Những người đàn ông mặc đồ bảo hộ kín khiêng chiếc quan tài rỗng vào ngôi nhà nhỏ sơn xanh thuộc Manaus, thủ phủ bang Amazonas, nơi Edgar Silva trút hơi thở cuối cùng hôm 12/5, sau hai ngày giành giật sự sống với cơn sốt cao.
"Bố tôi không chết vì Covid-19", Eliete das Gracas, con gái của Silva, khẳng định với nhân viên nhà tang lễ SOS Funeral. Cô cam đoan người bố 83 tuổi chết vì bệnh Alzheimer, chứ không phải dịch bệnh đang hoành hành khắp thành phố.
Giống nhiều người khác khi chết tại nhà, ông Silva không được xét nghiệm nCoV. Bác sĩ ký giấy chứng tử ghi nguyên nhân tử vong là "đột tử" dù chưa từng nhìn nhìn qua thi thể ông trước đó. Tất nhiên, ông cũng không được xếp vào danh sách nạn nhân chết vì Covid-19 ở Brazil.
Người thân ôm thi thể Luis da Silva, 82 tuổi, chết tại nhà riêng ở thành phố Manaus, hôm 10/5. Ảnh: AP.
Manaus là một trong số điểm nóng Covid-19 ở Brazil, vùng dịch lớn thứ hai thế giới với hơn 23.500 ca tử vong. Giới chức Manaus ghi nhận số ca tử vong trong tháng 4 và tháng 5 cao gấp ba lần bình thường. Nhiều người lo ngại số người chết vì nCoV ở Brazil có thể cao hơn nhiều so với báo cáo khi các gia đình phủ nhận người thân chết vì nCoV, giống trường hợp ông Silva.
Các bác sĩ và nhà tâm lý học cho rằng việc người dân phủ nhận nguyên nhân cái chết xuất phát từ nhiều lý do, gồm ảnh hưởng của tin giả, thiếu hiểu biết, thiếu xét nghiệm và những thông điệp mâu thuẫn từ lãnh đạo chính phủ.
Ca tử vong vì nCoV đầu tiên ở Manaus được báo cáo hôm 25/3 và kể từ đó, số người chết không ngừng tăng. Vì thiếu xét nghiệm, chỉ khoảng 5% trong số hơn 4.000 người chết ở thành phố này trong tháng 4 và tháng 5 được xác định nhiễm nCoV, theo số liệu của các nhà tang lễ thành phố.
Do số lượng người chết quá nhiều, nghĩa trang Nossa Senhora Aparecida ở Manaus đã phải san ủi một mảnh rừng để làm nơi chôn cất tập thể. Điều này lập tức dấy lên làn sóng phẫn nộ trong nhiều gia đình của người quá cố. Họ tranh luận rằng nếu không có bằng chứng bị nhiễm nCoV, người thân của họ không nên bị đối xử như vậy.
Das Gracas từng hy vọng cha cô có thể có một lễ tang đúng nghĩa nhưng không được. Nhân viên tang lễ nói với cô rằng quan tài của ông sẽ bị niêm phong để đảm bảo an toàn bất kể nguyên nhân tử vong là gì. Thi thể của ông Silva được đưa đến container đông lạnh ở nghĩa trang để chờ tới lượt chôn cất.
Người dân vẫn tụ tập tại một quán bar ở Manaus, hôm 24/5. Ảnh: AP.
Không chỉ các nhà tang lễ, dịch vụ cấp cứu ở Manaus cũng trong tình trạng quá tải và đối mặt với nhiều rủi ro. Bác sĩ Sandokan Costa cho biết việc bệnh nhân không đề cập tới các triệu chứng nhiễm nCoV khiến anh và đồng nghiệp đối mặt với rủi ro lớn hơn.
"Điều khiến tôi bất ngờ nhất là người dân tin đại dịch không có thật", anh nói.
Costa bị ốm vì nhiễm nCoV hồi cuối tháng 3 và đã quay trở lại làm việc sau khi khỏe lại. Tuy nhiên, điều khiến anh kinh ngạc là nhiều cư dân thành phố vẫn tiếp tục cuộc sống bình thường như thể chưa có đại dịch xảy ra.
