Trong sắc lệnh hành pháp công bố ngày 1/10, Tổng thống Trump khẳng định Mỹ sẽ xem mọi cuộc tấn công vào lãnh thổ, chủ quyền hoặc cơ sở hạ tầng trọng yếu của Qatar là "mối đe dọa đối với hòa bình và an ninh của chính Mỹ".
Sắc lệnh còn ngụ ý Mỹ có thể bảo vệ Qatar bằng hành động quân sự. "Trong trường hợp xảy ra một cuộc tấn công, Mỹ sẽ thực hiện mọi biện pháp hợp pháp và thích hợp về ngoại giao, kinh tế và thậm chí cả quân sự nếu cần thiết, nhằm bảo vệ lợi ích của Mỹ và Qatar, cũng như khôi phục hòa bình, ổn định", sắc lệnh có đoạn.
Giới chuyên gia nhận định đây là một diễn biến đặc biệt, xét đến mối quan hệ nhiều tranh cãi giữa Tổng thống Trump với Qatar.
Tổng thống Donald Trump tại phòng Bầu dục, Nhà Trắng, ngày 19/9. Ảnh: AP
Điểm gây chú ý đầu tiên là ngôn ngữ trong sắc lệnh hành pháp này rất giống với đảm bảo an ninh mà Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) dành cho các nước thành viên. Qatar không phải thành viên NATO, dù chính quyền cựu tổng thống Joe Biden năm 2022 từng gọi họ là đồng minh lớn của Mỹ ngoài NATO.
Điều 5 hiệp ước NATO quy định bất cứ cuộc tấn công nào nhằm vào một thành viên của khối cũng được coi là đòn tấn công nhằm vào cả liên minh và NATO sẽ phối hợp đáp trả. Tổng thống Trump từng chê bai ý tưởng đảm bảo an ninh kiểu NATO và thậm chí còn gợi ý Mỹ có thể không cần tuân thủ Điều 5.
Sắc lệnh hành pháp của Tổng thống Trump không cam kết mạnh mẽ đến mức phải đáp trả quân sự nếu Qatar bị tấn công. Nhưng việc coi cuộc tấn công vào Qatar về cơ bản là mối đe dọa với Mỹ đã đẩy mối quan hệ với đồng minh Arab này lên một tầm cao mới.
Thực tế, sắc lệnh không phải hiệp ước ràng buộc về mặt pháp lý được Thượng viện chấp thuận. Thực tế, đây chỉ là một lời hứa mà ông Trump đưa ra dựa trên quyền hạn của chức vụ Tổng thống và nó không phải là điều mà những tổng thống tương lai bắt buộc phải tuân theo.
Sắc lệnh cũng gây chú ý vì Qatar vốn bị nhiều người Mỹ nghi ngờ. Một cuộc thăm dò vào năm 2023 do Washington Post và Đại học Maryland thực hiện cho thấy người Mỹ nói chung, và ngay cả đảng Cộng hòa, có cái nhìn tiêu cực về Qatar.
Nhiều năm qua, phe Cộng hòa đã phàn nàn về những cáo buộc Qatar vi phạm nhân quyền và có quan hệ với các nhóm mà họ coi là khủng bố, trong đó có lực lượng Anh em Hồi giáo và Hamas. Những mối lo ngại đó lại nổi lên vào đầu năm nay khi ông Trump nhận một chiếc máy bay trị giá 400 triệu USD từ Qatar để chuyển đổi thành chuyên cơ Không lực Một mới.
"Tôi sẽ không bay trên máy bay của Qatar", thượng nghị sĩ Cộng hòa Rick Scott lúc bấy giờ phát biểu. "Họ ủng hộ Hamas".
"Tôi sẽ kiểm tra xem có thiết bị nghe lén không, đó là điều tôi sẽ làm", thượng nghị sĩ Cộng hòa Shelley Moore nói.
Nhà hoạt động cánh hữu Laura Loomer chỉ trích mạnh mẽ thỏa thuận này, cho rằng ông Trump tốt hơn hết nên tập trung vào việc liệt nhóm Anh em Hồi giáo vào danh sách khủng bố. Thượng nghị sĩ Cộng hòa Ted Cruz mới đây còn ám chỉ rằng Qatar có thể ngầm tài trợ cho phong trào cánh tả Antifa tại Mỹ.
