Sở Giao thông Vận tải Hà Nội đang nghiên cứu Đề án thu phí phương tiện vào nội đô, dự kiến trình UBND thành phố vào cuối tháng 10. Đề án do đơn vị tư vấn Đại học Giao thông Vận tải xây dựng, đề xuất lập 87 trạm thu phí ở vành đai 3, hoạt động từ 5h đến 21h hàng ngày; dự kiến thu phí ôtô vào trung tâm thành phố từ năm 2025.
Theo ông Nguyễn Văn Quyền, Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ôtô Việt Nam, chủ trương thu phí ôtô, cấm xe máy nhằm giảm phương tiện cá nhân đã được Hà Nội dự kiến từ nhiều năm. Tuy nhiên, để triển khai chính quyền thủ đô sẽ phải đối mặt với hàng loạt "bài toán khó".
Trước hết, để giảm được xe cá nhân thì thành phố phải có một tỷ lệ lớn phương tiện công cộng, giải quyết trên 50% nhu cầu đi lại của người dân. "Hiện nay, phương tiện công cộng mới đáp ứng được 20% nhu cầu đi lại, do vậy việc thu phí xe vào nội đô rất khó nhận được sự ủng hộ", ông Quyền nói.
Ông Quyền đồng tình với đề xuất xác định ranh giới thu phí từ vành đai 3 trở vào trung tâm, song không nên thu phí với xe chở hàng hóa, vận tải khách vì các phương tiện này đã không được vào nội đô giờ cao điểm, nếu phải trả phí lưu thông vào giờ thấp điểm thì sẽ "lạm thu".
Ùn tắc trên đường Nguyễn Trãi tháng 5/2020. Ảnh: Ngọc Thành
TS Trần Hữu Minh, Chánh văn phòng Ủy ban an toàn giao thông quốc gia, nhìn nhận với đô thị lớn như Hà Nội, nỗ lực tìm kiếm giải pháp cải thiện tình trạng giao thông là rất cần thiết. Chủ trương thu phí phương tiện cơ giới cá nhân vào trung tâm thành phố đã được nhiều quốc gia áp dụng lâu nay. Tuy nhiên, với Hà Nội "còn khá sớm để đánh giá nên hay không áp dụng phương án này, bởi chưa có các tính toán thuyết phục".
Ông Minh cho rằng, chính quyền cần đánh giá tác động, tính toán tốc độ tăng phương tiện và những thiệt hại, ảnh hưởng mà người dân gặp phải. "Nếu chứng minh được lợi ích vượt trội của việc thu phí thì mới nên triển khai", ông nói.
Dẫn kinh nghiệm hai thành phố ở Anh, ông Minh cho hay London áp dụng thu phí vào nội đô giúp cải thiện giao thông đô thị, giảm ùn tắc và ô nhiễm môi trường. Thành phố Manchester từng lập đề án thu phí, chính quyền đánh giá tác động rồi quyết định không thực hiện do lợi ích không đủ lớn. "Giải pháp nào cũng có ưu, nhược điểm, nếu tranh cãi mãi thì không thể có quyết định cuối cùng. Do đó, chính quyền cần dựa trên dữ liệu cụ thể để xem xét", ông Minh nói.
Nhận định đề án thu phí xe vào nội đô thiếu tính khả thi, TS Phan Lê Bình, chuyên gia giao thông, nêu quan điểm lâu nay dân số chủ yếu trong nội đô và phương tiện đi lại bên trong khu vực trung tâm đã đủ gây ùn tắc. Tới đây, nếu Hà Nội chỉ thu phí ở vành đai 3, người dân từ ngoài vào trong vành đai không nhiều thì mất phí, còn người dân ở trong không mất phí, vậy đề án này có hiệu quả và công bằng hay không?
TS Phan Lê Bình cho rằng để thu phí phương tiện đi vào nội đô, Hà Nội phải kiểm soát được các ngõ ngách trong vành đai 3. Khi thu phí, sẽ có nhiều phương tiện đổ về những vị trí không đặt được thiết bị thu, tạo ra sự dịch chuyển dòng giao thông, gây ùn tắc cục bộ tại các vị trí này. "Nếu thí điểm đặt trạm thu phí trên 9 tuyến đường trục thì lái xe sẽ né, tràn ra các đường nhỏ. Do đó, thành phố nên đặt thiết bị thu ở tất cả tuyến đường vào trung tâm", ông Bình nói.
Ngoài ra, TS Phan Lê Bình cho rằng người đi ôtô cá nhân thường có thu nhập cao nên nếu mức phí thấp họ vẫn chấp nhận trả phí, mục đích giảm xe cá nhân không đạt được. "Mức thu thế nào để thay đổi hành vi của người dân cũng là bài toán khó. Tôi cho rằng chỉ một vài phần trăm người dân chấp nhận chuyển đổi phương tiện nếu có thu phí vào nội đô. Chúng ta không nên kỳ vọng cao về giải pháp này có thể giảm được xe cá nhân", ông Bình nói.
Ông Bùi Danh Liên, Phó chủ tịch Hiệp hội Vận tải Hà Nội, lưu ý vấn đề công nghệ thu phí. Đơn cử Singapore đã áp dụng thu phí vào trung tâm thành phố vào giờ cao điểm từ khá lâu, được người dân chấp hành nghiêm. Xe gắn thẻ thu phí lưu thông qua trạm thì sẽ bị tự động trừ tiền trong tài khoản ngân hàng. Thậm chí, lái xe có thể lựa chọn đi trên làn đường có giá tiền khác nhau.
"Những năm tới, Hà Nội cần dồn tiền đầu tư các tuyến metro, xe buýt để đến năm 2030 có thể từng bước cấm xe máy, thu phí ôtô cá nhân", ông Liên góp ý.
Trong dự thảo Đề án thu phí phương tiện vào nội đô, đơn vị tư vấn xác định ranh giới thu phí ôtô từ vành đai 3; chu vi khoảng 51 km, diện tích 150 km2.
Đề án dự kiến có 68 vị trí với 87 trạm thu phí đặt bên trong ranh giới vành đai 3, nằm trên các trục đường hướng tâm vào trung tâm thành phố. Một số vị trí dự kiến đặt tại nút giao Nguyễn Trãi - Khuất Duy Tiến, Big C Thăng Long, Lê Văn Lương, Xuân Thủy, Giải Phóng, Cổ Linh - cao tốc Hà Nội - Hải Phòng, Hoàng Quốc Việt, Võ Chí Công, cầu Đông Trù, cầu Chương Dương, cầu Thanh Trì...
Các phương tiện đi đường vành đai 3, xe quá cảnh, không vào trung tâm sẽ không phải trả phí.