Nhiều giới chức y tế cho rằng dịch ngày càng nghiêm trọng và thái độ thờ ơ của người dân là do cách phản ứng với Covid-19 của Tổng thống Bolsonaro. Ông liên tục nói Covid-19 chỉ là "cúm vặt" và cho rằng mối đe dọa về nCoV đã bị thổi phồng.
Ông cũng kiên quyết phản đối phong tỏa ngăn Covid-19 như châu Âu hay Mỹ, khi không muốn đánh đổi thiệt hại kinh tế. Ông Bolsonaro thậm chí đã sa thải Bộ trưởng Y tế Luiz Henrique Mandetta vì ủng hộ các biện pháp hạn chế, chấp nhận đơn từ chức của ông Nelson Teich, người vừa được bổ nhiệm vị trí đứng đầu bộ y tế Brazil chưa đầy một tháng.
Tổng thống Brazil cũng chỉ định Bộ trưởng Y tế lâm thời Eduardo Pazuello, hiện là tướng lục quân, chịu trách nhiệm ứng phó với Covid-19 "trong thời gian dài". Trong cuộc họp nội các tháng trước, ông Bolsonaro đã chỉ trích gay gắt các thống đốc và thị trưởng thực thi các biện pháp phong tỏa.
Nhân viên SOS Funeral vận chuyển quan tài người chết bằng thuyền trên sông Negro, gần Manaus, hôm 14/5. Ảnh: AP.
Ông Bolsonaro cũng từng ủng hộ sử dụng loại thuốc chống sốt rét chloroquine để điều trị Covid-19. Ông yêu cầu phòng thí nghiệm hóa dược của quân đội Brazil đẩy mạnh sản xuất loại thuốc này, bất chấp việc nhiều nhà khoa học trên thế giới cảnh báo việc sử dụng có thể gây nguy hiểm. Tại Manaus, các nhà khoa học đã ngừng nghiên cứu về chloroquine sau khi 1/4 số người được thử nghiệm liều cao xuất hiện các vấn đề về nhịp tim.
Thống đốc Wilson Lima, người ủng hộ Tổng thống Bolsonaro, lúc đầu cũng đánh giá thấp mối nguy hiểm của nCoV. "Mọi người đã quá hoảng loạn và kích động", Lima nói hôm 16/3, ba ngày sau khi ca nhiễm đầu tiên được báo cáo ở Manaus, một người phụ nữ trở về từ châu Âu. Cũng trong ngày hôm đó, ông Lima ban bố tình trạng khẩn cấp, nhưng các biện pháp ban đầu rất hạn chế, như hủy sự kiện do bang tổ chức, đóng cửa trường học và dừng thăm tù nhân. Đồng thời, ông khuyến nghị tránh tụ tập đông người và rửa tay thường xuyên.
Đến ngày 23/3, khi bang Amazonas ghi nhận 32 ca nhiễm, Lima mới ra lệnh ngừng các dịch vụ không cần thiết. Nhưng các hạn chế này chưa từng được áp đặt tại khu công nghiệp của thành phố Manaus. Một tháng sau, bệnh viện thành phố rơi vào tình trạng quá tải khi Manaus ghi nhận hàng nghìn ca nhiễm và hàng trăm người chết.
Công việc mỗi ngày của nhân viên tang lễ SOS Funeral tại thành phố Manaus. Video: AP.
Cuối tháng 4, thống đốc Lima thông báo kế hoạch mở cửa dần hoạt động thương mại, nhưng vấp phải nhiều phản đối khi số người chết tiếp tục tăng cao. Trả lời phỏng vấn của AP tháng này tại văn phòng ở Manaus, ông Lima thừa nhận số ca tử vong tăng bất thường là do đại dịch. "Không còn nghi ngờ gì về việc phần lớn ca tử vong là do Covid-19. Chúng tôi không tìm thấy nguyên nhân nào phù hợp hơn", ông nói.
Ông cũng cho rằng thiếu bộ xét nghiệm là nguyên nhân khiến giới chức không thể nắm được bao nhiêu người trong bang bị nhiễm nCoV. Ngay cả khi số ca nhiễm có thể chưa được thống kê đầy đủ, Amazonas vẫn ghi nhận gần 30.000 ca nhiễm và gần 1.800 người chết, trở thành bang có tỷ lệ tử vong vì Covid-19 bình quân đầu người cao nhất Brazil.