Tổng thống Trump hồi tháng 9 ký sắc lệnh coi Antifa là "tổ chức khủng bố nội địa" sau vụ ám sát nhà hoạt động bảo thủ Charlie Kirk, yêu cầu điều tra các hoạt động của phong trào này.
Tổng thống Trump (trái) và Quốc vương Qatar Tamim bin Hamad al-Thani ở Cung điện Hoàng gia, Doha, ngày 14/5. Ảnh: AFP
Chính Tổng thống Trump cũng từng bày tỏ hoài nghi sâu sắc về Doha. "Qatar từ lâu đã là bên tài trợ khủng bố ở mức độ rất cao", ông nói vào năm 2017, đồng thời thúc giục họ "chấm dứt việc tài trợ" cho "hệ tư tưởng cực đoan".
Nhà sản xuất podcast Ben Shapiro, một trong những tiếng nói bảo thủ chỉ trích chiếc máy bay do Qatar tặng, từng nói rằng hành động này giống như chấp nhận "món quà từ những kẻ ủng hộ Hamas, Anh em Hồi giáo...".
"Đó không phải chính sách 'nước Mỹ trên hết'", ông nhấn mạnh.
Nhận định này chỉ ra nghịch lý trong cam kết bảo vệ Qatar: việc đảm bảo an ninh cho một quốc gia từng bị chính ông Trump cáo buộc tài trợ khủng bố rõ ràng khó có thể dung hòa với khẩu hiệu "Nước Mỹ trên hết" mà ông luôn đề cao.
Theo chuyên gia phân tích Aaron Blake từ CNN, một điểm gây quan ngại trong sắc lệnh bảo vệ Qatar là nước này nằm tại khu vực có nguy cơ bùng phát xung đột cao.
Israel đã không kích thủ đô Doha gần một tháng trước, nhằm vào các lãnh đạo Hamas. Iran cũng đã bắn tên lửa vào căn cứ Mỹ ở Qatar khoảng ba tháng trước. Thực tế cho thấy Qatar thường xuyên bị cuốn vào các xung đột ở Trung Đông.
Năm 2017, Qatar lâm vào cuộc khủng hoảng ngoại giao tồi tệ nhất ở Trung Đông trong nhiều thập kỷ. Thời điểm đó, các quốc gia lớn trong khu vực cắt đứt quan hệ với Qatar vì cáo buộc nước này "ủng hộ khủng bố" và gây mất ổn định khu vực trên diện rộng.
Giới chuyên gia nhận định vẫn có những lý do địa chính trị để Mỹ duy trì mối quan hệ đồng minh thân cận với Qatar, nơi đặt căn cứ quân sự lớn nhất của Washington ở khu vực. Sân bay Al-Udeid là sở chỉ huy tiền phương của Bộ tư lệnh Trung tâm (CENTCOM), đơn vị đặc trách hoạt động của quân đội Mỹ ở Trung Đông. Doha cũng đóng vai trò quan trọng đối với nỗ lực của Tổng thống Trump nhằm xây dựng thỏa thuận hòa bình ở Gaza.
Mặt khác, sắc lệnh một lần nữa khiến người ta chú ý tới mối quan hệ giữa gia đình Tổng thống Trump với Qatar. Hồi tháng 4, tập đoàn Trump Organization thông báo kế hoạch xây dựng khu nghỉ dưỡng golf tại Qatar, được hỗ trợ bởi một công ty có vốn được cấp từ quỹ tài sản quốc gia của nước này.
"Sắc lệnh hành pháp về Qatar đã đặt ra câu hỏi về mối liên hệ giữa lợi ích cá nhân tiềm tàng và các hành động chính thức của chính phủ", Blake nhận xét. "Phải chăng vì Qatar đã trao cho Tổng thống một số món quà phi thường nên giờ đây ông phải đáp lại bằng món quà tương tự?".
Vũ Hoàng (Theo CNN, AFP, Reuters)