Ngày 15/11, Chính phủ vừa có tờ trình số 519 gửi Quốc hội báo cáo tiền khả thi dự án cao tốc Bắc Nam phía Đông (giai đoạn 2021 -2025).
Theo đó, 12 dự án cao tốc mới có chiều dài 729 km được đề xuất xây dựng nối liền với 11 dự án đang triển khai; tổng mức đầu tư 12 dự án này khoảng 146.990 tỷ đồng, gồm chi phí xây dựng 95.837 tỷ đồng; giải phóng mặt bằng, tái định cư 19.097 tỷ đồng... Toàn bộ được đề xuất đầu tư bằng vốn ngân sách, các địa phương có tuyến đường đi qua sẽ là chủ đầu tư dự án.
Như vậy thay vì một chủ đầu tư là Bộ Giao thông Vận tải như các dự án cao tốc trước đây, dự kiến 12 dự án cao tốc mới sẽ có 12 chủ đầu tư là các tỉnh, thành dự án đi qua.
Tờ trình của Chính phủ nêu, trong thực tế, một số địa phương được giao quản lý, triển khai đầu tư đường bộ cao tốc đã tạo được tính chủ động, kịp thời trong giải quyết, tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc phát sinh, như: Giải phóng mặt bằng, tái định cư, tìm kiếm nguồn cung cấp vật liệu xây dựng... Ngoài ra, việc phân cấp từ Bộ về địa phương sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho các tỉnh, thành trong quy hoạch và phát triển không gian đô thị, các khu kinh tế, khu công nghiệp hai bên đường cao tốc...
Ông Đặng Huy Đông, Viện trưởng Nghiên cứu quy hoạch và Phát triển, cho rằng lúc này dùng vốn ngân sách đầu tư hạ tầng giao thông là đúng, vì triển khai theo phương thức đối tác công tư (PPP) sẽ rất khó huy động vốn. "Trong bối cảnh dịch bệnh, nhìn chung các quốc gia đều nâng cao đầu tư công để kích cầu, tạo công ăn việc làm cho xã hội", ông Đông nói.
Cao tốc Cao Bồ - Mai Sơn thuộc tuyến cao tốc Bắc Nam được đầu tư bằng vốn ngân sách. Ảnh: Ngọc Thành
Ông Đông phân tích, với các dự án PPP, Nhà nước vẫn phải bỏ ra 50% vốn đầu tư (vốn mồi) chứ không phải 100% xã hội hóa, tuy nhiên dự án vẫn nguy cơ chậm tiến độ do phụ thuộc vốn tín dụng. Hơn nữa, nhà đầu tư tư nhân đi vay với lãi suất cao sẽ dẫn đến chi phí dự án tăng, mức phí cao và thời gian hoàn vốn lâu.
"Nhà nước đầu tư hạ tầng sẽ giúp rút ngắn thời gian, giá thành công trình thấp hơn, phí đường bộ sẽ giảm, cả xã hội được lợi", ông Đông nói.
Tuy nhiên, ông Đông bày tỏ lo ngại trước dự kiến giao địa phương thực hiện 12 dự án cao tốc, vì năng lực quản lý dự án của mỗi tỉnh, thành khác nhau, có thể dẫn đến tiến độ không đồng đều. Thời gian qua, một số địa phương triển khai dự án cao tốc song Bộ Giao thông Vận tải đã phải hỗ trợ nâng cao năng lực chứ địa phương không thể "tự bơi"..
"Đây sẽ là phép thử hiệu quả điều hành của địa phương", ông Đặng Huy Đông nói.
Tương tự, PGS.TS Trần Chủng, Chủ tịch Hiệp hội các Nhà đầu tư công trình giao thông đường bộ Việt Nam (VARSI), đánh giá nếu triển khai 12 dự án cao tốc giai đoạn 2021 - 2025 bằng hình thức PPP sẽ rất rủi ro, bởi nhiều vướng mắc về cơ chế, chính sách loại hình đầu tư này hiện chưa được tháo gỡ, nhất là vấn đề huy động vốn. Đây chính là nguyên nhân chính khiến 5 dự án PPP cao tốc Bắc Nam giai đoạn 2017 - 2020 không thể lựa chọn được nhà đầu tư, phải chuyển sang dùng vốn ngân sách.
Theo ông Chủng, Nhà nước có vốn thì nên đầu tư công, sau khi xây dựng xong cao tốc, doanh nghiệp có thể tham gia đấu thầu khai thác vận hành công trình.
"Vấn đề tôi chưa thực sự yên tâm là việc Chính phủ sẽ giao cho các địa phương thực hiện dự án cao tốc", ông Chủng nói. Trước đây, các dự án PPP giao về địa phương thì "vẫn ổn", vì vẫn có doanh nghiệp dự án trực tiếp quản lý, triển khai.
Tuy nhiên, khi sử dụng vốn ngân sách, địa phương sẽ phải thực hiện từ khâu khảo sát phức tạp, thi công kỹ thuật cao vì cao tốc là loại đường đặc biệt, "xây dựng ngôi nhà 5 tầng sẽ khác với 20 tầng".
Ông Chủng nhìn nhận, giao dự án cao tốc cho địa phương sẽ giúp chủ động về giải phóng mặt bằng, nguồn nguyên vật liệu. Tuy nhiên, chất lượng công trình phụ thuộc vào năng lực quản lý của địa phương. Tuyến đường sẽ không hấp dẫn nhà đầu tư khai thác vận hành sau này nếu chất lượng không tốt.
Ở góc nhìn doanh nghiệp, ông Phạm Văn Khôi, Tổng giám đốc Công ty CP Đầu tư và Xây dựng giao thông Phương Thành, đồng tình phương án đầu tư công 12 dự án cao tốc Bắc Nam.
Ông góp ý, Nhà nước có thể phát hành trái phiếu để đầu tư, bởi lãi suất trái phiếu thấp hơn rất nhiều so với lãi suất nhà đầu tư vay vốn tín dụng của các ngân hàng thương mại, từ đó sẽ tiết giảm rất lớn chi phí đầu tư dự án.
"Nếu địa phương chưa đủ năng lực thì cần thuê các ban quản lý chuyên nghiệp để vận hành, thực hiện công tác quản lý đầu tư đúng quy định", ông Phạm Văn Khôi nói.
12 dự án cao tốc Bắc Nam dài 729 km gồm: Bãi Vọt - Hàm Nghi, Hàm Nghi - Vũng Áng (thuộc Hà Tĩnh), Vũng Áng - Bùng, Bùng - Vạn Ninh và Vạn Ninh - Cam Lộ (thuộc Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị), Quảng Ngãi - Hoài Nhơn, Hoài Nhơn - Quy Nhơn, Quy Nhơn - Chí Thạnh (thuộc Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên), Chí Thạnh - Vân Phong và Vân Phong - Nha Trang (thuộc Phú Yên, Khánh Hòa), Cần Thơ - Hậu Giang, Hậu Giang - Cà Mau (chạy qua các tỉnh, thành Cần Thơ, Hậu Giang, Kiên Giang, Bạc Liêu, Cà Mau).
Hiện tuyến cao tốc Bắc Nam phía Đông từ cửa khẩu Hữu Nghị đến Cà Mau đã đưa vào khai thác 478 km, đang đầu tư 829 km (11 dự án), còn lại 729 km (chia làm 12 dự án).