Khu dân cư nghèo và đông đúc là nơi chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Hệ thống y tế công quá tải và không đủ khả năng tới cơ sở tư nhân, nhiều người dân chỉ tới gặp bác sĩ khi bệnh đã quá nặng. Một số người muốn được chết ở nhà hơn là chịu cảnh chết trong cô đơn ở bệnh viện.
Chính quyền của ông Lima đã hứng nhiều chỉ trích khi chi hơn nửa triệu đôla để mua 28 máy thở với giá cao gấp 4 lần giá thị trường từ một nhà nhập khẩu và phân phối rượu vang. Hội đồng y khoa khu vực và văn phòng giám sát y tế Manaus đã kiểm tra và phát hiện số lô máy thở này không đảm bảo chất lượng để dùng cho bệnh nhân.
Trong lúc đó, nCoV đã len lỏi tới nhiều thị trấn, bộ tộc xa xôi hẻo lánh ở bang Amazonas. Những khu vực này hoàn toàn chưa được chuẩn bị để đối phó với Covid-19. Tại một số thị trấn thiếu máy thở hoặc bình oxy, nhân viên y tế phải bơm oxy cho bệnh nhân theo cách thủ công. Nhưng thậm chí khi có máy, chúng cũng không thể sử dụng vì bị cắt điện liên tục. Nhiều bệnh nhân đã được chuyển tới Manaus, nơi duy nhất trong bang 4 triệu dân này có phòng chăm sóc đặc biệt.
Dù chuyên gia y tế cảnh báo đại dịch vẫn hoành hành khắp vùng Amazon và phần còn lại của đất nước, các cuộc thăm dò quốc gia cho thấy tỷ lệ tuân thủ quy định cách ly và phong tỏa đang giảm dần và ngày càng nhiều người Brazil phớt lờ khuyến nghị an toàn của lãnh đạo địa phương.
"Thông điệp của chính phủ liên bang luôn mâu thuẫn với khoa học, cũng như biện pháp mà các bang và thành phố đang áp dụng", bác sĩ Adele Benzaken ở thành phố Manaus cho hay. Anh đã mất 4 đồng nghiệp trong đại dịch này.
Nghĩa trang tập thể dành cho người chết từ đầu tháng 4 ở Manaus đã kín chỗ, hôm 16/5. Ảnh: AP.
Tin giả về nCoV cũng xuất hiện ngày càng nhiều, thậm chí một số thông tin còn được chính Tổng thống Bolsonaro chia sẻ. Bài đăng Instagram hôm 11/5 của ông nói rằng bệnh hô hấp giảm trong năm nay đã bị dán nhãn cảnh báo tin giả. Hồi tháng 3, Facebook cũng chặn một bài đăng của Tổng thống Brazil ca ngợi thuốc chống sốt rét chloroquine có thể chữa bệnh hiệu quả.
Một tuyên bố giả mạo được chia sẻ trên mạng xã hội nói rằng tỷ lệ tử vong ở Manaus giảm mạnh một ngày sau chuyến thăm của bộ trưởng y tế. Một bài đăng khác chia sẻ hình ảnh quan tài rỗng được khai quật ở nghĩa trang Manaus với ngụ ý số người chết bị thổi phồng. Nhưng bức ảnh này được chụp ở Sao Paulo ba năm trước.
"Tôi cho rằng họ cố tình tạo tin giả để kiếm tiền', Israel Reis, 54 tuổi, nói bên ngoài chợ cá ở thành phố Manaus.
Tuy nhiên, Reis, người vừa mất việc ở công ty bảo trì điện tử vì Covid-19, cho biết ông đồng quan điểm với Tổng thống Bolsonaro rằng mức độ nghiêm trọng của đại dịch và số người chết đã bị thổi phồng. Mới đây, ông còn khuyên cháu trai không nên đi khám dù bị đang bị đau tai. "Dù chỉ là chóng mặt, họ vẫn nói là do nCoV thôi", ông nói.
Henrique Noronha, 52 tuổi, đã tranh luận với bạn của ông rằng Tổng thống Bolsonaro khẳng định chỉ những người già và có bệnh lý nền mới cần ở nhà. Noronha không tin ông có thể gặp nguy hiểm. "nCoV đã tới và càn quét mọi thứ. Nhưng tôi vẫn sẽ ổn thôi", ông nói.
Thanh Tâm (Theo AP)