào nhưng lại không có hành động phù hợp.
Các quan chức hải quan cấp cao đã viết thư cho tòa án Lebanon ít nhất 6 lần từ năm 2014 đến 2017, nhằm tìm kiếm những hướng dẫn về cách xử lý số hóa chất amoni nitrat, theo hồ sơ do nghị sĩ Lebanon Salim Aoun đăng lên mạng xã hội.
"Do việc giữ lô hàng tại kho trong điều kiện thời tiết không phù hợp tạo ra mối nguy hiểm nghiêm trọng, chúng tôi một lần nữa yêu cầu cơ quan hàng hải tái xuất chúng ngay lập tức", Shafik Marei, giám đốc hải quan Lebanon viết trong thư hồi tháng 5/2016.
Cơ quan hải quan đề xuất một số giải pháp như quyên góp số amoni nitrat cho quân đội hay bán nó cho Công ty Thuốc nổ Lebanon thuộc sở hữu tư nhân. Một năm sau, Marei lại gửi đi bức thư tương tự, song cơ quan tư pháp không trả lời bất kỳ lá thư nào của ông.
Trực thăng dập một đám cháy sau vụ nổ tại cảng Beirut, Lebanon, ngày 4/8. Ảnh: AFP.
Tổng giám đốc cảng vụ Beirut Hassan Koraytem cho hay các quan chức an ninh và hải quan đã không ít lần gửi yêu cầu lên tòa án Lebanon yêu cầu di dời số hàng nguy hiểm "nhưng không có gì xảy ra".
"Họ báo với chúng tôi rằng số hàng sẽ được bán đấu giá, nhưng không có buổi đấu giá nào được tổ chức và cơ quan tư pháp không có bất kỳ hành động nào", Koraytem nói thêm.
Koraytem, người đã quản lý cảng 17 năm qua, cho biết khi nghe thấy tiếng nổ, ông tưởng đó là một cuộc không kích. 4 nhân viên của ông đã thiệt mạng sau vụ nổ. Ông không biết thảm kịch được kích hoạt như thế nào. "Đây không phải lúc để đổ lỗi. Chúng ta đang đương đầu với một thảm kịch quốc gia", Koraytem nói.
Nhưng với đại bộ phận người dân Lebanon, tai họa vừa xảy ra là một bằng chứng nữa cho thấy sự quản lý hời hợt, yếu kém của giới lãnh đạo, những người đã đẩy đất nước vào khủng hoảng kinh tế suốt nhiều năm qua.
Thuyền trưởng Prokshev thì đổ lỗi cho doanh nhân Grechushkin và giới chức Lebanon vì đã kiên quyết bắt con tàu và giữ số amoni nitrat tại cảng thay vì "rải chúng trên những cánh đồng của họ".
"Họ đáng nhẽ sẽ có những mùa màng bội thu thay vì một vụ nổ khủng khiếp", ông nói.
Về con tàu Rhosus, Prokoshev nghe từ bạn bè, những người từng đến Beirut, rằng nó đã chìm tại cảng vào năm 2015 hoặc 2016 do bị nước tràn vào khoang. Ông chỉ bất ngờ là vì sao nó không chìm sớm hơn.
Vũ Hoàng (Theo New York Times)